Η θερμοπληξία δεν έχει μόνο σχετικά υψηλό ποσοστό θνησιμότητας, αλλά ακόμα κι εκείνοι που αναρρώνουν μπορεί να αντιμετωπίσουν προβλήματα υγείας στο μέλλον. Ο εγκέφαλός μας εργάζεται σκληρά για να ρυθμίσει τη θερμοκρασία του σώματός μας. Όμως οι αυξανόμενες θερμοκρασίες και η υγρασία μας καθιστούν όλο και πιο ευάλωτους στη θερμοπληξία, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια σωματικής άσκησης.
«Όταν υπερθερμαίνεις το σώμα σου, στην ουσία “μαγειρεύεις” τα κύτταρά σου και αυτό μπορεί να προκαλέσει κυτταρικό θάνατο ή δυσλειτουργία», εξηγεί η Ρεμπέκα Στερνς, διευθύντρια λειτουργίας του Korey Stringer Institute, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που εδρεύει στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ και ασχολείται με την πρόληψη της θερμοπληξίας σε αθλητές.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τους κινδύνους της θερμοπληξίας και να τους αντιμετωπίζουμε σοβαρά. Η θερμοπληξία δεν έχει μόνο σχετικά υψηλό ποσοστό θνησιμότητας, αλλά ακόμα και όσοι αναρρώνουν μπορεί να αντιμετωπίσουν μελλοντικά προβλήματα υγείας, λέει ο Ορλάντο Λαϊτάνο, αναπληρωτής καθηγητής εφαρμοσμένης φυσιολογίας και κινησιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα. «Πλέον πιστεύουμε ότι η θερμοπληξία μοιάζει σχεδόν με διάσειση».
Ο Λαϊτάνο και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι η θερμοπληξία σε ποντίκια μπορεί να αλλάξει το γονιδίωμα και να δημιουργήσει μεγαλύτερη ευαισθησία σε μελλοντικά περιστατικά υπερθέρμανσης και ανοσολογικές παθήσεις.
Σήμερα περίπου το 30% του παγκόσμιου πληθυσμού εκτίθεται σε επικίνδυνες περιβαλλοντικές θερμοκρασίες για τουλάχιστον 20 ημέρες κάθε χρόνο. Αν η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή συνεχιστεί χωρίς περιορισμούς, αυτό το ποσοστό ενδέχεται να φτάσει το 74% μέχρι το 2100.
«Μπροστά στην παγκόσμια υπερθέρμανση και την κλιματική αλλαγή, αυτό γίνεται –χωρίς να το λέμε μεταφορικά– ένα “καυτό” θέμα» σημειώνει ο Λαϊτάνο που είναι και συν-συγγραφέας πρόσφατης επισκόπησης για τη θερμοπληξία.
Κατανόηση της θερμοπληξίας και των θερμικών ασθενειών
Οποιοσδήποτε μπορεί να αναπτύξει θερμική νόσο, αν και οι ηλικιωμένοι και τα μικρά παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι. Η υψηλή υγρασία, η έντονη σωματική δραστηριότητα και οι συνεχόμενες νύχτες με υψηλές θερμοκρασίες αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο.
Οι θερμικές ασθένειες κυμαίνονται σε σοβαρότητα, από ήπια θερμική εξάντληση μέχρι την απειλητική για τη ζωή θερμοπληξία. Η θερμική εξάντληση είναι πιο συχνή και περιλαμβάνει συμπτώματα όπως ζαλάδα, κόπωση, ναυτία ή πονοκέφαλο, χωρίς όμως σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος.
Η θερμοπληξία ορίζεται συνήθως ως κεντρική θερμοκρασία σώματος άνω των 40 ή 40,5 βαθμών Κελσίου (104–105°F), προκαλώντας σοβαρή δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως σύγχυση, ζάλη, απώλεια συνείδησης και μπορεί να οδηγήσει σε πολυοργανική ανεπάρκεια και άλλες επιπλοκές.
Υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην ατομική αντοχή στη ζέστη και υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να καταρρεύσουν σε χαμηλότερα επίπεδα θερμοκρασίας, επισημαίνει ο Λαϊτάνο. Ένα ακόμη πρόβλημα είναι ότι η θερμική ασθένεια μπορεί να αλλοιώσει την κρίση του ατόμου και εκείνος που επηρεάζεται να μην συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται σε κίνδυνο.
Πως ο εγκέφαλός μας ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματος
Τα κύτταρα του σώματός μας λειτουργούν σωστά μόνο μέσα σε ένα σχετικά στενό εύρος θερμοκρασιών, το οποίο διατηρείται μεταξύ 36,7 και 37,5 βαθμών Κελσίου (98–99,5 βαθμοί Φαρενάιτ) σε έναν υγιή άνθρωπο. Η υπερβολική ζέστη προκαλεί βλάβες στα κύτταρα, αποσύνθεση πρωτεϊνών και βλάβες στο DNA.
«Όταν συμβαίνει αυτό, εμφανίζεται μια αλυσιδωτή αντίδραση που προκαλεί απορρύθμιση και ζημιές στο σώμα», εξηγεί η Στερνς.
Το κεντρικό νευρικό μας σύστημα εργάζεται σκληρά για να ρυθμίσει τη θερμοκρασία του σώματος και να αποτρέψει τη βλάβη. Αισθητήρες θερμοκρασίας στο δέρμα και στα εσωτερικά όργανα, που ονομάζονται θερμοϋποδοχείς, είναι ειδικά προσαρμοσμένοι σε διαφορετικά εύρη θερμοκρασίας και στέλνουν σήματα στον αισθητικό φλοιό του εγκεφάλου, επιτρέποντάς μας να αντιληφθούμε τη θερμότητα και να αντιδράσουμε.
Διαθέτουμε επίσης έναν εσωτερικό «θερμοστάτη» στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, που ονομάζεται preoptic area. Αυτή ανιχνεύει τη θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος και ενεργοποιεί αυτόνομα συστήματα ψύξης όταν η θερμοκρασία ξεπερνά ένα όριο — όπως με την εφίδρωση και τη διαστολή των αιμοφόρων αγγείων.
Ο κύριος τρόπος με τον οποίο το σώμα μας δροσίζεται είναι μέσω της εφίδρωσης, καθώς ο ιδρώτας εξατμίζεται, δροσίζει το δέρμα. Η εφίδρωση είναι ένα «δίκοπο μαχαίρι. Είναι πολύ σημαντική γιατί βοηθάει στη θερμορύθμιση, αλλά ταυτόχρονα προκαλεί αφυδάτωση».
Ο εσωτερικός θερμοστάτης του εγκεφάλου ενεργοποιεί επίσης το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, προκαλώντας διαστολή των αιμοφόρων αγγείων στο δέρμα. Η καρδιά υπερδιπλασιάζει την παροχή αίματος για να ανταποκριθεί στις αυξημένες ανάγκες, μεταφέροντας θερμό αίμα από το εσωτερικό του σώματος στην επιφάνεια, ώστε να ψυχθεί — εφόσον, φυσικά, ο εξωτερικός αέρας δεν είναι πιο ζεστός.
Οι δύο τύποι θερμοπληξίας
Υπάρχουν δύο τύποι θερμοπληξίας: η κλασική θερμοπληξία και η θερμοπληξία λόγω καταπόνησης (ή κόπωσης).
Η θερμοπληξία λόγω καταπόνησης εμφανίζεται όταν ασκούμαστε έντονα σε ζεστό καιρό. Η σωματική άσκηση αυξάνει τη θερμοκρασία των σκελετικών μυών καθώς καταναλώνουν ενέργεια. Όσο πιο έντονη είναι η μυϊκή σύσπαση, τόσο περισσότερη θερμότητα παράγεται, γεγονός που αυξάνει τη θερμοκρασία του σώματος από μέσα, επιπλέον της θερμότητας του εξωτερικού περιβάλλοντος.
Η θερμοπληξία λόγω καταπόνησης μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε ασκείται έντονα, αλλά είναι πιο συχνή σε νεαρούς ενήλικες, ιδιαίτερα αθλητές και στρατιωτικό προσωπικό.
«Στην καθημερινότητα, δεν βλέπουμε πολλά περιστατικά εκτός αγωνιστικών καταστάσεων, γιατί οι άνθρωποι είναι λογικοί και σταματούν όταν δεν αισθάνονται καλά πριν φτάσουν στο σημείο της θερμοπληξίας» υποστηρίζει η Στερνς.
Η θερμοπληξία λόγω καταπόνησης είναι η τρίτη κύρια αιτία θανάτου μεταξύ των αθλητών κατά τη διάρκεια άσκησης, μετά τα καρδιολογικά προβλήματα και τους τραυματισμούς στο κεφάλι ή τον αυχένα.
Υπολογίζεται ότι το ποσοστό θνησιμότητας της θερμοπληξίας λόγω καταπόνησης μπορεί να φτάσει έως και 27%, ενώ η θνησιμότητα στην κλασική θερμοπληξία μπορεί να είναι ακόμη υψηλότερη, λόγω της συχνής εμφάνισής της σε ήδη ευάλωτα άτομα.
Πώς η θερμοπληξία μπορεί να βλάψει τον εγκέφαλο
Πρώιμα δεδομένα δείχνουν ότι το 10 έως 28 τοις εκατό των ασθενών που επιβιώνουν από θερμοπληξία μπορεί να υποστούν μακροχρόνια γνωστική ή νευρολογική βλάβη, κυρίως με δυσλειτουργία της παρεγκεφαλίδας, μιας περιοχής του εγκεφάλου που είναι σημαντική για τον συντονισμό της κίνησης.
Απεικονιστικές εξετάσεις του εγκεφάλου, μήνες ή και χρόνια μετά από επεισόδιο θερμοπληξίας, έχουν δείξει βλάβες σε κύτταρα της παρεγκεφαλίδας και άλλων εγκεφαλικών περιοχών, όπως ο ιππόκαμπος, το μεσαίο εγκεφαλικό στέλεχος (midbrain) και ο θάλαμος.
Πώς να προλάβετε και να αντιμετωπίσετε τη θερμοπληξία
Δώστε στον εαυτό σας χρόνο να προσαρμοστεί στη ζέστη και διατηρηθείτε ενυδατωμένοι. «Οι πρώτες 10 με 15 μέρες που κάποιος ξεκινά μια νέα δραστηριότητα σε ζεστό περιβάλλον είναι πραγματικά κρίσιμες για να την κάνει προοδευτικά και σταδιακά. Έτσι δίνετε στο σώμα χρόνο να προσαρμοστεί» τονίζει η Στερνς.
Αν νιώσετε αδιαθεσία, αδυναμία, σύγχυση ή εκνευρισμό, αυτά είναι προειδοποιητικά σημάδια («κόκκινες σημαίες»). Το παραπάτημα, η κατάρρευση ή η απώλεια συντονισμού είναι επίσης συμπτώματα που πρέπει να προσέξετε σε εσάς ή σε άτομα γύρω σας.
Τέλος μη ξεχνάτε η καταβύθιση σε κρύο νερό (όπου ολόκληρο το σώμα βυθίζεται) είναι η πρώτη επιλογή θεραπείας για τη θερμοπληξία.
*Mε στοιχεία από το Washington Post.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Η θερμοπληξία δεν έχει μόνο σχετικά υψηλό ποσοστό θνησιμότητας, αλλά ακόμα κι εκείνοι που αναρρώνουν μπορεί να αντιμετωπίσουν προβλήματα υγείας στο μέλλον. Ο εγκέφαλός μας εργάζεται σκληρά για να ρυθμίσει τη θερμοκρασία του σώματός μας. Όμως οι αυξανόμενες θερμοκρασίες και η υγρασία μας καθιστούν όλο και πιο ευάλωτους στη θερμοπληξία, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια σωματικής άσκησης.
«Όταν υπερθερμαίνεις το σώμα σου, στην ουσία “μαγειρεύεις” τα κύτταρά σου και αυτό μπορεί να προκαλέσει κυτταρικό θάνατο ή δυσλειτουργία», εξηγεί η Ρεμπέκα Στερνς, διευθύντρια λειτουργίας του Korey Stringer Institute, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που εδρεύει στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ και ασχολείται με την πρόληψη της θερμοπληξίας σε αθλητές.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τους κινδύνους της θερμοπληξίας και να τους αντιμετωπίζουμε σοβαρά. Η θερμοπληξία δεν έχει μόνο σχετικά υψηλό ποσοστό θνησιμότητας, αλλά ακόμα και όσοι αναρρώνουν μπορεί να αντιμετωπίσουν μελλοντικά προβλήματα υγείας, λέει ο Ορλάντο Λαϊτάνο, αναπληρωτής καθηγητής εφαρμοσμένης φυσιολογίας και κινησιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα. «Πλέον πιστεύουμε ότι η θερμοπληξία μοιάζει σχεδόν με διάσειση».
Ο Λαϊτάνο και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι η θερμοπληξία σε ποντίκια μπορεί να αλλάξει το γονιδίωμα και να δημιουργήσει μεγαλύτερη ευαισθησία σε μελλοντικά περιστατικά υπερθέρμανσης και ανοσολογικές παθήσεις.
Σήμερα περίπου το 30% του παγκόσμιου πληθυσμού εκτίθεται σε επικίνδυνες περιβαλλοντικές θερμοκρασίες για τουλάχιστον 20 ημέρες κάθε χρόνο. Αν η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή συνεχιστεί χωρίς περιορισμούς, αυτό το ποσοστό ενδέχεται να φτάσει το 74% μέχρι το 2100.
«Μπροστά στην παγκόσμια υπερθέρμανση και την κλιματική αλλαγή, αυτό γίνεται –χωρίς να το λέμε μεταφορικά– ένα “καυτό” θέμα» σημειώνει ο Λαϊτάνο που είναι και συν-συγγραφέας πρόσφατης επισκόπησης για τη θερμοπληξία.
Κατανόηση της θερμοπληξίας και των θερμικών ασθενειών
Οποιοσδήποτε μπορεί να αναπτύξει θερμική νόσο, αν και οι ηλικιωμένοι και τα μικρά παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι. Η υψηλή υγρασία, η έντονη σωματική δραστηριότητα και οι συνεχόμενες νύχτες με υψηλές θερμοκρασίες αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο.
Οι θερμικές ασθένειες κυμαίνονται σε σοβαρότητα, από ήπια θερμική εξάντληση μέχρι την απειλητική για τη ζωή θερμοπληξία. Η θερμική εξάντληση είναι πιο συχνή και περιλαμβάνει συμπτώματα όπως ζαλάδα, κόπωση, ναυτία ή πονοκέφαλο, χωρίς όμως σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος.
Η θερμοπληξία ορίζεται συνήθως ως κεντρική θερμοκρασία σώματος άνω των 40 ή 40,5 βαθμών Κελσίου (104–105°F), προκαλώντας σοβαρή δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως σύγχυση, ζάλη, απώλεια συνείδησης και μπορεί να οδηγήσει σε πολυοργανική ανεπάρκεια και άλλες επιπλοκές.
Υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην ατομική αντοχή στη ζέστη και υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να καταρρεύσουν σε χαμηλότερα επίπεδα θερμοκρασίας, επισημαίνει ο Λαϊτάνο. Ένα ακόμη πρόβλημα είναι ότι η θερμική ασθένεια μπορεί να αλλοιώσει την κρίση του ατόμου και εκείνος που επηρεάζεται να μην συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται σε κίνδυνο.
Πως ο εγκέφαλός μας ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματος
Τα κύτταρα του σώματός μας λειτουργούν σωστά μόνο μέσα σε ένα σχετικά στενό εύρος θερμοκρασιών, το οποίο διατηρείται μεταξύ 36,7 και 37,5 βαθμών Κελσίου (98–99,5 βαθμοί Φαρενάιτ) σε έναν υγιή άνθρωπο. Η υπερβολική ζέστη προκαλεί βλάβες στα κύτταρα, αποσύνθεση πρωτεϊνών και βλάβες στο DNA.
«Όταν συμβαίνει αυτό, εμφανίζεται μια αλυσιδωτή αντίδραση που προκαλεί απορρύθμιση και ζημιές στο σώμα», εξηγεί η Στερνς.
Το κεντρικό νευρικό μας σύστημα εργάζεται σκληρά για να ρυθμίσει τη θερμοκρασία του σώματος και να αποτρέψει τη βλάβη. Αισθητήρες θερμοκρασίας στο δέρμα και στα εσωτερικά όργανα, που ονομάζονται θερμοϋποδοχείς, είναι ειδικά προσαρμοσμένοι σε διαφορετικά εύρη θερμοκρασίας και στέλνουν σήματα στον αισθητικό φλοιό του εγκεφάλου, επιτρέποντάς μας να αντιληφθούμε τη θερμότητα και να αντιδράσουμε.
Διαθέτουμε επίσης έναν εσωτερικό «θερμοστάτη» στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, που ονομάζεται preoptic area. Αυτή ανιχνεύει τη θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος και ενεργοποιεί αυτόνομα συστήματα ψύξης όταν η θερμοκρασία ξεπερνά ένα όριο — όπως με την εφίδρωση και τη διαστολή των αιμοφόρων αγγείων.
Ο κύριος τρόπος με τον οποίο το σώμα μας δροσίζεται είναι μέσω της εφίδρωσης, καθώς ο ιδρώτας εξατμίζεται, δροσίζει το δέρμα. Η εφίδρωση είναι ένα «δίκοπο μαχαίρι. Είναι πολύ σημαντική γιατί βοηθάει στη θερμορύθμιση, αλλά ταυτόχρονα προκαλεί αφυδάτωση».
Ο εσωτερικός θερμοστάτης του εγκεφάλου ενεργοποιεί επίσης το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, προκαλώντας διαστολή των αιμοφόρων αγγείων στο δέρμα. Η καρδιά υπερδιπλασιάζει την παροχή αίματος για να ανταποκριθεί στις αυξημένες ανάγκες, μεταφέροντας θερμό αίμα από το εσωτερικό του σώματος στην επιφάνεια, ώστε να ψυχθεί — εφόσον, φυσικά, ο εξωτερικός αέρας δεν είναι πιο ζεστός.
Οι δύο τύποι θερμοπληξίας
Υπάρχουν δύο τύποι θερμοπληξίας: η κλασική θερμοπληξία και η θερμοπληξία λόγω καταπόνησης (ή κόπωσης).
Η θερμοπληξία λόγω καταπόνησης εμφανίζεται όταν ασκούμαστε έντονα σε ζεστό καιρό. Η σωματική άσκηση αυξάνει τη θερμοκρασία των σκελετικών μυών καθώς καταναλώνουν ενέργεια. Όσο πιο έντονη είναι η μυϊκή σύσπαση, τόσο περισσότερη θερμότητα παράγεται, γεγονός που αυξάνει τη θερμοκρασία του σώματος από μέσα, επιπλέον της θερμότητας του εξωτερικού περιβάλλοντος.
Η θερμοπληξία λόγω καταπόνησης μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε ασκείται έντονα, αλλά είναι πιο συχνή σε νεαρούς ενήλικες, ιδιαίτερα αθλητές και στρατιωτικό προσωπικό.
«Στην καθημερινότητα, δεν βλέπουμε πολλά περιστατικά εκτός αγωνιστικών καταστάσεων, γιατί οι άνθρωποι είναι λογικοί και σταματούν όταν δεν αισθάνονται καλά πριν φτάσουν στο σημείο της θερμοπληξίας» υποστηρίζει η Στερνς.
Η θερμοπληξία λόγω καταπόνησης είναι η τρίτη κύρια αιτία θανάτου μεταξύ των αθλητών κατά τη διάρκεια άσκησης, μετά τα καρδιολογικά προβλήματα και τους τραυματισμούς στο κεφάλι ή τον αυχένα.
Υπολογίζεται ότι το ποσοστό θνησιμότητας της θερμοπληξίας λόγω καταπόνησης μπορεί να φτάσει έως και 27%, ενώ η θνησιμότητα στην κλασική θερμοπληξία μπορεί να είναι ακόμη υψηλότερη, λόγω της συχνής εμφάνισής της σε ήδη ευάλωτα άτομα.
Πώς η θερμοπληξία μπορεί να βλάψει τον εγκέφαλο
Πρώιμα δεδομένα δείχνουν ότι το 10 έως 28 τοις εκατό των ασθενών που επιβιώνουν από θερμοπληξία μπορεί να υποστούν μακροχρόνια γνωστική ή νευρολογική βλάβη, κυρίως με δυσλειτουργία της παρεγκεφαλίδας, μιας περιοχής του εγκεφάλου που είναι σημαντική για τον συντονισμό της κίνησης.
Απεικονιστικές εξετάσεις του εγκεφάλου, μήνες ή και χρόνια μετά από επεισόδιο θερμοπληξίας, έχουν δείξει βλάβες σε κύτταρα της παρεγκεφαλίδας και άλλων εγκεφαλικών περιοχών, όπως ο ιππόκαμπος, το μεσαίο εγκεφαλικό στέλεχος (midbrain) και ο θάλαμος.
Πώς να προλάβετε και να αντιμετωπίσετε τη θερμοπληξία
Δώστε στον εαυτό σας χρόνο να προσαρμοστεί στη ζέστη και διατηρηθείτε ενυδατωμένοι. «Οι πρώτες 10 με 15 μέρες που κάποιος ξεκινά μια νέα δραστηριότητα σε ζεστό περιβάλλον είναι πραγματικά κρίσιμες για να την κάνει προοδευτικά και σταδιακά. Έτσι δίνετε στο σώμα χρόνο να προσαρμοστεί» τονίζει η Στερνς.
Αν νιώσετε αδιαθεσία, αδυναμία, σύγχυση ή εκνευρισμό, αυτά είναι προειδοποιητικά σημάδια («κόκκινες σημαίες»). Το παραπάτημα, η κατάρρευση ή η απώλεια συντονισμού είναι επίσης συμπτώματα που πρέπει να προσέξετε σε εσάς ή σε άτομα γύρω σας.
Τέλος μη ξεχνάτε η καταβύθιση σε κρύο νερό (όπου ολόκληρο το σώμα βυθίζεται) είναι η πρώτη επιλογή θεραπείας για τη θερμοπληξία.
*Mε στοιχεία από το Washington Post.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
