Στην Ελλάδα πολλά θέματα γύρω απ’ το σεξ αποτελούν ταμπού. Δεν μιλάμε γι’ αυτά λες και το σεξ δεν είναι μια απόλυτα φυσική διαδικασία που ικανοποιεί το σώμα μας, το μυαλό μας και το συναίσθημα μας, λες και δεν είναι βασικό συστατικό της σωματικής, ψυχικής και συναισθηματικής μας υγείας, αρκεί να γίνεται με συναίνεση και σεβασμό στις ανάγκες μας.

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία είναι ανύπαρκτη, η γνώση της ανατομίας μας και η εξοικείωση με το σώμα μας είναι αποτέλεσμα, δυστυχώς, μόνο προσωπικής αναζήτησης και η γυναικεία, ειδικά, σεξουαλικότητα μια υπόθεση για την οποία δεν συζητάμε.

Φανταστείτε λοιπόν πόσο πιο ισχνή είναι η συζήτηση για την σεξουαλική ζωή όταν αφορά τις γυναίκες που έχουν μπει σε πρόωρη εμμηνόπαυση λόγω καρκίνου του μαστού ή γυναικολογικού καρκίνου, τις γυναίκες μετά τον τοκετό, των κακοποιημένων γυναικών και ανδρών, των τρανς γυναικών και των sex workers.

Όσο κι αν σοκάρει μερικούς οι παραπάνω κατηγορίες έχουν αναφαίρετο δικαίωμα σε μια ευτυχισμένη σεξουαλική ζωή όπως κάθε μέλος της κοινωνίας μας. Η κ. Μιμή Μαρσέλλου είναι φυσιοθεραπεύτρια, υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και αντιπρόεδρος της Europa Donna Hellas, οργάνωσης δράσης για την καταπολέμηση του καρκίνου του μαστού.

Το αντικείμενο του διδακτορικού της είναι η διερεύνηση της αποτελεσματικότητας μιας υποστηρικτικής φυσιοθεραπευτικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση του ουρογεννητικού συνδρόμου της εμμηνόπαυσης, των γυναικών που διαγνώστηκαν με καρκίνο του μαστού. Η κ. Μαρσέλλου μας εξηγεί πώς η φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους δρα υποστηρικτικά και θεραπευτικά ώστε γυναίκες, κατά βάση, να επανέλθουν σε μια ευτυχισμένη σεξουαλική ζωή καθοδηγούμενες από την επιστήμη και την αγάπη στο γυναικείο σώμα.

– Τι είναι το ουρογεννητικό σύνδρομο;

Το ουρογεννητικό σύνδρομο, γνωστό και ως σύνδρομο πρόωρης εμμηνόπαυσης, παρουσιάζεται μεταξύ άλλων, σε γυναίκες μετά από θεραπεία για τον  καρκίνο του μαστού, ως απόρροια της θεραπευτικής τους αγωγής. Το σύνδρομο αυτό χαρακτηρίζεται από συμπτώματα κολπικής ξηρότητας και ατροφίας, πόνου κατά τη σεξουαλική επαφή, ακράτειας ούρων, επώδυνης ούρησης και συχνών ουρολοιμώξεων.

– Τι είναι πυελικό έδαφος;

Το πυελικό έδαφος, το οποίο καλύπτει εσωτερικά το κάτω τμήμα της λεκάνης και αποτελείται από πολλούς μύες, φανταστείτε το σαν ένα είδος «αιώρας» που πάνω της «κάθονται» τα όργανα της πυέλου: στις γυναίκες η ουροδόχος κύστη, η μήτρα και το έντερο και στους άνδρες, η ουροδόχος κύστη και το έντερο. Αυτή η «αιώρα» μοιάζει με δίχτυ που στηρίζει τα όργανα και έχει 3 οπές. Μία για να περνά η ουρήθρα της ουροδόχου κύστης, μία για τον τράχηλο της μήτρας και μία για τον πρωκτό του εντέρου. Η μυϊκή σύσπαση των μυών του πυελικού εδάφους έχει ως αποτέλεσμα το κλείσιμο αυτών των οπών ενώ η μυϊκή χαλάρωση των συγκεκριμένων μυών επιτρέπει το άνοιγμά τους.

– Το σύνδρομο βάλλει τη σεξουαλική ζωή μιας γυναίκας που βρίσκεται ήδη σε λεπτές ψυχολογικές ισορροπίες λόγω του καρκίνου. Υπάρχει ενημέρωση που να την προετοιμάζει για το σύνδρομο αλλά και για τις μεθόδους καταπολέμησης του;

Στην Ελλάδα δυστυχώς δε μιλάμε γι’ αυτά και έτσι επιτείνεται ο φόβος, η αγωνία, ο προβληματισμός, το άγχος, η ανασφάλεια, με περαιτέρω ευαλωτότητα της περιοχής του πυελικού εδάφους. Η ψυχολογική υποστήριξη σε συνδυασμό με τη φυσιοθεραπευτική παρέμβαση, όπως ανέδειξε πρόσφατη μελέτη του 2021, κάνει θαύματα στον πληθυσμό που υποφέρει από σεξουαλική δυσλειτουργία και δυσπαρευνία. Χρειαζόμαστε όμως ακόμη περισσότερες μελέτες με τη συμμετοχή γυναικών που έχουν περάσει καρκίνο του μαστού. Όταν μια γυναίκα φοβάται, τότε πονάει περισσότερο, αγωνιά, στρεσάρεται και δίπλα της βιώνει τα συναισθήματά της ο σύντροφός της. Ο σύντροφος είναι σημαντικός παράγοντας. Πρέπει να είναι εκεί με ανοιχτή αγκαλιά για να την στηρίξει, να την βοηθήσει να ξαναχτίσει τη σχέση με τον εαυτό της. Χρειαζόμαστε περισσότερη ενημέρωση, περισσότερη εκπαίδευση. Η γυναίκα, περίπου στα δύο χρόνια μετά την εμφάνιση της νόσου, είναι πιο έτοιμη να αναζητήσει ξανά τη σεξουαλικότητα της.

– Είπατε ότι δεν έχουν γίνει πολλές μελέτες. Είμαστε ακόμη και από επιστημονική άποψη στα σπάργανα όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα;

Ναι. Η επιστημονική κοινότητα δεν έχει ασχοληθεί όσο θα έπρεπε με το ουρογεννητικό σύνδρομο. Διέπεται από την αρχή «τώρα δεν έχεις καρκίνο, άρα είσαι καλά». Δεν υπάρχει ενδιαφέρον για το μετά. Θα περιγράψω μια θλιβερή πραγματικότητα: Ένα φιλικό χτύπημα στην πλάτη και η φράση «πάρε ένα λιπαντικό, μια κολπική κρέμα ενυδάτωσης, πήγαινε σπίτι σου και κάνε σεξ» ή «πάρε ένα λιπαντικό, είναι στο μυαλό σου». Αυτά μου έχουν μεταφέρει γυναίκες που έχουν επιβιώσει από καρκίνο του μαστού ως συστάσεις από τον γιατρό τους. Το πρόβλημα είναι ότι το 50-75% των γυναικών που λαμβάνουν ορμονοθεραπεία με ταμοξιφαίνη και αναστολείς αρωματάσης εμφανίζουν τουλάχιστον ένα σύμπτωμα του ουρογεννητικού συνδρόμου που επηρεάζει τη σεξουαλική τους λειτουργία. Ωστόσο, ακόμη και για αυτό το ένα σύμπτωμα θα έπρεπε να καθοδηγούμε επιστημονικά της γυναίκες. Ταυτόχρονα ξέρουμε ότι 50% των γυναικών που έχουν λάβει ή λαμβάνουν ορμονοθεραπεία διστάζουν να συζητήσουν τα συμπτώματα του συνδρόμου με τους επαγγελματίες υγείας. Πολλές καταφεύγουν μόνες τους σε εναλλακτικές θεραπείες χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση. Το 2014 είχε γίνει μια ευρωπαϊκή έρευνα που ανέδειξε ότι μόνο το 10,3% των επαγγελματιών υγειονομικής περίθαλψης γνωρίζουν να διαχειριστούν τα συμπτώματα του συνδρόμου, συνεπώς οι υπόλοιποι δεν μπορούν να συμβουλεύσουν τις γυναίκες με στοχευμένες παρεμβάσεις, ενώ οι σεξουαλικές ανάγκες των γυναικών αυτών παραμερίζονται και δεν αντιμετωπίζονται τα ζητήματα, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά η ποιότητα της ζωής τους.

– Ως φυσιοθεραπεύτρια ποιος είναι ο δικός σας ρόλος;

Παρεμβαίνουμε υποστηρικτικά με τη σωστή χρήση λιπαντικών, διαστολέων και ασκήσεων φυσικοθεραπείας. Οι διαστολείς έχουν στόχο τη σταδιακή διάταση των ιστών της περιοχής. Ο διαστολέας είναι ένα ειδικό ενδο-κολπικό έμβολο, το οποίο μπορεί αργά και σταδιακά να «ανοίξει» και να χαλαρώσει τον κόλπο, απαλείφοντας τον πόνο και τον φόβο, «προπονώντας» τη γυναίκα στη σεξουαλική πράξη, με τη μέθοδο της προσομοίωσης. Αυτή η διαδικασία μαζί με την τακτική χρήση λιπαντικού και ενυδατικής κολπικής κρέμας και τη φυσικοθεραπεία πυελικού εδάφους με χαλαρωτικές ασκήσεις, βελτιώνει τη σεξουαλική λειτουργία.

Χρειάζεται να εκπαιδεύσουμε τις γυναίκες να κρατούν ένα ημερολόγιο φροντίδας που θα αφορά στο πώς μαθαίνουν να φροντίζουν την περιοχή του αιδοίου βάζοντας με τον σωστό τρόπο και τακτικά το λιπαντικό και την κολπική ενυδατική κρέμα, καθώς και πώς να χρησιμοποιούν τον διαστολέα. Ο διαστολέας δεν είναι sex toy. Ο διαστολέας είναι ένας τρόπος για να κάνει διατάσεις ο κόλπος και έτσι να σε βοηθήσει να ξαναθυμηθείς πώς είναι να αγγίζεις εσύ την περιοχή σου, να έρθεις σε μια αρμονική σχέση με το αιδοίο σου.  Συστήνουμε στις γυναίκες να χρησιμοποιούν καθρεφτάκια για να δουν το αιδοίο τους. Πολλές γυναίκες έχουν άρνηση να το δουν. Ξέρεις όμως πόσο όμορφο είναι να δεις το σώμα σου, την περιοχή σου, να την αγγίξεις χωρίς φόβο, χωρίς άγχος. Όσο πιο καλά γνωρίζεις την περιοχή σου, είσαι ήρεμη και άρα είσαι πιο έτοιμη για ερωτική επαφή.

– Η φροντίδα αυτή αφορά μόνο τις γυναίκες που έχουν περάσει καρκίνο του μαστού;

Η φροντίδα αυτή αφορά κάθε γυναίκα που αντιμετωπίζει δυσλειτουργία του πυελικού εδάφους. Έχω φροντίσει γυναίκες μετά από τοκετό. Στις γυναίκες που γεννούν με φυσιολογικό τοκετό έχουμε περιενοτομή. Με την περιενοτομή σκίζεται ο ιστός και πρέπει να επανέλθει. Γι’ αυτό και πολλές φορές υπάρχει πόνος και κάψιμο όταν προσπαθεί να επιστρέψει στις ερωτικές επαφές. Όμως για όλα αυτά υπάρχει λύση αρκεί να υπάρχει ενημέρωση. Υπάρχει το βαλσαμέλαιο, το λαδάκι καρύδας και πέρα από αυτά υπάρχουν οι διαστολείς και οι ασκήσεις πυελικού εδάφους. Από το 1999 προσπαθώ να μπει η ενημέρωση για αυτά στα μαιευτήρια. Όπως μπαίνουν στο δωμάτιο να ενημερώσουν για τον θηλασμό, για τη φροντίδα του μωρού, έτσι έπρεπε να υπάρχει ενημέρωση για την ίδια τη γυναίκα και για το πώς να επιστρέψει σωστά στη σεξουαλική της δραστηριότητα. Η εγκυμοσύνη και ο τοκετός δεν είναι νόσος. Μια φυσιοθεραπεύτρια μπορεί να δώσει οδηγίες απ’ τη σωστή στάση σώματος μέχρι το πυελικό έδαφος. Στις ευρωπαϊκές χώρες αυτά είναι δεδομένα. Εδώ αφήνουμε τις γυναίκες στην άγνοια.

Η φροντίδα αυτή αφορά και τις τρανς γυναίκες. Λόγω της τεχνικής αναδίπλωσης του ανδρικού μορίου μπορεί να δημιουργηθούν κάποια θέματα, όπως πρόκληση τραυματισμού και πυελικός πόνος. Σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να μπορούν να διαχειριστούν την ευαίσθητη περιοχή τους με έναν πιο ασφαλή τρόπο. Εάν μια  γυναίκα προχωρήσει σε επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου τότε θα χρειαστεί να γνωρίσει τη νέα της περιοχή, σιγά σιγά να την εξερευνήσει και να την ευχαριστηθεί. Ο ρόλος μας είναι να τις ενημερώσουμε για όλα όσα πρέπει να γνωρίζουν, τα «ναι» και τα «όχι» της διαδικασίας και τις τεχνικές χαλάρωσης. Είμαι κι εγώ στη διαδικασία που εκπαιδεύομαι διότι θέλω να είμαι έτοιμη να προσφέρω τις υπηρεσίες μου.

Στο φυσικοθεραπευτήριο μας, έχουμε φροντίσει και ασθενείς που είναι sex workers.  Επίσης, μας έχουν επισκεφθεί και κακοποιημένα -σωματικά αλλά και λεκτικά- άτομα, κορίτσια και αγόρια. Ο πόνος στο πυελικό έδαφος λέγεται και «ο πονοκέφαλος της λεκάνης». Το πυελικό έδαφος έχει μνήμη, αυτή η μνήμη πρέπει να αντιμετωπιστεί με αγάπη και φροντίδα για να μπορέσει το σώμα να επανέλθει. Υπάρχουν αρκετές γυναίκες που στην αρχή είναι αρνητικές αλλά σιγά σιγά μας εμπιστεύονται.

Στόχος ζωής για μένα είναι να μεταλαμπαδεύσω τη γνώση και έτσι να συνεχιστεί η πρόοδος.