Γιατί να νυστάζουμε πάντα τις πιο ακατάλληλες ώρες: στο μετρό όταν πάμε στη δουλειά, αφού φάμε το μεσημεριανό μας, λίγο πριν βγούμε για ποτό. Συχνά, ένας γρήγορος υπνάκος δεν είναι η ιδανική λύση για καθεμία από αυτές τις περιόδους ατονίας. Αυτό συμβαίνει επειδή κάθε ληθαργική εμπειρία δεν είναι ίδια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να νιώθετε υπνηλία, ενώ σε άλλες να είστε απλά κουρασμένοι.
Και ναι, η κούραση και η υπνηλία δεν είναι συνώνυμα. Οι αισθήσεις αυτές δημιουργούνται για διαφορετικούς λόγους και εκδηλώνονται διαφορετικά στο σώμα. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τη διαφορά μεταξύ των δύο «επειδή αντιμετωπίζονται διαφορετικά», όπως λέει ο Abhinav Singh, ειδικός ιατρικής επιθεώρησης στο SleepFoundation.org και ιατρικός διευθυντής του Κέντρου Ύπνου της Ιντιάνα. «Ο ύπνος και η κούραση είναι ακριβώς όπως η πείνα και η δίψα. Μοιάζουν; Σίγουρα», λέει. «Αλλά έχουν να κάνουν διαφορετικά πράγματα – η πείνα με φαγητό, η δίψα με το νερό». Υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπίσετε την υπνηλία και την κούραση, αλλά πρώτα πρέπει να ξέρετε ποια αίσθηση βιώνετε.
Η διαφορά μεταξύ υπνηλίας και κούρασης
Η υπνηλία χαρακτηρίζεται από ατονία και έντονη επιθυμία για ύπνο, λέει η Shelby Harris, κλινική ψυχολόγος που ειδικεύεται στη συμπεριφορική ιατρική του ύπνου. Τα σημάδια της υπνηλίας περιλαμβάνουν βαριά βλέφαρα, συχνό χασμουρητό, θολή όραση, έλλειψη συντονισμού, επιβράδυνση της σκέψης και αυξημένη ευερεθιστότητα. Η υπνηλία προκαλείται από την έλλειψη ύπνου ή τον κακό ύπνο λόγω αϋπνίας ή υπνικής άπνοια. Ξενυχτήσατε χθες και πήγατε γραφείο με 2 ώρες ύπνο; Λογικό να αισθάνεστε υπνηλία ή κοινώς ότι νυστάζεται.
Από την άλλη πλευρά, η κούραση ή η κόπωση είναι «μια κατάσταση σωματικής ή πνευματικής εξάντλησης που συνήθως συνοδεύεται από έλλειψη ενέργειας», λέει η Harris. Η κούραση επηρεάζει τόσο το σώμα όσο και το μυαλό. Το διανοητικό και συναισθηματικό στρες – ας πούμε, από μια κουραστική μέρα στη δουλειά – μπορεί να σας κουράσει. Το ίδιο μπορεί και η σωματική άσκηση, οι ιατρικές παθήσεις όπως η αναιμία ή ο διαβήτης ή η ανάρρωση από μια ασθένεια, όπως η γρίπη, λέει η Beth Malow, διευθύντρια του τμήματος ύπνου Vanderbilt στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Vanderbilt.
Η αναπόφευκτη «θεραπεία» για την υπνηλία είναι ο ύπνος. Ωστόσο, η κούραση συνήθως δεν μειώνεται με τον ύπνο. Μπορεί να είστε κουρασμένοι μετά από μια σκληρή προπόνηση, αλλά δε θα σας πάρει ο ύπνος ακόμα κι αν προσπαθήσετε. «Πονάω παντού, είμαι τόσο κουρασμένος που το νιώθω παντού – αυτό είναι κούραση», λέει η Malow. «Ενώ η υπνηλία έχει να κάνει περισσότερο με το ότι είσαι ικανός να αποκοιμηθείς, οποτεδήποτε, οπουδήποτε».
Είναι πιθανό να είστε ταυτόχρονα και νυσταγμένοι και κουρασμένοι, λέει ο Singh. Εάν, για παράδειγμα, κοιμάστε μόνο πέντε ώρες κάθε βράδυ και παράλληλα σκοτώνεστε στη δουλειά ή έχετε έντονη κοινωνική ζωή, μπορεί να καταλήξετε με έναν εξαντλητικό συνδυασμό και των δύο αισθήσεων. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ευερεθιστότητα, δυσκολία εστίασης, λάθη στη δουλειά και αυξημένη πείνα. Εάν ακυρώνετε σχέδια για να μείνετε μέσα και να δείτε τηλεόραση για να αναρρώσετε και καταλήγεται να αποκοιμάστε στον καναπέ μετά από λίγα λεπτά, αυτό είναι ένα σημάδι ότι είστε ταυτόχρονα νυσταγμένοι και κουρασμένοι, λέει ο Singh.
Πώς να καταλάβετε αν είστε κουρασμένοι ή απλώς νυστάζετε
Για να προσδιορίσετε εάν είστε κουρασμένοι ή νυσταγμένοι, πρέπει να εξετάσετε τι προκαλεί την επιθυμία σας να ξαπλώσετε στο κρεβάτι. Όταν ξυπνάτε το πρωί, αξιολογήστε πώς κοιμηθήκατε. Καταφέρατε να κοιμηθείτε για 7 με 9 ώρες; Ήσασταν ανήσυχοι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αλλάζατε συνεχώς στάση ή ξυπνούσατε περιοδικά; Εάν μοιράζεστε ένα κρεβάτι με τον/την σύντροφό σας, μπορεί να σας πει αν ήσασταν ανήσυχοι κατά τη διάρκεια της νύχτας, αν ροχαλίζατε ή αν κοιμηθήκατε βαθιά. Ο ανήσυχος ύπνος προκαλεί συχνά έντονη νύστα κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Ένας άλλος τρόπος για να προσδιορίσετε εάν νυστάζετε είναι να χρησιμοποιήσετε την «κλίμακα υπνηλίας Epworth», λέει η Malow. Σας συμβαίνει να σας παίρνει ο ύπνος κατά τη διάρκεια καθημερινών δραστηριοτήτων, πχ: όταν είστε στο λεωφορείο ή ότα βλέπετε μια σειρά; Πόσο συχνά σας συμβαίνει; Κάντε το τεστ και δείτε τη βαθμολογία σας. Μια βαθμολογία από 10 και πάνω υποδηλώνει ότι πρέπει να κοιμάστε περισσότερο ή να βελτιώσετε την ποιότητα του ύπνο σας.
Η αναζήτηση της υποκείμενης αιτίας της κούρασης είναι πιο δύσκολη, καθώς υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν στην κούραση, από τις παρενέργειες κάποιας φαρμακευτικής αγωγής μέχρι μια μέρα συνεχόμενων meetings. «Πιστεύω πραγματικά ότι οι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται κουρασμένοι από την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους όλη την ημέρα, μέχρι που φτάνεις αυτό το όριο», λέει η Malow. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να είστε κουρασμένοι, αλλά να μην είστε έτοιμοι για ύπνο και να θέλετε απλώς λίγο χρόνο για τον εαυτό σας.
Αν, παρόλαυτα, περνάτε συνεχείς κρίσεις κόπωσης, θα πρέπει να συμβουλευτείτε το γιατρό σας, προκειμένου να κάνετε εξετάσεις για να προσδιορίσετε τον λόγο που σας συμβαίνει αυτό. Συχνά η μόνιμη κούραση μπορεί να είναι σύμπτωμα κάποιας νόσου, όπως θυρεοειδής, αναιμία, ορμονικές ανισορροπίες ή λοίμωξη.
Τι να κάνετε αν νυστάζετε
Η πιο απλή θεραπεία για την υπνηλία είναι να κοιμηθείτε. Προσπαθήστε να κοιμηθείτε έστω και για 5 έως 10 λεπτά. Οι γονείς νεογέννητων ή παιδιών με ακανόνιστα μοτίβα ύπνου, ίσως δε θα καταφέρουν να κοιμηθούν βαθιά και αδιάκοπα για 8 ολόκληρες ώρες. Παρόλαυτα, ακόμη κι ένας σύντομος μεσημεριανός ύπνος, βοηθάει.
Κι εμείς που δε μπορούμε να κοιμηθούμε τα μεσημέρια λόγω δουλειάς; Η Harris προτείνει σωματική δραστηριότητα, όπως διατάσεις, ελαφριές ασκήσεις ή μια βόλτα έξω, για να ξυπνήσετε. Εάν υπάρχουν παράγοντες που επηρεάζουν τον ύπνο σας – ας πούμε ότι ξυπνάτε συχνά όλη τη νύχτα ή ροχαλίζετε – αναζητήστε έναν ειδικό ύπνου, ο οποίος μπορεί να σας βοηθήσει να διαγνώσετε τυχόν διαταραχές ύπνου και να σας θεραπεύσει.
Τι να κάνετε αν νιώθετε κουρασμένοι
Για σποραδικές κρίσεις κόπωσης που δεν επηρεάζονται από υποκείμενα προβλήματα υγείας, η Harris προτείνει να κάνετε τακτικά διαλείμματα στη δουλειά, στο σχολείο ή ενδιάμεσα στις εργασίες, να απολαμβάνεται λίγο φυσικό φως (ειδικά τα πρωινά) και να παραμένετε ενυδατωμένοι. Όπως και να έχει, όταν νιώθετε ότι δεν έχετε ενέργεια, προσπαθήστε με κάθε τρόπο να ελαφρύνετε το ψυχικό σας φορτίο. «Μπορείτε να σταματήσετε να αλληλεπιδράτε με άλλους ανθρώπους για 30 λεπτά ή νασηκώσετε για λίγο τα πόδια σας».
Εάν καμία από αυτές τις επιλογές δε βοηθάει και υποψιάζεστε ότι υπάρχει πρόβλημα υγείας, οι Singh και Malow συνιστούν να ζητήσετε τη βοήθεια ενός επαγγελματία γιατρού που μπορεί να συνεργαστεί μαζί σας για να καθορίσει εάν χρειάζεστε κάποια αλλαγή στη διατροφή σας, στο επίπεδο της φυσικής σας δραστηριότητας ή αν απαιτείται κάποια φαρμακευτική αγωγή.
«Ο καθένας βιώνει την κούραση και τη νύστα διαφορετικά: Μερικοί άνθρωποι γίνονται πιο ευερέθιστοι, άλλοι πιο ληθαργικοί κι άλλοι γίνονται πιο ξεχασιάρηδες», λέει ο Singh.
Γιατί να νυστάζουμε πάντα τις πιο ακατάλληλες ώρες: στο μετρό όταν πάμε στη δουλειά, αφού φάμε το μεσημεριανό μας, λίγο πριν βγούμε για ποτό. Συχνά, ένας γρήγορος υπνάκος δεν είναι η ιδανική λύση για καθεμία από αυτές τις περιόδους ατονίας. Αυτό συμβαίνει επειδή κάθε ληθαργική εμπειρία δεν είναι ίδια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να νιώθετε υπνηλία, ενώ σε άλλες να είστε απλά κουρασμένοι.
Και ναι, η κούραση και η υπνηλία δεν είναι συνώνυμα. Οι αισθήσεις αυτές δημιουργούνται για διαφορετικούς λόγους και εκδηλώνονται διαφορετικά στο σώμα. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τη διαφορά μεταξύ των δύο «επειδή αντιμετωπίζονται διαφορετικά», όπως λέει ο Abhinav Singh, ειδικός ιατρικής επιθεώρησης στο SleepFoundation.org και ιατρικός διευθυντής του Κέντρου Ύπνου της Ιντιάνα. «Ο ύπνος και η κούραση είναι ακριβώς όπως η πείνα και η δίψα. Μοιάζουν; Σίγουρα», λέει. «Αλλά έχουν να κάνουν διαφορετικά πράγματα – η πείνα με φαγητό, η δίψα με το νερό». Υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπίσετε την υπνηλία και την κούραση, αλλά πρώτα πρέπει να ξέρετε ποια αίσθηση βιώνετε.
Η διαφορά μεταξύ υπνηλίας και κούρασης
Η υπνηλία χαρακτηρίζεται από ατονία και έντονη επιθυμία για ύπνο, λέει η Shelby Harris, κλινική ψυχολόγος που ειδικεύεται στη συμπεριφορική ιατρική του ύπνου. Τα σημάδια της υπνηλίας περιλαμβάνουν βαριά βλέφαρα, συχνό χασμουρητό, θολή όραση, έλλειψη συντονισμού, επιβράδυνση της σκέψης και αυξημένη ευερεθιστότητα. Η υπνηλία προκαλείται από την έλλειψη ύπνου ή τον κακό ύπνο λόγω αϋπνίας ή υπνικής άπνοια. Ξενυχτήσατε χθες και πήγατε γραφείο με 2 ώρες ύπνο; Λογικό να αισθάνεστε υπνηλία ή κοινώς ότι νυστάζεται.
Από την άλλη πλευρά, η κούραση ή η κόπωση είναι «μια κατάσταση σωματικής ή πνευματικής εξάντλησης που συνήθως συνοδεύεται από έλλειψη ενέργειας», λέει η Harris. Η κούραση επηρεάζει τόσο το σώμα όσο και το μυαλό. Το διανοητικό και συναισθηματικό στρες – ας πούμε, από μια κουραστική μέρα στη δουλειά – μπορεί να σας κουράσει. Το ίδιο μπορεί και η σωματική άσκηση, οι ιατρικές παθήσεις όπως η αναιμία ή ο διαβήτης ή η ανάρρωση από μια ασθένεια, όπως η γρίπη, λέει η Beth Malow, διευθύντρια του τμήματος ύπνου Vanderbilt στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Vanderbilt.
Η αναπόφευκτη «θεραπεία» για την υπνηλία είναι ο ύπνος. Ωστόσο, η κούραση συνήθως δεν μειώνεται με τον ύπνο. Μπορεί να είστε κουρασμένοι μετά από μια σκληρή προπόνηση, αλλά δε θα σας πάρει ο ύπνος ακόμα κι αν προσπαθήσετε. «Πονάω παντού, είμαι τόσο κουρασμένος που το νιώθω παντού – αυτό είναι κούραση», λέει η Malow. «Ενώ η υπνηλία έχει να κάνει περισσότερο με το ότι είσαι ικανός να αποκοιμηθείς, οποτεδήποτε, οπουδήποτε».
Είναι πιθανό να είστε ταυτόχρονα και νυσταγμένοι και κουρασμένοι, λέει ο Singh. Εάν, για παράδειγμα, κοιμάστε μόνο πέντε ώρες κάθε βράδυ και παράλληλα σκοτώνεστε στη δουλειά ή έχετε έντονη κοινωνική ζωή, μπορεί να καταλήξετε με έναν εξαντλητικό συνδυασμό και των δύο αισθήσεων. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ευερεθιστότητα, δυσκολία εστίασης, λάθη στη δουλειά και αυξημένη πείνα. Εάν ακυρώνετε σχέδια για να μείνετε μέσα και να δείτε τηλεόραση για να αναρρώσετε και καταλήγεται να αποκοιμάστε στον καναπέ μετά από λίγα λεπτά, αυτό είναι ένα σημάδι ότι είστε ταυτόχρονα νυσταγμένοι και κουρασμένοι, λέει ο Singh.
Πώς να καταλάβετε αν είστε κουρασμένοι ή απλώς νυστάζετε
Για να προσδιορίσετε εάν είστε κουρασμένοι ή νυσταγμένοι, πρέπει να εξετάσετε τι προκαλεί την επιθυμία σας να ξαπλώσετε στο κρεβάτι. Όταν ξυπνάτε το πρωί, αξιολογήστε πώς κοιμηθήκατε. Καταφέρατε να κοιμηθείτε για 7 με 9 ώρες; Ήσασταν ανήσυχοι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αλλάζατε συνεχώς στάση ή ξυπνούσατε περιοδικά; Εάν μοιράζεστε ένα κρεβάτι με τον/την σύντροφό σας, μπορεί να σας πει αν ήσασταν ανήσυχοι κατά τη διάρκεια της νύχτας, αν ροχαλίζατε ή αν κοιμηθήκατε βαθιά. Ο ανήσυχος ύπνος προκαλεί συχνά έντονη νύστα κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Ένας άλλος τρόπος για να προσδιορίσετε εάν νυστάζετε είναι να χρησιμοποιήσετε την «κλίμακα υπνηλίας Epworth», λέει η Malow. Σας συμβαίνει να σας παίρνει ο ύπνος κατά τη διάρκεια καθημερινών δραστηριοτήτων, πχ: όταν είστε στο λεωφορείο ή ότα βλέπετε μια σειρά; Πόσο συχνά σας συμβαίνει; Κάντε το τεστ και δείτε τη βαθμολογία σας. Μια βαθμολογία από 10 και πάνω υποδηλώνει ότι πρέπει να κοιμάστε περισσότερο ή να βελτιώσετε την ποιότητα του ύπνο σας.
Η αναζήτηση της υποκείμενης αιτίας της κούρασης είναι πιο δύσκολη, καθώς υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συμβάλλουν στην κούραση, από τις παρενέργειες κάποιας φαρμακευτικής αγωγής μέχρι μια μέρα συνεχόμενων meetings. «Πιστεύω πραγματικά ότι οι άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται κουρασμένοι από την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους όλη την ημέρα, μέχρι που φτάνεις αυτό το όριο», λέει η Malow. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορεί να είστε κουρασμένοι, αλλά να μην είστε έτοιμοι για ύπνο και να θέλετε απλώς λίγο χρόνο για τον εαυτό σας.
Αν, παρόλαυτα, περνάτε συνεχείς κρίσεις κόπωσης, θα πρέπει να συμβουλευτείτε το γιατρό σας, προκειμένου να κάνετε εξετάσεις για να προσδιορίσετε τον λόγο που σας συμβαίνει αυτό. Συχνά η μόνιμη κούραση μπορεί να είναι σύμπτωμα κάποιας νόσου, όπως θυρεοειδής, αναιμία, ορμονικές ανισορροπίες ή λοίμωξη.
Τι να κάνετε αν νυστάζετε
Η πιο απλή θεραπεία για την υπνηλία είναι να κοιμηθείτε. Προσπαθήστε να κοιμηθείτε έστω και για 5 έως 10 λεπτά. Οι γονείς νεογέννητων ή παιδιών με ακανόνιστα μοτίβα ύπνου, ίσως δε θα καταφέρουν να κοιμηθούν βαθιά και αδιάκοπα για 8 ολόκληρες ώρες. Παρόλαυτα, ακόμη κι ένας σύντομος μεσημεριανός ύπνος, βοηθάει.
Κι εμείς που δε μπορούμε να κοιμηθούμε τα μεσημέρια λόγω δουλειάς; Η Harris προτείνει σωματική δραστηριότητα, όπως διατάσεις, ελαφριές ασκήσεις ή μια βόλτα έξω, για να ξυπνήσετε. Εάν υπάρχουν παράγοντες που επηρεάζουν τον ύπνο σας – ας πούμε ότι ξυπνάτε συχνά όλη τη νύχτα ή ροχαλίζετε – αναζητήστε έναν ειδικό ύπνου, ο οποίος μπορεί να σας βοηθήσει να διαγνώσετε τυχόν διαταραχές ύπνου και να σας θεραπεύσει.
Τι να κάνετε αν νιώθετε κουρασμένοι
Για σποραδικές κρίσεις κόπωσης που δεν επηρεάζονται από υποκείμενα προβλήματα υγείας, η Harris προτείνει να κάνετε τακτικά διαλείμματα στη δουλειά, στο σχολείο ή ενδιάμεσα στις εργασίες, να απολαμβάνεται λίγο φυσικό φως (ειδικά τα πρωινά) και να παραμένετε ενυδατωμένοι. Όπως και να έχει, όταν νιώθετε ότι δεν έχετε ενέργεια, προσπαθήστε με κάθε τρόπο να ελαφρύνετε το ψυχικό σας φορτίο. «Μπορείτε να σταματήσετε να αλληλεπιδράτε με άλλους ανθρώπους για 30 λεπτά ή νασηκώσετε για λίγο τα πόδια σας».
Εάν καμία από αυτές τις επιλογές δε βοηθάει και υποψιάζεστε ότι υπάρχει πρόβλημα υγείας, οι Singh και Malow συνιστούν να ζητήσετε τη βοήθεια ενός επαγγελματία γιατρού που μπορεί να συνεργαστεί μαζί σας για να καθορίσει εάν χρειάζεστε κάποια αλλαγή στη διατροφή σας, στο επίπεδο της φυσικής σας δραστηριότητας ή αν απαιτείται κάποια φαρμακευτική αγωγή.
«Ο καθένας βιώνει την κούραση και τη νύστα διαφορετικά: Μερικοί άνθρωποι γίνονται πιο ευερέθιστοι, άλλοι πιο ληθαργικοί κι άλλοι γίνονται πιο ξεχασιάρηδες», λέει ο Singh.
