Το 1881, ο συντηρητικός γερμανός καγκελάριος Ότο φον Μπίσμαρκ, βλέποντας ότι η σοσιαλιστική και μαρξιστική ιδεολογία ήταν σε άνοδο, πρότεινε ένα εθνικό επίδομα συνταξιοδότησης, μια χρηματική ανταμοιβή για να κατευνάσει τις αριστερές μάζες. Ήταν το πρώτο επίδομα συνταξιούχων που δόθηκε στην ιστορία, αφού μέχρι τότε, οι μόνοι που δικαιούνταν οικονομική βοήθεια μετά τη σύνταξη ήταν όσοι είχαν υπηρετήσει στον στρατό. Ο καγκελάριος έθεσε, μάλιστα, την ηλικία συνταξιοδότησης στα 70 έτη. Μέσος όρος ζωής εκείνη την εποχή; Περίπου μέχρι τα 40!

Ο Φον Μπίσμαρκ παραιτήθηκε λίγο μετά την έγκριση του πολιτικού αυτού μέτρου, αλλά η κληρονομιά του παρέμεινε και το επίδομα συνταξιοδότησης της Γερμανίας (το οποίο μειώθηκε στα 65 έτη το 1916) έγινε το πρότυπο για πολλά άλλα έθνη του δυτικού κόσμου. Όταν ο Πρόεδρος Ρούσβελτ θέσπισε τον Νόμο Κοινωνικής Ασφάλισης το 1935 στις ΗΠΑ, τα 65 χρόνια επιλέχθηκαν ομοίως ως εθνική ηλικία συνταξιοδότησης, παρά το γεγονός ότι λιγότερο από το 60% των Αμερικανών ενηλίκων ζούσε τόσο πολύ.

Πράγμα που σημαίνει ότι η εθνική ηλικία συνταξιοδότησης ξεκίνησε ως συμβολική προσφορά, προσβάσιμη μόνο στους τυχερούς πολίτες που κατάφερναν να επιβιώσουν μέχρι τα βαθιά γεράματα.

Σήμερα, ωστόσο, όλο και περισσότεροι άνθρωποι ζουν αρκετά για να έχουν πρόσβαση σε ένα εθνικό συνταξιοδοτικό ταμείο, συχνά για χρόνια, αν όχι για δεκαετίες μετά την συνταξιοδότησή τους. Το μέσο προσδόκιμο ζωής στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι τα 76 και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες είναι ακόμη υψηλότερο. Στη χώρα μας το προσδόκιμο ζωής είναι τα 81 χρόνια (σχεδόν 85 για τις γυναίκες). Η εθνική ηλικία συνταξιοδότησης στην Ελλάδα είναι τα 67 χρόνια με 15 χρόνια ασφάλιση (ή 62 με 40 χρόνια ασφάλιση). Στις ΗΠΑ το όριο συνταξιοδότησης για όσους γεννήθηκαν μετά το 1960 είναι επίσης τα 67.

Τα τελευταία χρόνια, αρκετές χώρες – με πρόσφατο παράδειγμα τη Γαλλία, όπου η ηλικία συνταξιοδότησης είναι τα 62 και το προσδόκιμο ζωής τα 82 – συζητούν για την αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης, προκειμένου να αντισταθμίσουν τις οικονομικές πιέσεις της γήρανσης του πληθυσμού και την ανησυχία για μια επικείμενη κατάρρευση του συστήματος συνταξιοδότησης.

Οι υποστηρικτές αυτού του μέτρου, πιστεύουν ότι από οικονομικής σκοπιάς, μια μεταγενέστερη ηλικία συνταξιοδότησης ίσως ωφελήσει τα έθνη στο σύνολό τους. Αλλά αν βάλουμε στην άκρη τα οικονομικά, ποιες είναι οι ψυχικές και σωματικές επιπτώσεις της αύξησης της εθνικής ηλικίας συνταξιοδότησης; Και ποια είναι η κατάλληλη ηλικία για να βγούμε στη σύνταξη, σύμφωνα με την επιστήμη;

Προσδόκιμο εργασίας vs Προσδόκιμο ζωής

Ένας τρόπος για να απαντήσουμε σε αυτήν την ερώτηση είναι να εξετάσουμε τις αλλαγές όχι στο προσδόκιμο ζωής αλλά στην υγεία – δηλαδή ο αριθμός των ετών που οι άνθρωποι είναι υγιείς και χωρίς αναπηρία. Σκεφτείτε το ως το προσδόκιμο εργασίας σας.

Η Gal Wettstein, ανώτερη ερευνήτρια οικονομολόγος στο Κέντρο Συνταξιοδοτικής Έρευνας στο Κολέγιο της Βοστώνης, εξέτασε την ηλικία και τις δυνατότητες απασχόλησης σε μια μελέτη σχετικά με το προσδόκιμο εργασιακής ζωής των ανθρώπων. Διαπίστωσε ότι οι Αμερικανοί που είναι υγιείς στην ηλικία των 50 ετών μπορούν να περιμένουν να ζήσουν περίπου 23 ακόμη χρόνια χωρίς αναπηρία, συν περίπου οκτώ χρόνια ζωής με αναπηρία. Αυτό υποδηλώνει ότι το μέγιστο προσδόκιμο εργασιακής ζωής των ανθρώπων, κατά μέσο όρο, είναι η ηλικία των 73 ετών.

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το προσδόκιμο ζωής είναι μεγαλύτερο και ότι η ικανότητα εργασίας έχει διευρυνθεί», είπε ο Δρ Wettstein. «Αυτό συμβαίνει εν μέρει λόγω των ιατρικών αλλαγών αλλά και διότι η φύση της εργασίας έχει αλλάξει». Το 2020, περίπου το 45% του αμερικανικού εργατικού δυναμικού εργαζόταν σε έναν τομέα που βασίζεται στη γνώση, όπως το μάρκετινγκ, οι επιχειρήσεις και τα οικονομικά, η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη. Το 1935, αυτοί οι τύποι επαγγελμάτων αντιπροσώπευαν μόλις το 6% του εργατικού δυναμικού.

Ο Δρ Pinchas Cohen, κοσμήτορας της Γεροντολογικής Σχολής Leonard Davis στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, συμφώνησε ότι -από την άποψη της υγείας των ανθρώπων που δουλεύουν σε αυτούς τους τομείς- μια ηλικία συνταξιοδότησης κάτω των 65 ετών «δεν έχει νόημα».

«Ακόμη και το 65 είναι αριθμός του 20ου αιώνα», είπε.

Για τα άτομα που εργάζονται σε θέσεις εργασίας βασισμένες στη γνώση, η ηλικία συνταξιοδότησης στα 70 είναι λογική και από γνωστική άποψη, δήλωσε η Lisa Renzi-Hammond, διευθύντρια του Ινστιτούτου Γεροντολογίας στο Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια. «Τις γνωστικές μας ικανότητες είμαστε σε θέση να τις διατηρήσουμε, συνήθως, αρκετά καλά μέχρι τα 70 μας», είπε. «Εάν η ηλικία συνταξιοδότησης ορίζεται με βάση τις δυνατότητες ή τις ικανότητες των εργαζομένων, δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος να υπάρχει ηλικία συνταξιοδότησης στα 60κάτι».

Μέρη του εγκεφάλου -κυρίως ο προμετωπιαίος φλοιός, ο οποίος είναι κρίσιμος για την εκτελεστική λειτουργία, την προσοχή και την απομνημόνευση- αρχίζουν να χάνουν όγκο ήδη από την ηλικία των 45 ετών, αλλά άλλες περιοχές είναι σε θέση να τα αντισταθμίσουν, δήλωσε η Δρ Renzi-Hammond. Και άλλες πτυχές της γνώσης, όπως η «κρυσταλλωμένη νοημοσύνη» (συσσωρευμένη γνώση που μπορεί να εφαρμοστεί σε νέες καταστάσεις) και η κοινωνική γνώση (η κατάλληλη συμπεριφορά στις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις), συνεχίζουν να βελτιώνονται για δεκαετίες.

Πολλές από αυτές τις γνωστικές διαδικασίες διατηρούνται και ενισχύονται με την παραμονή στο εργατικό δυναμικό. Κατά συνέπεια, μερικοί άνθρωποι φθείρονται διανοητικά και σωματικά όταν σταματούν να εργάζονται. Μια μελέτη διαπίστωσε μάλιστα ότι η καθυστέρηση της συνταξιοδότησης συσχετίστηκε με μειωμένο κίνδυνο θανάτου, ανεξάρτητα από την υγεία πριν από τη συνταξιοδότηση. Οι ειδικοί εικάζουν ότι οι απώλειες της σωματικής δραστηριότητας και των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων που σχετίζονται με την εργασία ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τη μείωση της ψυχικής και σωματικής μας υγείας μετά τη συνταξιοδότηση.

Συνταξιοδοτική ισότητα – Δεν είμαστε όλοι ίσοι κι όμοιοι

Ωστόσο, οι εθνικοί μέσοι όροι υγείας και αναπηρίας δεν λένε την πλήρη ιστορία. Ενώ μερικοί άνθρωποι παραμένουν δραστήριοι και συνεχίζουν να εργάζονται μέχρι τα 80, τα 90 ή τα 110 τους (βλ. την tatoo artist από τις Φιλιππίνες που έγινε εξώφυλλο στη Vogue στα 106 της!), άλλες δουλειές είναι πιο απαιτητικές σωματικά και ψυχικά και επιβαρύνουν την υγεία των ανθρώπων.

«Υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν χειρωνακτική εργασία, όπου στην ηλικία των 65 δεν μπορούν πραγματικά να συνεχίσουν να κάνουν αυτή την πολύ απαιτητική δουλειά», είπε ο Δρ Cohen. «Η ανάγκη τους να συνταξιοδοτηθούν πρέπει να γίνει σεβαστή».

Για αυτούς τους τύπους εργασίας, η συνταξιοδότηση μπορεί πραγματικά να βελτιώσει τα επίπεδα της υγείας τους, είπε η Δρ Renzi-Hammond. «Αν αφήνετε πίσω σας μια δουλειά που είναι σωματικά κακή για εσάς, όπου κοιμάστε άσχημα και είστε συνεχώς αγχωμένοι, τότε η σύνταξη είναι εξαιρετική για την υγεία σας».

Η διάρκεια ζωής και η διάρκεια της υγείας δεν είναι επίσης συνεπή μεταξύ της εθνικότητας και του φύλου, τόσο λόγω του είδους της εργασίας στην οποία είναι πιο πιθανό να συμμετέχουν όσο και λόγω του χρόνιου στρες που βιώνουν οι άνθρωποι λόγω των κοινωνικών, ταξικών, εθνοτικών και έμφυλων διακρίσεων. Εν ολίγοις, τα 65 χρόνια για μια μετανάστρια καθαρίστρια και έναν Έλληνα λογιστή δεν βιώνονται το ίδιο.

Στην έρευνά του, ο Δρ Anthony Wettstein διαπίστωσε ότι, στην ηλικία των 50, οι μαύροι άνδρες έχουν προσδόκιμο εργασιακής ζωής περίπου 17 ετών, ενώ οι λευκές γυναίκες θα μπορούσαν να συνεχίσουν να εργάζονται για 24 χρόνια. «Υπάρχει ανησυχία όσον αφορά τη δικαιοσύνη και την ισότητα, τόσο από την πλευρά του προσδόκιμου ζωής, όσο και από την πλευρά του προσδόκιμου εργασιακού βίου», είπε ο Δρ Wettstein.

«Γνωρίζουμε ότι οι Μαύροι Αμερικανοί, ιδιαίτερα, αναπτύσσουν ασθένειες σε μικρότερες ηλικίες, ζουν με περισσότερες αναπηρίες και πεθαίνουν νεότεροι», δήλωσε η Δρ Lisa Cooper, διευθύντρια του Κέντρου Ισότητας του Johns Hopkins. «Επομένως, το να μην τους επιτρέψουμε να συνταξιοδοτηθούν μέχρι να γεράσουν σημαίνει ότι απλώς δεν θα επωφεληθούν από την «Κοινωνική Ασφάλιση». Αυτό ισχύει επίσης για άτομα που προέρχονται από χαμηλότερα εισοδήματα και για όσους εργάζονται σε σωματικά έντονες εργασίες, πρόσθεσε.

Ως αποτέλεσμα, η Δρ Cooper εξηγεί: «Η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης πρέπει να γίνει έχοντας υπόψη όλα αυτά τα ζητήματα, γιατί δεν πρόκειται να επηρεάσει όλους το ίδιο».

Το αρχικό σκεπτικό πίσω από τη δημιουργία της Κοινωνικής Ασφάλισης ήταν απλώς να συντηρήσει τους ανθρώπους όταν δεν μπορούσαν πλέον σωματικά να εργαστούν. Αλλά ένας άλλος τρόπος για να σκεφτούμε την κρατικά χρηματοδοτούμενη συνταξιοδότηση είναι ότι θα πρέπει να ανταμείβει τους ανθρώπους με μερικά χρόνια αναψυχής.

«Ένας από τους τομείς για τους οποίους δεν μιλάμε αρκετά είναι ο εξής: Τι αξίζουν οι άνθρωποι;» είπε o Δρ Cohen. «Είναι μερικά υπέροχα χρόνια όταν είσαι ακόμα υγιής – και μπορείς ακόμα να κάνεις πράγματα και να ταξιδέψεις και ούτω καθεξής – είναι αυτός ένας εθνικός στόχος;»

Στη Γαλλία, και πιθανότατα και σε άλλες χώρες, μάλλον αυτός δεν είναι ο πρωταρχικός στόχος των κρατών και των κυβερνήσεων.