Όταν αναφερόμαστε στα ‘60s και στο flower power κίνημα, ποιες λέξεις μας έρχονται στο μυαλό; Woodstock, ροκ, σεξουαλική απελευθέρωση, ποίηση, ινδουιστικές φιλοσοφίες, πολιτικά δικαιώματα, κοινωνικές διεκδικήσεις, λουλούδια στα μαλλιά [“If you’re going to San Francisco / Be sure to wear some flowers in your hair”, Scott McKenzie, 1967], ψυχεδελικές ουσίες, οικολογία.
Ωστόσο, μία ιατρική ανακάλυψη ήταν αυτή που βοήθησε τα μέγιστα προκειμένου όλα τα παραπάνω να πραγματοποιηθούν. Εκείνη η γενιά για να αποτινάξει όλον το βάρος του συντηρητισμού που της είχε φορτωθεί, έπρεπε πρωτίστως να αποδεσμευτεί από τα αποτελέσματα της αναπαραγωγής. Η ελεύθερη επιλογή συντρόφου και το σεξ που δεν έχει ως αποτέλεσμα την γέννηση ενός παιδιού, ήταν καθοριστικός παράγοντας για την σεξουαλική απελευθέρωση και την διερεύνηση του πνεύματος. Οι νέοι ορίζοντες περνούσαν μέσα από τα μονοπάτια της πολυγαμίας και της αυτοδιάθεσης του σώματος.
[διαβάστε εδώ για το Summer Love που μας υποσχέθηκαν αλλά ποτέ δεν ήρθε]
Στις πλάτες του αντισυλληπτικού χαπιού, γνωστό στην ποπ κουλτούρα ως “The Pill”, στηρίχθηκε η επαναστατική διάθεση των ‘60s αλλά και των επόμενων δεκαετιών. Όμως, αυτές οι «πλάτες» ήταν γυναικείες – και συνεχίζουν να είναι.
Και σε αυτό το σημείο προκύπτει το εύλογο ερώτημα: Γιατί δεν υπάρχει αντίστοιχο χάπι για τους άνδρες;
Στις Η.Π.Α. το χάπι κυκλοφόρησε το 1960 και ονομαζόταν Enovid, ενώ στην Βρετανία ήταν διαθέσιμο ως Conovid την αμέσως επόμενη χρονιά. Για να φτάσουμε όμως εκεί, είχαν προηγηθεί τρείς δεκαετίες ερευνών και κλινικών δοκιμών, αφού το 1930 παρατηρήθηκε για πρώτη φορά ότι η προγεστερόνη και άλλες στεροειδείς ορμόνες ανέστειλαν την ωορρηξία. Φτάνοντας στην δεκαετία του 1950, μια ομάδα ανθρώπων ανέλαβε την δημοσιοποίηση των ερευνών σχετικά με τις επιστημονικές εξελίξεις στο θέμα και παράλληλα, προσπάθησαν να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη για την σπουδαιότητα της ανακάλυψης και χρήσης του “The Pill”.
Ήταν η Margaret Sanger, πρωτοπόρος και ιδεολόγος του κινήματος “Birth Control”, ο βιολόγος Gregory Pincus που ανέπτυξε το χάπι, o John Rock, διευθυντής της γυναικολογικής κλινικής “Free Hospital for Women” και η Katharine McCormick, φιλάνθρωπος και ακτιβίστρια για τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών.
Το 1957, το Enovid εγκρίθηκε για την θεραπεία των διαταραχών της εμμήνου ρύσεως και τρία χρόνια αργότερα, ως αντισυλληπτικό.
Την ίδια στιγμή, σε μια φυλακή του Oregon, μια ομάδα επιστημόνων άρχισε να δοκιμάζει σε άνδρες κρατούμενους μια χημική ένωση με την ονομασία WIN-18.446, η οποία είχε ανακαλυφθεί τυχαία, όταν παρατηρήθηκε πως με αυτή αναστέλλεται η παραγωγή σπέρματος στα ποντίκια. Οι κλινικές δοκιμές – πίσω από της φυλακής τα σίδερα – στους άνδρες ήταν εξίσου θεαματικές, καθώς ο αριθμός των σπερματοζωαρίων έπεφτε κατακόρυφα, χωρίς την παραμικρή παρενέργεια, και αυτό ήταν πλήρως αναστρέψιμο μόλις διακοπτόταν η φαρμακευτική αγωγή. Καθώς το γυναικείο χάπι έμπαινε στην αγορά, φαινόταν ότι το ανδρικό χάπι δεν θα αργούσε να έρθει. Αλλά αυτό, δεν έγινε ποτέ.
Σύντομα, ανακαλύφθηκε ότι η ένωση WIN 18.446 είχε όντως μια σοβαρή ανεπιθύμητη ενέργεια, όταν είχε προηγηθεί κατανάλωση αλκοόλ – οι παρενέργειες που είχαν εντοπιστεί σε κάποιους άνδρες φυλακισμένους ήταν απλές ζαλάδες, θολή όραση και ιδρώτας. Η αλδεϋδική αφυδρογονάση (ALDH), είναι το ένζυμο που αναστέλλει το φάρμακο, εμπλέκεται στην ωρίμανση του σπέρματος στους όρχεις και ταυτόχρονα, μεταβολίζει την αιθανόλη στο συκώτι. Όταν αυτή η τελευταία λειτουργία της ALDH δεν πραγματοποιείται, η τοξική ένωση ακεταλδεΰδη – που παράγεται από τον μεταβολισμό της αιθανόλης – συσσωρεύεται στον οργανισμό και ασθενεί. Οι φαρμακοβιομηχανίες θεώρησαν πως κανένας άνδρας δεν θα ήθελε αντισυλληπτικό χάπι που ήταν ασύμβατο με το αλκοόλ, οπότε το WIN 18.446 εγκαταλείφθηκε σύντομα ως απάντηση στο γυναικείο “The Pill”.
Βέβαια, και το χάπι αντισύλληψης για τις γυναίκες – που ήδη κυκλοφορούσε – δεν στερούνταν παρενεργειών. Όλα τα σκευάσματα που έχουν εμφανιστεί από τότε έως τώρα, βασίζονται σε συνδυασμό ενός οιστρογόνου και μιας προγεστερόνης. Το Enovid και άλλα αντισυλληπτικά χάπια κατάποσης, αποσύρθηκαν από την αγορά το 1988 λόγω της εμφάνισης θρομβώσεων που προκαλούσαν έμφραγμα του μυοκαρδίου ή εγκεφαλικό επεισόδιο. Τα μεταγενέστερα χάπια, μείωσαν το επίπεδο των οιστρογόνων και οι ερευνητές εισήγαγαν χαμηλότερες δόσεις προγεστερόνης, αλλά πιο ισχυρές.
Παρόλα αυτά, το αντισυλληπτικό χάπι συνεχίζει να έχει πληθώρα παρενεργειών, όπως: αιμορραγία και διαταραχές της περιόδου, αύξηση βάρους, αλλαγές στην όρεξη, κατάθλιψη, κολπική ξηρότητα, μειωμένη λίμπιντο, ναυτία, εμετό, πονοκεφάλους και κατακράτηση υγρών. Παράλληλα, μία άλλη – ιδιαιτέρως έντονη – ανησυχία, επικρατεί: ο καρκίνος του μαστού, του τραχήλου της μήτρας και του ήπατος. Το χάπι φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου των ωοθηκών, του ενδομήτριου και του παχέος εντέρου, αλλά αυξάνονται – έστω ελαφρώς – οι πιθανότητες για ανάπτυξη όγκων στα παραπάνω όργανα.
Τα αποτελέσματα των μελετών για αυτούς τους κινδύνους δεν είναι ομόφωνα, αλλά ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) κατατάσσει τα αντισυλληπτικά από το στόμα στην «Ομάδα 1», ως παράγοντες που «προκαλούν καρκίνο στον άνθρωπο» και πως υπάρχουν «επαρκείς αποδείξεις».
Συνεχίζοντας στον κόσμο των αντιφάσεων για τα αντισυλληπτικά χάπια και προσπαθώντας να αναλύσουμε τα παράδοξα, καταλήγουμε στο εξής: Για τον ΠΟΥ, οι κίνδυνου θεωρούνται «αποδεκτοί» επειδή είναι ποσοστιαία μικρότεροι από εκείνους της εγκυμοσύνης. Περιληπτικά, οι περιπτώσεις να μείνει μία γυναίκα έγκυος μέσω ολοκληρωμένης σεξουαλικής επαφής χωρίς προφύλαξη, είναι περισσότερες από εκείνες όπου μια γυναίκα εντοπίστηκε με καρκίνο που οφείλεται σε χρήση αντισυλληπτικού χαπιού.
Και όσο οι γυναίκες σχοινοβατούν μεταξύ εγκυμοσύνης – παρενεργειών/καρκίνου, οι άνδρες την βγάζουν «καθαρή» επειδή πρέπει να μπορούν να πιούν αλκοόλ και να μην αρρωστήσουν.
Σύμφωνα με μελέτη που είχε δημοσιευθεί στο Science, «η ανοχή στις παρενέργειες μηδενίζεται στους άνδρες», αλλά η αναζήτηση ενός νέου ανδρικού και ασφαλούς αντισυλληπτικού φαρμάκου, στερείται χρηματοδότησης.
Το 1970, όταν και πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες κλινικές μελέτες από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ενέσεις τεστοστερόνης. Αυτή, είναι ζωτικής σημασίας για την παραγωγή του σπέρματος, αλλά σε υψηλές δόσεις προκαλεί το αντίθετο αποτέλεσμα. Σε συνδυασμό με μία προγεστερόνη – αντίστοιχη με αυτή του “The Pill” – καταστέλλεται η παραγωγή σπέρματος από τον κεντρικό έλεγχο του εγκεφάλου. Τα αποτελέσματα των ερευνών έδειχναν παρόμοια αποτελεσματικότητα με το γυναικείο χάπι και με λίγες παρενέργειες, κάτι που επιβεβαιώθηκε και αργότερα, σε νέους κύκλους δοκιμών, το 1990.
Κι όμως, οι φαρμακευτικές εταιρείες που διατηρούσαν αυτά τα ερευνητικά προγράμματα, τα εγκατέλειψαν στις αρχές του 2000. Αναφορές μιλάνε για εγκατάλειψη χρηματοδότησης και απόσυρση κεφαλαίων στις έρευνες, ενώ στο OpenMind ο Richard Anderson, συνδιευθυντής του Κέντρου Αναπαραγωγικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, σχολίασε πως «Τα αντισυλληπτικά πρέπει να είναι 100% αποτελεσματικά με μηδενικές παρενέργειες και φθηνά, οπότε η επιφυλακτικότητα είναι κατανοητή».
Αυτό όμως που αποδείχθηκε περίτρανα κατά την περίοδο της πανδημίας – διχάζοντας την κοινωνία με την αντιεμβολιαστική τάση – είναι πως ο κόσμος δεν μπορεί εύκολα να αποδεχθεί κάτι «καινούργιο» που προέρχεται από την βιομηχανία των φαρμάκων. Ο Anderson και άλλοι επιστήμονες, θεωρούν πως οι νέες καινοτόμες ανακαλύψεις, πολλές φορές, στέκονται «εμπόδιο» της εξέλιξης λόγω της δυσπιστίας του κόσμου.
Η αλήθεια είναι πως σήμερα το Enovid δεν θα μπορούσε να κυκλοφορήσει στην αγορά, καθώς τα ρυθμιστικά φίλτρα και οι ελεγκτικές αρχές δεν θα το είχαν εγκρίνει, αφού δεν θα πληρούσε τα απαραίτητα κριτήρια για να πάρει το «πράσινο φως». Όμως, το πρόβλημα είναι ότι ακόμη δεν υπάρχουν τα απαραίτητα φαρμακευτικά πρότυπα για ένα αντίστοιχο ανδρικό χάπι, ενώ οι φαρμακοβιομηχανίες ήδη γνωρίζουν ποιους στόχους πρέπει να πληρούν και τι πρέπει να αποφύγουν.
Το παράδοξο εδώ – και η αλήθεια είναι πως έχουμε χάσει το μέτρημα – είναι πως οι έρευνες δείχνουν ότι ένα εύρος ποσοστού ανδρών μεταξύ 55% με 80%, «θα ήταν διατεθειμένο να χρησιμοποιεί χάπι αντισύλληψης», σύμφωνα με την Christina Chung-Lun Wang, ερευνήτρια σε θέματα ανδρικής αντισύλληψης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια.
Παρόλο που οι φαρμακοβιομηχανίες δεν φαίνεται να στηρίζουν απόλυτα την προοπτική ενός τέτοιου ανδρικού χαπιού, οι έρευνες και οι δοκιμές συνεχίζονται. Όπως και στην περίπτωση της γυναικείας αντισύλληψης, έτσι και σε αυτήν, οι επιστήμονες στοχεύουν σε ορμονικές μεθόδους, αλλά με η τεστοστερόνη το περιπλέκει επειδή αποβάλλεται γρήγορα από το σώμα. Για αυτόν τον λόγο, δοκιμάζονται ενέσεις ή τζελ που εφαρμόζονται τοπικά στο δέρμα. Ένα από τα τελευταία, με την ονομασία “NES/T”, το οποίο περιέχει τεστοστερόνη και την προγεστερόνη Nestorone, βρίσκεται σε κλινικές δοκιμές «Φάσης 2», μια μελέτη στην οποία συμμετέχουν οι Anderson και Chung-Lun Wang. Σύμφωνα με αυτούς, τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα είναι «πολλά υποσχόμενα με ελάχιστες παρενέργειες».
Φέτος, ανακοινώθηκαν επίσης τα αποτελέσματα μιας δοκιμής σε «Φάση 1» δύο ορμονικών χαπιών. «Η ορμονική αντισύλληψη είναι εξαιρετικά αποτελεσματική και ασφαλής», σύμφωνα με τον Anderson, ενώ ο ίδιος πιστεύει πως η δυσπιστία του κόσμου είναι «μειοψηφική» και διαρκεί λίγο «μέχρι να υπάρξει μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη».
Τέλος, άλλες μέθοδοι στρέφονται περισσότερο προς την κατεύθυνση μιας εύκολα αναστρέψιμης αγγειεκτομής. Τουλάχιστον δύο διαφορετικές έρευνες χρησιμοποιούν μια υδρογέλη που εμφυτεύεται με ένεση ή με μια μικρή τομή στο όσχεο, η οποία μπλοκάρει τους σπερματικούς πόρους μέσω των οποίων κυκλοφορεί το σπέρμα, ώστε να μπορεί να περάσει το σπερματικό υγρό, αλλά όχι το σπέρμα. Η πρόταση μιας γερμανικής εταιρείας ακούγεται ακόμη πιο τολμηρή, αφού προτείνουν μια μικρή εμφυτεύσιμη βαλβίδα με διακόπτη που επιτρέπει στον φορέα να επιλέγει τη θέση γόνιμου/στειρωμένου.
Σύμφωνα με το Pharmaceutical Technology, συνολικά 10 ανδρικά αντισυλληπτικά βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο στάδιο της προετοιμασίας, δύο από αυτά σε κλινικές δοκιμές «Φάσης 2», ένα σε «Φάση 1», πέντε σε προκλινικές μελέτες και τα υπόλοιπα δύο ακόμη υπό διερεύνηση.
Μέχρι κάποιο από αυτά να βρει τον δρόμο του προς την αγορά, οι γυναίκες θα συνεχίζουν να σηκώνουν το βάρος της αντισύλληψης και στις πλάτες τους θα στηρίζεται η κοινωνική πρόοδος, η αναζήτηση της σεξουαλικότητας και η απελευθέρωση του ατόμου.
