Περίπου το 4% των ενηλίκων αντιμετωπίζει προβλήματα με εφιάλτες. Μια πρόσφατη μελέτη εξέτασε την αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας που περιελάμβανε την εκπαίδευση των ασθενών να συνδέουν έναν ήχο που ακούνε κατά τη διάρκεια του ύπνου με θετικά συναισθήματα. Τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι η λεγόμενη «στοχευμένη ενεργοποίηση» της μνήμης θα μπορούσε να βοηθήσει στη θεραπεία ατόμων που βλέπουν συχνά εφιάλτες.

Ο όρος εφιάλτης χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα όνειρο που προκαλεί μια δυνατή δυσάρεστη αισθηματική αντίδραση σε αυτόν που το βιώνει. Η αντίδραση συνήθως είναι φόβος ή τρόμος, προκαλεί ακόμα και αισθήματα πόνου, πνιγμού και θανάτου, ενώ πολλές φορές δημιουργεί την αίσθηση ότι κάποιος πέφτει από μεγάλο υψόμετρο. Τέτοια όνειρα οφείλονται σε σωματικές διαταραχές όπως υψηλό πυρετό, ή και σε ψυχολογικές διαταραχές όπως ψυχολογικό τραύμα και άγχος, ωστόσο τις περισσότερες φορές η εμφάνιση τους δεν έχει κάποια φανερή αιτία. Αν κάποιο άτομο έχει βιώσει μια ψυχολογικά τραυματική εμπειρία στη ζωή του, για παράδειγμα, εάν έχει βασανιστεί σωματικά τότε αυτή η εμπειρία θα επανέλθει στα όνειρά του προκαλώντας εφιάλτη. Αυτοί που βιώνουν ένα εφιάλτη συνήθως ξυπνούν με αίσθημα έντονου άγχους και είναι δύσκολο να πάνε για ύπνο για πολλή ώρα. Μπορεί επίσης να προσβληθεί από κακή διάθεση ή από πίεση στην καθημερινή σας ζωή.

Οι περισσότεροι από εμάς βλέπουμε εφιάλτες περιστασιακά. Ωστόσο, μια μικρή μειοψηφία ενηλίκων βλέπει περισσότερους από έναν την εβδομάδα και αυτό θεωρείται παθολογικό. Η διαταραχή των εφιαλτών, γνωστή και ως διαταραχή του άγχους των ονείρων, επηρεάζει περίπου το 4% των ενηλίκων και όχι μόνο διαταράσσει τον ύπνο, αλλά επηρεάζει και τη λειτουργικότητά τους κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Η διαταραχή των εφιαλτών αντιμετωπίζεται συνήθως με μια άσκηση εικονικής θεραπείας, κατά την οποία ο ασθενής καλείται να αντικαταστήσει μια αρνητική ιστορία από τον εφιάλτη του με μια θετική και να την αναπαράγει κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να μειώσει αποτελεσματικά τη συχνότητα των εφιαλτών, αλλά δυστυχώς στο ένα τρίτο των περιπτώσεων αποδεικνύεται αναποτελεσματικό.

Μια πρόσφατη μελέτη δείχνει τώρα ότι ο χειρισμός του συναισθηματικού περιεχομένου των ονείρων μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται «στοχευμένη επανενεργοποίηση» της μνήμης μπορεί να κάνει τη θεραπεία αυτή πιο αποτελεσματική.

Στοχευμένη επανενεργοποίηση της μνήμης

Η Sophie Schwartz, ερευνήτρια του Πανεπιστημίου της Γενεύης και οι συνεργάτες της επέλεξαν 36 άτομα που είχαν διαγνωστεί ότι έπασχαν από διαταραχές εφιαλτών. Τους χώρισαν σε δύο ομάδες και στη συνέχεια τους υπέβαλαν σε πρόβες που περιλάμβαναν εικονικές θεραπείες για κάθε βράδυ επί δύο εβδομάδες.

Η μία ομάδα εκτέθηκε σε έναν απλό ήχο, τον οποίο εκπαιδεύτηκαν να συνδέουν με θετικά συναισθήματα στο ονειρικό σενάριο που είχαν δημιουργήσει. Η ιδέα ήταν όταν ξανακούσουν τον ήχο κατά τη διάρκεια του ύπνου θα ενεργοποιούσε εκ νέου τα θετικά συναισθήματα.

Για τις επόμενες δύο εβδομάδες, όλοι οι συμμετέχοντες φορούσαν ένα στήριγμα κεφαλής που αναγνώριζε αυτόματα τα στάδια του ύπνου τους και τους έπαιζε τον ίδιο ήχο κάθε 10 δευτερόλεπτα κατά τη διάρκεια του σταδίου του ύπνου με ταχεία κίνηση των ματιών, γνωστό και ως REM, κατά τη διάρκεια του οποίου πραγματοποιούνται συνήθως τα όνειρα.

Και οι δύο ομάδες αντιμετώπισαν λιγότερους εφιάλτες κατά τη διάρκεια των δύο εβδομάδων, λιγότερο φόβο και αγωνία στα όνειρά τους, καλύτερη ποιότητα ύπνου και γενικότερα καλύτερη διάθεση. Αλλά τα οφέλη αυτά ήταν ακόμη μεγαλύτερα στην ομάδα που υποβλήθηκε επιπλέον σε στοχευμένη επανενεργοποίηση της μνήμης. Οι συγκεκριμένοι συμμετέχοντες ανέφεραν επίσης ότι έκαναν περισσότερα όνειρα που περιείχαν θετικά συναισθήματα. Επιπλέον, τα οφέλη της παρέμβασης παρέμειναν ενεργά για τουλάχιστον τρεις μήνες.

Τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι η στοχευμένη επανενεργοποίηση της μνήμης σε συνδυασμό με την πρόβα εικονικής θεραπείας μπορεί να ωφελήσει τους ασθενείς που αντιμετωπίζουν διαταραχές εφιαλτών περισσότερο από ό,τι η εικονική θεραπεία από μόνη της και ότι η στοχευμένη επανενεργοποίηση της μνήμης μπορεί να αυξήσει το θετικό συναισθηματικό περιεχόμενο των ονείρων.

Οι ερευνητές επισημαίνουν, ωστόσο, ότι από τη μελέτη τους απουσίαζε μια ομάδα ασθενών που να μην είχε υποστεί πρόβα εικονικής θεραπείας ή που δεν εκτίθετο σε ήχο κατά τη διάρκεια του ύπνου. Έτσι, δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο τα βελτιωμένα αποτελέσματα να οφείλονται σε άλλους παράγοντες, όπως οι προσδοκίες των ασθενών -ή το φαινόμενο placebo.

Παρόλα αυτά, τα νέα ευρήματα υποστηρίζουν μερικές προηγούμενες μελέτες που δείχνουν ότι ο ύπνος REM παίζει σημαντικό ρόλο στην εδραίωση θετικών αναμνήσεων και υποδηλώνουν επίσης ότι η στοχευμένη επανενεργοποίηση της μνήμης θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως μια νέα θεραπεία ύπνου για τη θεραπεία του άγχους, των διαταραχών της διάθεσης και άλλων ψυχιατρικών καταστάσεων που περιλαμβάνουν συναισθηματική δυσλειτουργία.