Αγχώδεις διαταραχές, εξάρτηση από το αλκοόλ και άλλες ουσίες, βαριά κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, σχιζοφρένεια και άλλες ψυχώσεις, παιδοψυχιατρικές καταστάσεις. Τα στοιχεία της έρευνας που έδωσε στη δημοσιότητα το Υπουργείο Υγείας είναι σαφή: Το 22,8% των πολιτών, δηλαδή περίπου 1 στους 4, αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας. Ενδιαφέρουσα καταγραφή αλλά τι σημαίνουν όλα αυτά; Που οφείλεται η ραγδαία και μαζική επιδείνωση της ψυχικής μας υγείας; Και πως προβλέπεται να αντιμετωπιστεί;
Γνωρίζαμε πως η επίδραση του «ιού» πάνω στο κοινωνικό σώμα δεν θα σταματούσε με τέλος της υγειονομικής κρίσης. Η βία είναι διάχυτη τον τελευταίο καιρό στους δρόμους. Σαν να αναδύεται μια κοινωνία μίσους Αυτό όμως είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα ( stay tuned) που συνομιλεί με την ψυχική μας υγεία και με την τάση της κοινωνίας να κλείνεται στον εαυτό της, να σκληραίνει τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τις νόρμες της.
Ας πάμε πίσω στα στοιχεία της έρευνας και στις προθέσεις της πολιτείας. Βάσει της μελέτης τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή ,κάτι που αναδεικνύει το ψυχικό αποτύπωμα της συνθήκης της πανδημίας. Περίπου 2,5 εκατομμύρια άτομα στη χώρα μας ασθενούν ψυχικά. Το Υπουργείο Υγείας – χάρη στα κονδύλια από το Ταμείο Ανάκαμψης- ανακοίνωσε πως έχει δρομολογήσει τη δημιουργία 106 δομών . Ήδη έχουν αδειοδοτηθεί 54 νέες μονάδες, εκ των οποίων οι 10 είναι Κινητές Μονάδες, οι 7 είναι μονάδες Έγκαιρης Παρέμβασης, τα 21 κέντρα Ημέρας και τα 15 οικοτροφεία και ξενώνες.
Δεν είναι η πρώτη φορά που δίνονται χρήματα στην ψυχική υγεία. Δεν τέθηκε, ωστόσο, ποτέ σε λειτουργία ένα σύστημα ολοκληρωμένων υπηρεσιών κοινοτικά βασισμένο, με επίκεντρο την κοινοτική παρέμβαση (πρόληψη σε όλα τα επίπεδα – πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο, τριτοβάθμιο – θεραπεία, αποκατάσταση) και νοσηλεία που θα στοχεύει στον αποστιγματισμό της ψυχικής νόσου και στην κοινωνική επανένταξη. Τι σημαίνει αυτό; Η παροχή ψυχιατρικής φροντίδας εντός της κοινότητας είναι σχεδόν ανύπαρκτη με αποτέλεσμα να μην έχει αλλάξει ο τρόπος που αντιμετωπίζονται και υποστηρίζονται οι ψυχικά νοσούντες στο κοινωνικό τους περιβάλλον και… και κατ επέκταση οι περισσότερες νοσηλείες στα ψυχιατρεία της χώρας να είναι ακούσιες. Ως χώρα έχουμε έναν από τους υψηλότερους αριθμούς ακούσιων νοσηλειών στην Ευρώπη, δηλαδή οι περισσότεροι ασθενείς νοσηλεύονται χωρίς τη θέληση τουςΟι ασθενείς καταφτάνουν ακόμα και σήμερα μέσα σε περιπολικά σαν να ήταν εγκληματίες. Επιπλέον δεν έχει διεκδικηθεί από τα γενικά νοσοκομεία η τομεοποίηση και δεν έχουν ληφθεί πρωτοβουλίες για την ίδρυση και λειτουργία Κέντρων Ψυχικής Υγείας, με ουσιαστική κοινοτική παρέμβαση.
Ακόμα και σήμερα στα ψυχιατρεία έχουμε κατασταλτικές πρακτικές, οι οποίες αποδίδονται τόσο στην ανεπάρκεια νοσηλευτών και ειδικού προσωπικού να ασχολείται με τους ασθενείς με συμπεριφορές ετεροκαταστροφικότητας και αυτοκαταστροφικότητας, όσο και στην κυρίαρχη ψυχιατρική κουλτούρα.
Η ιστορία της μετέωρης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης
Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, ξεκίνησαν οι πρώτες προσπάθειες άρσης του στίγματος της ψυχικής νόσου και διαμόρφωσης μιας εξωνοσοκομειακής αντίληψης στην αντιμετώπιση των σοβαρών ψυχικών διαταραχών σε κάποια σημεία της χώρας. Το εθνικό πρόγραμμα με την κωδική ονομασία «Ψυχαργώς» τέθηκε σε λειτουργία το 1999 και το 2000 ξεκίνησε η αποϊδρυματοποίηση. Οι ασυλικές εγκαταστάσεις άρχισαν να κλείνουν, τα ψυχιατρεία να αδειάζουν και οι ψυχιατρικοί ασθενείς να φιλοξενούνται σε ημιαυτόνομα διαμερίσματα.H ιδρυματική ψυχιατρική όπως όλα δείχνουν μεταφέρθηκε αυτούσια από τα ψυχιατρεία στα γενικά νοσοκομεία και η ιδρυματική κουλτούρα συνεχίζει να διέπει το σύστημα ψυχικής υγεία
Το στίγμα και η απουσία μέριμνας για την επιστροφή στην κοινωνική ζωή των ψυχικά νοσούντων
Το στίγμα της ψυχικής νόσου δεν επιτρέπει να υπάρξει «επόμενη ημέρα» για τους ψυχικά πάσχοντες. Είναι γεγονός πως υπάρχει μέριμνα( έστω στοιχειώδης) για την κλινική εξέταση των ψυχικά νοσούντων και τη φαρμακευτική αγωγή τους. Δεν υπάρχει ωστόσο πραγματική μέριμνα για την επανένταξη τους.Οι λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας παραμένουν αποκλεισμένοι από την αγορά εργασίας και την κοινωνική ζωή παρόλο που οι ειδικοί ψυχικής υγείας επιμένουν πως η εργασία για έναν άνθρωπο που έχει νοσήσει ψυχικά έχει ζωτική σημασία για την ψυχική του υγεία και την επιβίωση του. Είναι δηλαδή δικαίωμα και θεραπεία που τον βοηθά να επαναπροσδιορίσει την ύπαρξή του.
Παράλληλα εντείνεται το εργασιακό στρες για όσους εργάζονται. Η κατανάλωση ψυχοφαρμάκων στο γενικό πληθυσμό αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια, ιδίως των αντικαταθλιπιτκών που δεν χρειάζονται συνταγογράφηση. Το υπουργείο Υγείας θα θέσει σύντομα σε λειτουργία 4 κέντρα ψυχικής υγείας ειδικά για εργαζομένους. Τι θα κάνουν αυτές οι μονάδες από τη στιγμή που δεν έχει προβλεφθεί ένα νομικό πλαίσιο που θα προτάσσει τον Άνθρωπο και όχι τις αγορές, από τη στιγμή που δεν λαμβάνονται πρωτοβουλίες για να μεταβληθεί η εργασιακή κουλτούρα;
Το πραγματικό ερώτημα αφορά συνεπώς κατά πόσο το νέο κυβερνητικό σχέδιο αρκεί για να αλλάξει την ιδρυματική κουλτούρα να διέπει το σύστημα ψυχικής υγείας, να άρει το στίγμα και να φροντίσει για την επιστροφή των ψυχικά ασθενών στην κοινωνική ζωή και στην εργασία. Το στοίχημα δεν είναι να ανοίγουν μονάδες ψυχικής υγείας αλλά να λειτουργούν ενσωματωμένες στην κοινότητα και απαλλαγμένες από την ιδρυματική λογική.
Αγχώδεις διαταραχές, εξάρτηση από το αλκοόλ και άλλες ουσίες, βαριά κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, σχιζοφρένεια και άλλες ψυχώσεις, παιδοψυχιατρικές καταστάσεις. Τα στοιχεία της έρευνας που έδωσε στη δημοσιότητα το Υπουργείο Υγείας είναι σαφή: Το 22,8% των πολιτών, δηλαδή περίπου 1 στους 4, αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας. Ενδιαφέρουσα καταγραφή αλλά τι σημαίνουν όλα αυτά; Που οφείλεται η ραγδαία και μαζική επιδείνωση της ψυχικής μας υγείας; Και πως προβλέπεται να αντιμετωπιστεί;
Γνωρίζαμε πως η επίδραση του «ιού» πάνω στο κοινωνικό σώμα δεν θα σταματούσε με τέλος της υγειονομικής κρίσης. Η βία είναι διάχυτη τον τελευταίο καιρό στους δρόμους. Σαν να αναδύεται μια κοινωνία μίσους Αυτό όμως είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα ( stay tuned) που συνομιλεί με την ψυχική μας υγεία και με την τάση της κοινωνίας να κλείνεται στον εαυτό της, να σκληραίνει τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τις νόρμες της.
Ας πάμε πίσω στα στοιχεία της έρευνας και στις προθέσεις της πολιτείας. Βάσει της μελέτης τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή ,κάτι που αναδεικνύει το ψυχικό αποτύπωμα της συνθήκης της πανδημίας. Περίπου 2,5 εκατομμύρια άτομα στη χώρα μας ασθενούν ψυχικά. Το Υπουργείο Υγείας – χάρη στα κονδύλια από το Ταμείο Ανάκαμψης- ανακοίνωσε πως έχει δρομολογήσει τη δημιουργία 106 δομών . Ήδη έχουν αδειοδοτηθεί 54 νέες μονάδες, εκ των οποίων οι 10 είναι Κινητές Μονάδες, οι 7 είναι μονάδες Έγκαιρης Παρέμβασης, τα 21 κέντρα Ημέρας και τα 15 οικοτροφεία και ξενώνες.
Δεν είναι η πρώτη φορά που δίνονται χρήματα στην ψυχική υγεία. Δεν τέθηκε, ωστόσο, ποτέ σε λειτουργία ένα σύστημα ολοκληρωμένων υπηρεσιών κοινοτικά βασισμένο, με επίκεντρο την κοινοτική παρέμβαση (πρόληψη σε όλα τα επίπεδα – πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο, τριτοβάθμιο – θεραπεία, αποκατάσταση) και νοσηλεία που θα στοχεύει στον αποστιγματισμό της ψυχικής νόσου και στην κοινωνική επανένταξη. Τι σημαίνει αυτό; Η παροχή ψυχιατρικής φροντίδας εντός της κοινότητας είναι σχεδόν ανύπαρκτη με αποτέλεσμα να μην έχει αλλάξει ο τρόπος που αντιμετωπίζονται και υποστηρίζονται οι ψυχικά νοσούντες στο κοινωνικό τους περιβάλλον και… και κατ επέκταση οι περισσότερες νοσηλείες στα ψυχιατρεία της χώρας να είναι ακούσιες. Ως χώρα έχουμε έναν από τους υψηλότερους αριθμούς ακούσιων νοσηλειών στην Ευρώπη, δηλαδή οι περισσότεροι ασθενείς νοσηλεύονται χωρίς τη θέληση τουςΟι ασθενείς καταφτάνουν ακόμα και σήμερα μέσα σε περιπολικά σαν να ήταν εγκληματίες. Επιπλέον δεν έχει διεκδικηθεί από τα γενικά νοσοκομεία η τομεοποίηση και δεν έχουν ληφθεί πρωτοβουλίες για την ίδρυση και λειτουργία Κέντρων Ψυχικής Υγείας, με ουσιαστική κοινοτική παρέμβαση.
Ακόμα και σήμερα στα ψυχιατρεία έχουμε κατασταλτικές πρακτικές, οι οποίες αποδίδονται τόσο στην ανεπάρκεια νοσηλευτών και ειδικού προσωπικού να ασχολείται με τους ασθενείς με συμπεριφορές ετεροκαταστροφικότητας και αυτοκαταστροφικότητας, όσο και στην κυρίαρχη ψυχιατρική κουλτούρα.
Η ιστορία της μετέωρης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης
Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, ξεκίνησαν οι πρώτες προσπάθειες άρσης του στίγματος της ψυχικής νόσου και διαμόρφωσης μιας εξωνοσοκομειακής αντίληψης στην αντιμετώπιση των σοβαρών ψυχικών διαταραχών σε κάποια σημεία της χώρας. Το εθνικό πρόγραμμα με την κωδική ονομασία «Ψυχαργώς» τέθηκε σε λειτουργία το 1999 και το 2000 ξεκίνησε η αποϊδρυματοποίηση. Οι ασυλικές εγκαταστάσεις άρχισαν να κλείνουν, τα ψυχιατρεία να αδειάζουν και οι ψυχιατρικοί ασθενείς να φιλοξενούνται σε ημιαυτόνομα διαμερίσματα.H ιδρυματική ψυχιατρική όπως όλα δείχνουν μεταφέρθηκε αυτούσια από τα ψυχιατρεία στα γενικά νοσοκομεία και η ιδρυματική κουλτούρα συνεχίζει να διέπει το σύστημα ψυχικής υγεία
Το στίγμα και η απουσία μέριμνας για την επιστροφή στην κοινωνική ζωή των ψυχικά νοσούντων
Το στίγμα της ψυχικής νόσου δεν επιτρέπει να υπάρξει «επόμενη ημέρα» για τους ψυχικά πάσχοντες. Είναι γεγονός πως υπάρχει μέριμνα( έστω στοιχειώδης) για την κλινική εξέταση των ψυχικά νοσούντων και τη φαρμακευτική αγωγή τους. Δεν υπάρχει ωστόσο πραγματική μέριμνα για την επανένταξη τους.Οι λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας παραμένουν αποκλεισμένοι από την αγορά εργασίας και την κοινωνική ζωή παρόλο που οι ειδικοί ψυχικής υγείας επιμένουν πως η εργασία για έναν άνθρωπο που έχει νοσήσει ψυχικά έχει ζωτική σημασία για την ψυχική του υγεία και την επιβίωση του. Είναι δηλαδή δικαίωμα και θεραπεία που τον βοηθά να επαναπροσδιορίσει την ύπαρξή του.
Παράλληλα εντείνεται το εργασιακό στρες για όσους εργάζονται. Η κατανάλωση ψυχοφαρμάκων στο γενικό πληθυσμό αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια, ιδίως των αντικαταθλιπιτκών που δεν χρειάζονται συνταγογράφηση. Το υπουργείο Υγείας θα θέσει σύντομα σε λειτουργία 4 κέντρα ψυχικής υγείας ειδικά για εργαζομένους. Τι θα κάνουν αυτές οι μονάδες από τη στιγμή που δεν έχει προβλεφθεί ένα νομικό πλαίσιο που θα προτάσσει τον Άνθρωπο και όχι τις αγορές, από τη στιγμή που δεν λαμβάνονται πρωτοβουλίες για να μεταβληθεί η εργασιακή κουλτούρα;
Το πραγματικό ερώτημα αφορά συνεπώς κατά πόσο το νέο κυβερνητικό σχέδιο αρκεί για να αλλάξει την ιδρυματική κουλτούρα να διέπει το σύστημα ψυχικής υγείας, να άρει το στίγμα και να φροντίσει για την επιστροφή των ψυχικά ασθενών στην κοινωνική ζωή και στην εργασία. Το στοίχημα δεν είναι να ανοίγουν μονάδες ψυχικής υγείας αλλά να λειτουργούν ενσωματωμένες στην κοινότητα και απαλλαγμένες από την ιδρυματική λογική.
