Όλοι θέλουμε να ξέρουμε αν και πως μπορούμε να επανέλθουμε στη φόρμα μας μετά από έναν τραυματισμό, μια ασθένεια ή ένα μεγάλο διάστημα αποχής. Οι μύες προσαρμόζονται ανάλογα με το περιβάλλον: αναπτύσσονται όταν δουλεύουμε σκληρά και συρρικνώνονται όταν σταματάμε. Αλλά τι θα γινόταν αν μπορούσαμε να τους βοηθήσουμε να «θυμηθούν» πώς να αναπτύσσονται; 

Ως γενικό κανόνα, οι κυτταρικοί βιολόγοι δεν ξεκινούν την καριέρα τους περνώντας μέσα από τα εμπόδια του επαγγελματικού αθλητισμού κορυφαίου επιπέδου. Όμως, τα χρόνια που ο Άνταμ Σάρπλς έπαιζε ως παίκτης πρώτης γραμμής στο Ράγκμπι Λιγκ του Ηνωμένου Βασιλείου άρχισε να αναρωτιέται για τους κυτταρικούς μηχανισμούς που βοηθούν τους μύες να αναπτυχθούν μετά από διαφορετικούς τύπους άσκησης. 

Το να παίζεις σε θέση πρώτης γραμμής στο επαγγελματικό ράγκμπι σημαίνει ότι πρέπει να είσαι, όπως το θέτει ο ίδιος ο Άνταμ, «αρκετά μεγαλόσωμος». «Από τα 12 μου περίπου ήμουν στο γυμναστήριο και σήκωνα βάρη» τονίζει χαρακτηριστικά. 

Πέρασε μεγάλο μέρος της εφηβείας του σε προπονήσεις. Όταν ήταν 19 ετών σε ένα γήπεδο με πολλές αντιξοότητες το δεξί του πόδι παρέμεινε καρφωμένο μέσα στη λάσπη. «Εκείνη τη στιγμή έσκισα τον πρόσθιο χιαστό μου, αλλά δεν θυμάμαι πολλά από τότε. Πρέπει να ρωτήσεις τον πατέρα μου» θυμάται ο Άνταμ. 

Ο Άνταμ πήρε ένα χρόνο άδεια από το ράγκμπι και συνέχισε τις σπουδές του, ολοκληρώνοντας το μεταπτυχιακό του στη φυσιολογία του ανθρώπου. Πάντα είχε περιέργεια για τους μύες και την ανάπτυξή τους, αλλά αυτό το διάλειμμα του έδωσε χρόνο να σκεφτεί — γνώριζε πολύ καλά ότι οι επαγγελματίες παίκτες έχουν σύντομη καριέρα για ανάλογους λόγους που αφορούν μία άτυχη στιγμή. Αυτή η συνειδητοποίηση τον οδήγησε τελικά στο να κάνει διδακτορικό στη βιολογία των μυϊκών κυττάρων. 

Με τον όρο «μυϊκή μνήμη» συνήθως εννοούμε το πως το σώμα μας φαίνεται να θυμάται πως να κάνει πράγματα που έχουμε καιρό να κάνουμε — όπως να οδηγούμε ποδήλατο ή να χορεύουμε έναν περίπλοκο χορό που μάθαμε στην παιδική ηλικία. Όταν μαθαίνεις και επαναλαμβάνεις συγκεκριμένες κινήσεις με την πάροδο του χρόνου, το μοτίβο της κίνησης και το νευρικό σήμα που τη συνοδεύει γίνονται πιο ομαλά και αποτελεσματικά. Αυτή η «μνήμη» ζει στους κινητικούς νευρώνες, όχι στους ίδιους τους μύες. 

Καθώς όμως ο Άνταμ προχωρούσε στις σπουδές του, άρχισε να τον απασχολεί η ιδέα αν οι ίδιοι οι μύες μπορούν να διατηρούν μνήμη σε κυτταρικό και γενετικό επίπεδο. Σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα διδάσκει και διευθύνει εργαστήριο στο Norwegian School of Sport Sciences στο Όσλο. Το 2018 η ερευνητική του ομάδα ήταν η πρώτη στον κόσμο που απέδειξε ότι ο ανθρώπινος σκελετικός μυς διαθέτει επιγενετική μνήμη από την άσκηση. 

«Επιγενετική» σημαίνει αλλαγές στην έκφραση των γονιδίων λόγω συμπεριφοράς ή περιβάλλοντος. Τα ίδια τα γονίδια δεν αλλάζουν, αλλάζει όμως ο τρόπος που “δουλεύουν”. Για παράδειγμα, όταν σηκώνεις βάρη μικρά μόρια που ονομάζονται μεθυλομάδες αποσπώνται από την επιφάνεια συγκεκριμένων γονιδίων, επιτρέποντας την ενεργοποίησή τους και την παραγωγή πρωτεϊνών που ενισχύουν την ανάπτυξη των μυών. Αυτές οι αλλαγές επιμένουν — κι έτσι όταν ξεκινήσεις ξανά γυμναστική, οι μύες σου θα αναπτυχθούν πιο γρήγορα. Με άλλα λόγια οι μύες «θυμούνται» πως να μεγαλώνουν. 

Η κυτταρική μνήμη από την άλλη λειτουργεί λίγο διαφορετικά: η άσκηση ενεργοποιεί μυϊκά βλαστοκύτταρα να συνεισφέρουν πυρήνες στα μυϊκά κύτταρα. Αυτοί οι πυρήνες παραμένουν στους μυς ακόμα και κατά την αδράνεια και βοηθούν στην ταχύτερη επανεκκίνηση της μυϊκής ανάπτυξης. Οι αθλητές το ήξεραν πάντα αυτό, έστω και εμπειρικά. Μετά από τραυματισμούς, όπως ρήξη χιαστού, διαπιστώνουν ότι είναι σχετικά εύκολο να επανακτήσουν τη μυϊκή δύναμη που είχαν χάσει. Οι αρθρώσεις, ωστόσο, είναι μία άλλη, μεγάλη ιστορία. 

Ο Άνταμ αγωνίστηκε άλλη μια χρονιά με το ανακατασκευασμένο γόνατό του πριν αποσυρθεί οριστικά από το ράγκμπι. Στο ακαδημαϊκό του έργο άρχισε να ερευνά το «γιατί» πίσω από τις παρατηρήσεις του για τη μυϊκή μνήμη. Μέσα από αυτό βρήκε έναν τρόπο να συμβιβαστεί με το τι σημαίνει να γερνάς — ως αθλητής, αλλά και ως άνθρωπος. 

«Αν κοιτάξω πίσω, μάλλον υπερ-προπονούμουν στην προσπάθειά μου να γίνω ο καλύτερος που μπορούσα. Αν μπορέσεις να βρεις την άσκηση που δίνει στον μυ σου τη μεγαλύτερη διάρκεια μνήμης, ή τον τύπο προπόνησης στον οποίο ανταποκρίνεται καλύτερα την επόμενη φορά — μετά από έναν τραυματισμό ή διάλειμμα — τότε ίσως μειώσεις το συνολικό φορτίο άσκησης που χρειάζεσαι για το ίδιο αποτέλεσμα». 

*Με στοιχεία από το Wired. 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.