Ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται στην επιβράβευση συνδέεται με το κοινωνικοταξικό υπόβαθρο
Σε μια μελέτη σε παιδιά ηλικίας 12 έως 14 ετών, των οποίων η κοινωνικοοικονομική κατάσταση διέφερε αρκετά, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα παιδιά από περιβάλλοντα με χαμηλότερο οικονομικό επίπεδο παρουσίαζαν μικρότερη ευαισθησία στην επιβράβευση από εκείνα που προέρχονταν από πιο εύπορα περιβάλλοντα.
Χρησιμοποιώντας Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού (ΛΑΜΣ, fMRI), η ερευνητική ομάδα μέτρησε την εγκεφαλική δραστηριότητα καθώς τα παιδιά έπαιζαν ένα παιχνίδι κατά το οποίο κέρδιζαν επιπλέον χρήματα για κάθε σωστή απάντηση που μάντευαν. Όταν οι συμμετέχοντες από υψηλότερα κοινωνικά στρώματα μάντευαν σωστά, ένα τμήμα του εγκεφάλου που ονομάζεται ραβδωτό σώμα (τα βασικά γάγγλια), το οποίο συνδέεται με την επιβράβευση, φωτιζόταν πολύ περισσότερο από ό,τι σε παιδιά από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα.
Τα αποτελέσματα της απεικόνισης του εγκεφάλου συνέπεσαν επίσης με τις διαφορές συμπεριφοράς στον τρόπο με τον οποίο οι συμμετέχοντες με χαμηλότερο και υψηλότερο κοινωνικοοικονομικό στάτους ανταποκρίνονταν στις σωστές απαντήσεις. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι οι πιο φτωχικές συνθήκες μπορεί να ωθήσουν τον εγκέφαλο να προσαρμοστεί στο περιβάλλον μειώνοντας την αντίδρασή του στις επιβραβεύσεις, όπου συνήθως είναι σπανιότερες σε χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα.
«Εάν βρίσκεστε σε ένα οικονομικά εύρωστο περιβάλλον, με πολλές διαθέσιμές επιβραβεύσεις, ο εγκέφαλός σας συντονίζεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Αν βρίσκεστε σε ένα περιβάλλον στο οποίο οι επιβραβεύσεις είναι πιο σπάνιες, τότε ο εγκέφαλός σας προσαρμόζεται στο περιβάλλον στο οποίο ζείτε. Αντί να ανταποκρίνεται υπερβολικά στις επιβραβεύσεις, φαίνεται ότι αυτοί οι εγκέφαλοι, κατά μέσο όρο, ανταποκρίνονται λιγότερο, επειδή πιθανώς το περιβάλλον τους ήταν λιγότερο σταθερό όσον αφορά τη διαθεσιμότητα των ανταμοιβών», λέει ο John Gabrieli, καθηγητής νευροχειρουργικής και γνωστικών επιστημών και μέλος του Ινστιτούτου McGovern του Τεχνολογικού Ινστιτούτου Μασαχουσέτης για την Έρευνα του Εγκεφάλου.
Ανταπόκριση στην επιβράβευση
Προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που προέρχονται από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα τείνουν να έχουν χειρότερες επιδόσεις σε τεστ προσοχής και μνήμης και είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν κατάθλιψη και άγχος. Ωστόσο, μέχρι τώρα, λίγες μελέτες έχουν εξετάσει την πιθανή συσχέτιση μεταξύ του κοινωνικοταξικής θέσης και της ανταπόκρισης στην επιβράβευση.
Στη νέα μελέτη, οι ερευνητές επικεντρώθηκαν σε ένα τμήμα του εγκεφάλου που ονομάζεται ραβδωτό σώμα, το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στην ανταπόκριση προς την επιβράβευση και τη λήψη αποφάσεων. Μελέτες σε ανθρώπους και ζώα έχουν δείξει ότι η περιοχή αυτή ενεργοποιείται ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια μιας επιβράβευσης.
Για να διερευνήσουν τις πιθανές συνδέσεις μεταξύ της ανταπόκρισης στην ανταμοιβή, του ραβδωτού σώματος και της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης, οι ερευνητές μελέτησαν περισσότερους από 100 εφήβους που προέρχονταν από διαφορετικά κοινωωικοταξικά στρώματα, όπως μετρήθηκαν με βάση το εισόδημα του νοικοκυριού και το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων τους.
Όλοι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σε Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού (fMRI) ενώ έπαιζαν ένα παιχνίδι κατά το οποίο μάντευαν τις απαντήσεις. Στους συμμετέχοντες εμφανίστηκε μια σειρά αριθμών μεταξύ 1 και 9 και πριν από κάθε δοκιμή, τους ζητήθηκε να μαντέψουν αν ο επόμενος αριθμός θα ήταν μεγαλύτερος ή μικρότερος του 5. Τους είπαν ότι για κάθε σωστή εικασία θα κέρδιζαν ένα επιπλέον δολάριο, ενώ για κάθε λανθασμένη εικασία θα έχαναν 50 σεντς.
Χωρίς να το γνωρίζουν οι συμμετέχοντες, το παιχνίδι είχε ρυθμιστεί έτσι ώστε να ελέγχεται αν η εικασία θα ήταν σωστή ή λανθασμένη. Αυτό επέτρεψε στους ερευνητές να διασφαλίσουν ότι κάθε συμμετέχων είχε μια παρόμοια εμπειρία, η οποία περιλάμβανε περιόδους είτε με άφθονες, είτε με ελάχιστες επιβραβεύσεις. Στο τέλος, όλοι κατέληξαν να κερδίσουν το ίδιο χρηματικό ποσό.
Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι ο εγκέφαλος φαίνεται να παρακολουθεί τον βαθμό των διαθέσιμων επιβραβεύσεων. Όταν οι επιβραβεύσεις είναι άφθονες, οι άνθρωποι ή τα ζώα τείνουν να ανταποκρίνονται πιο γρήγορα, επειδή δεν θέλουν να χάσουν τις πολλές διαθέσιμες ευκαιρίες για επιβράβευση. Κάτι που οι ερευνητές εντόπισαν και στην παρούσα μελέτη: Όταν οι συμμετέχοντες βρίσκονταν σε μια περίοδο όπου οι περισσότερες απαντήσεις τους ήταν σωστές, είχαν την τάση να ανταποκρίνονται πιο γρήγορα.
«Αν ο εγκέφαλός σας λέει ότι υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα να λάβετε μια επιβράβευση σε κάποιο περιβάλλον, θα σας παρακινήσει να συλλέξετε επιβραβεύσεις, γιατί αν δεν αντιδράσετε, τότε θα χάσετε πολλές από αυτές» λέει ο Decker.
Οι εγκεφαλικές σαρώσεις έδειξαν ότι ο βαθμός ενεργοποίησης στο ραβδωτό σώμα φάνηκε να ανιχνεύει τις διακυμάνσεις στο βαθμό των ανταμοιβών με την πάροδο του χρόνου, γεγονός που οι ερευνητές πιστεύουν ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα κίνητρο που δείχνει ότι υπάρχουν πολλές ανταμοιβές προς συλλογή. Το ραβδωτό σώμα φωτίστηκε περισσότερο κατά τη διάρκεια περιόδων στις οποίες οι επιβραβεύσεις ήταν άφθονες και λιγότερο κατά τη διάρκεια περιόδων στις οποίες οι επιβραβεύσεις ήταν σπάνιες. Ωστόσο, η επίδραση αυτή ήταν λιγότερο έντονη στα παιδιά με χαμηλότερο κοινωνικό υπόβαθρο, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο εγκέφαλός τους ήταν λιγότερο συντονισμένος στις διακυμάνσεις του βαθμού ανταμοιβής με την πάροδο του χρόνου.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι κατά τη διάρκεια περιόδων με σπάνιες επιβραβεύσεις, οι συμμετέχοντες έτειναν να χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να ανταποκριθούν μετά από μια σωστή εικασία, ένα άλλο φαινόμενο που έχει αποδειχθεί και στο παρελθόν. Είναι άγνωστος ο ακριβής λόγος για τον οποίο συμβαίνει αυτό, αλλά δύο πιθανές εξηγήσεις είναι ότι οι άνθρωποι απολαμβάνουν την επιβράβευση ή ότι κάνουν παύσεις για να ενημερώσουν το βαθμό ανταμοιβής. Ωστόσο, για άλλη μια φορά, το φαινόμενο αυτό ήταν λιγότερο έντονο στα παιδιά από χαμηλότερο οικονομικό υπόβαθρο – δηλαδή, δεν έκαναν τόσο μεγάλη παύση μετά από μια σωστή εικασία κατά τη διάρκεια των περιόδων σπάνιας επιβράβευσης.
«Παρατηρήθηκε μειωμένη ανταπόκριση στην επιβράβευση, γεγονός που είναι πραγματικά εντυπωσιακό. Μπορεί να σημαίνει ότι αν προέρχεσαι από ένα περιβάλλον με χαμηλότερο οικονομικό εισόδημα, δεν είσαι τόσο αισιόδοξος ότι η επόμενη κίνηση θα σου αποφέρει παρόμοια οφέλη, επειδή μπορεί να έχεις ένα λιγότερο αξιόπιστο περιβάλλον για να κερδίσεις επιβραβεύσεις», λέει ο Gabrieli. «Αυτό δείχνει τη δυναμική του περιβάλλοντος. Σε αυτούς τους εφήβους, διαμορφώνει την ψυχολογική και εγκεφαλική τους ανταπόκριση στις ευκαιρίες επιβράβευσης».
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις
Οι σαρώσεις fMRI που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της μελέτης αποκάλυψαν επίσης ότι τα παιδιά που προέρχονται από χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις παρουσίασαν λιγότερη ενεργοποίηση στο ραβδωτό σώμα όταν μάντεψαν σωστά, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο εγκέφαλός τους έχει μια πιο αδύναμη ανταπόκριση στην επιβράβευση.
Οι ερευνητές υποθέτουν ότι αυτές οι διαφορές στην ευαισθησία στην επιβράβευση μπορεί να έχουν εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου, ως απόκριση στο περιβάλλον των παιδιών.
«Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση σχετίζεται με τον βαθμό στον οποίο βιώνεις τις επιβραβεύσεις κατά τη διάρκεια της ζωής σου», λέει ο Decker. «Έτσι, είναι πιθανό ότι το να λαμβάνεις πολλές επιβραβεύσεις ίσως ενισχύει συμπεριφορές που σε κάνουν να λαμβάνεις περισσότερες επιβραβεύσεις, και με κάποιο τρόπο αυτό συντονίζει τον εγκέφαλο ώστε να ανταποκρίνεται περισσότερο στις επιβραβεύσεις. Ενώ αν βρίσκεστε σε ένα περιβάλλον όπου λαμβάνετε λιγότερες επιβραβεύσεις, ο εγκέφαλός σας ενδέχεται να προσαρμόζεται λιγότερο σε αυτές με την πάροδο του χρόνου».
Η μελέτη επισημαίνει επίσης την αξία της προσέλκυσης υποκειμένων μελέτης από ένα εύρος διαφορετικών κοινωνικοταξικών στρωμάτων, η οποία απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια αλλά σύμφωνα με τους ερευνητές αποδίδει σημαντικά αποτελέσματα.
Με πληροφορίες από: MIT News
