Μπορεί σήμερα να ήταν η πρώτη σου μέρα στην δουλειά μετά τις διακοπές. Να άνοιξες το PC στο γραφείο, να έκανες login, να είδες πως έχεις 1347 email που σε περιμένουν να τα διαβάσεις και ενώ ακόμα δεν είχες προλάβει να πιεις παραπάνω από δέκα γουλιές καφέ, σε κάλεσαν για μίτινγκ. Been there done that. Μπορώ να νιώσω με πλήρη ενσυναίσθηση αυτό που σκέφτηκες να κάνεις.
Με τις υπάρχουσες συνθήκες εργασίες και με την παγκόσμια τάση «δούλεψε σκληρά, μην τα παρατάς, στο τέλος θα ανταμειφθείς» να επικρατεί, το εργασιακό burnout τα τελευταία χρόνια έχει πανδημικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Σε έρευνα της ιστοσελίδας Indeed που διεξήχθη τον Μάρτιο του 2021 σε 1.500 εργαζομένους, το 53% δήλωσε ότι έχει βιώσει το burnout [σ.σ. η ψυχική/σωματική/πνευματική εξάντηση], σημειώνοντας αύξηση σχεδόν 10% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Μια άλλη έρευνα σε σχεδόν 21.000 εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης που δημοσιεύθηκε τον Μάιο της προηγούμενης χρονιάς στο ιατρικό ψηφιακό περιοδικό The Lancet, διαπίστωσε παρόμοια ποσοστά.
Το λάθος που κάνουμε οι περισσότεροι, είναι να δουλεύουμε σκληρά όλο τον χρόνο και να περιμένουμε πως στην περίοδο των διακοπών, θα ανακαλύψουμε πάλι τον εαυτό μας, θα ξεκουραστούμε, θα γεμίσουμε μπαταρίες και άλλα τέτοια τετριμμένα, ουτοπικά. Όνειρα θερινής νυχτός. Πως όμως ένα μυαλό που «καίγεται» καθημερινά, ένα σώμα που κουράζεται για τουλάχιστον 8 ώρες την ημέρα, ένα πνεύμα που δεν ηρεμεί ποτέ, να καταφέρει να έρθει σε φάση επανεκκίνησης και να γυρίσει αναγεννημένο;
O Gordon Parker, καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας, αναφέρει πως το λεγόμενο “burnout” δεν είναι τόσο σύγχρονο φαινόμενο. Κάποτε ονομαζόταν “acedia” και περίεγραφε την πνευματική ατονία και απάθεια των μοναχών του 4ου αιώνα. «Ξυπνούσαν μια μέρα και έλεγαν πως ο ουράνος δεν είναι πια γαλάζιος». Αυτοί οι μοναχοί σταματούσαν να βρίσκουν οποιαδήποτε ευχαρίστηση πρόσφερε η ζωή και έχαναν την πίστη τους στον Θεό. Η “acedia” ήταν αμάρτημα και το “burnout” έχει γίνει πάθηση.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα συμπτώματα ενός burnout είναι πολύ συγκεκριμένα. Τόσο ευδιάκριτα, που με μια επιφανειακή και πρόχειρη ενδοσκόπηση, μπορούμε εύκολα να τα διακρίνουμε και μόνοι μας:
- έντονη σωματική κούραση
- κακός ύπνος
- αρνητική/κυνική προσέγγιση στα πράγματα
- αμφιβολία για τον εαυτό μας
- αναβλητικότητα
- εκνευρισμός σε μικρές μεταβολλές ή νέες συνθήκες
- έλλειψη ιδεών
- απουσία νοήματος
Το burnout δημιουργεί συνήθως μια γενικότερη «αγωνία» στην καθημερινότητα μας, βάζοντάς μας σε μια συνεχή υπερένταση. Η «αγωνία» αυτή όμως δεν είναι απλά μόνο στο μυαλό μας. Είναι μια φυσική λειτουργία του οργανισμού μας, που έχει τις ρίζες του στο σύστημα αντίδρασης του σώματος στο στρες. Οι επιστήμονες που μελετούν την σχέση του burnout με το στρες, εστιάζουν ιδιαίτερα στον άξονα Υποθαλάμου-Υπόφυσης-Επινεφριδίων (ΥΥΕ). Για παράδειγμα, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια απειλή – ας πούμε, ένας σκύλος που μας κυνηγάει – ο άξονας ΥΥΕ απελευθερώνει μια ορμόνη που ονομάζεται κορτιζόλη. Η κορτιζόλη βοηθά τον οργανισμό στο να τρέξει, να ξεφύγει, από οτιδήποτε τον απειλεί. Ως συνέπεια αυτού, αυξάνονται οι καρδιακοί παλμποί και το σώμα μας χρησιμοποιεί ενέργεια από τη γλυκόζη. Η κορτιζόλη επίσης, μειώνει επίσης τη δραστηριότητα συστημάτων του οργανισμού μας που δεν χρειαζόμαστε όταν βρισκόμαστε σε μια τέτοια κατάσταση. Έτσι, η σεξουαλική διάθεση και το ανοσοποιητικό μας σύστημα, πέρνουν την κάτω βόλτα.
Η κορτιζόλη μπορεί να είναι η ορμόνη που μας αγχώνει, αλλά την χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε – κυριολεκτικά. Είναι αυτή που μας ξυπνάει το πρωί. Όταν μπαίνουμε στην φάση του burnout, νιώθουμε κουρασμένοι, δίχως όρεξη για τίποτα. Χάνουμε την όποια ορμή μας και «κλειδώνουμε» τον εαυτό μας σε ένα γκρι δωμάτιο, που σπάνια βρίσκουμε ίχνη ευχαρίστησης σε αυτό. Αυτό φυσικά, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εξασθένιση νοητικών λειτουργίων και να παρουσιαστούν κενά στη μνήμη. Και αν αυτό σου μοιάζει «ακραίο», σκέψου πόσες φορές έχεις πιάσει τον εαυτό σου μετά από ένα σερί έντονων και δύσκολων ημέρων στην δουλειά, να μην μπορείς να υπολογίσεις μια απλή μαθηματική πράξη ή να μην μπορείς να θυμηθείς τι ειπώθηκε πριν λίγα λεπτά σε μια συζήτηση.
Ο πιο συνηθισμένος τρόπος «διαφυγής» από μια τέτοια κατάσταση είναι ο ύπνος. Και αν το burnout είναι έντονο, άλλο τόσο αυξάνονται και οι ώρες του ύπνου. «Μόλις γυρίσω σπίτι θέλω απλά να κοιμηθώ» είναι μια κλασική ατάκα που θα ακουστεί σε χώρους έντονης επαγγελματικής δραστηριότητας. Σε αυτό το σημείο όμως, και εφόσον αυτό είναι μια καθημερινότητα, κάποιος μπορεί να αρχίζει να αναρωτιέται αν πάσχει από κατάθλιψη. Αλλά αυτά τα δύο, διαφέρουν.
Το burnout είναι ένα σύνδρομο που μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη και η κατάθλιψη επίσης μπορεί να προδιαθέσει ένα άτομο σε burnout. Η επαγγελματική εξουθένωση έχει πάντα την δουλειά στο επικέντρο και οι άνθρωποι αισθάνονται καλύτερα μόλις καταφέρουν να απομακρυνθούν απ’ αυτήν. Κάτι που δεν συμβαίνει συνήθως με την κατάθλιψη και την απομάκρυνση απ’ τα αίτια που την προκάλεσαν.
Η Christina Maslach του Maslach Burnout Inventory, αναφέρει πως «Αυτή η διάκριση [σ.σ. εννοεί μεταξύ burnout και κατάθλιψης] είναι σημαντικό να γίνει, διότι αντιμετωπίζοντας το burnout ως ασθένεια – όπως η κατάθλιψη ή η αγχώδης διαταραχή – κινδυνεύουμε να προσφέρουμε λάθος λύσεις». «Δεν μπορείτε να απομακρύνετε το burnout με φρόντιδα προς τον εαυτό σας», πρόσθεσε. «Δεν έχει να κάνει τόσο με το άτομο, όσο με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Πρέπει να απομακρύνετε την αιτία του άγχους σας, και αυτό συχνά απαιτεί διαρθρωτικές αλλαγές στον εργασιακό χώρο».
Θα μπορούσε αυτή η δήλωση, αυτή η προσέγγιση, να συνδυαστεί με ένα mic drop στο τέλος της; Ξεκάθαρα. Και αυτό, γιατί οι περισσότεροι – και εγώ μαζί – ρίχνουμε τις ευθύνες επάνω μας. Νιώθουμε πως εμείς δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις, πιεστήκαμε να τα καταφέρουμε και στο τέλος «καήκαμε». Δεν προγραμματίσαμε σωστά τα task που απαιτεί η δουλειά, τρέχαμε και δεν φτάμε και στο τέλος «καήκαμε». Αλλά απ’ ότι φαίνεται, η αυτομαστίγωση – όπως και η αυτοφροντίδα – δεν βοηθάει.
Όση άθληση και να βάλεις στην ζωή σου για να αποβάλλεις την ένταση, δεν θα σε βοηθήσει να ξεπεράσεις την φάση του burnout. Όση yoga και να κάνεις το πρωί, δεν θα αποβάλλεις την τοξικότητα του burnout. Όσο και να προσέξεις την διατροφή σου με διάφορα healthy προϊόντα, η πικρή γεύση του burnout θα σε περιμένει στην γωνία του γραφείου. Όσες μέρες άδειας και να πάρεις, το burnout θα σε περιμένει στο γραφείο όταν θα γύρισεις, αφού τίποτα δεν θα έχει αλλάξει. Το burnout θέλει αλλαγές, ίσως και ριζικές, στο επαγγελματικό κομμάτι της ζωής σου, οπότε καλό είναι να εντοπίσεις εκείνες τις καταστάσεις που χρήζουν αναθέωρησης, πριν φτάσεις πάλι στο επόμενο καλοκαίρι και αναζητάς διέξοδο – ενώ, ίσως, η λύση να είναι η «έξοδος».
Μπορεί σήμερα να ήταν η πρώτη σου μέρα στην δουλειά μετά τις διακοπές. Να άνοιξες το PC στο γραφείο, να έκανες login, να είδες πως έχεις 1347 email που σε περιμένουν να τα διαβάσεις και ενώ ακόμα δεν είχες προλάβει να πιεις παραπάνω από δέκα γουλιές καφέ, σε κάλεσαν για μίτινγκ. Been there done that. Μπορώ να νιώσω με πλήρη ενσυναίσθηση αυτό που σκέφτηκες να κάνεις.
Με τις υπάρχουσες συνθήκες εργασίες και με την παγκόσμια τάση «δούλεψε σκληρά, μην τα παρατάς, στο τέλος θα ανταμειφθείς» να επικρατεί, το εργασιακό burnout τα τελευταία χρόνια έχει πανδημικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Σε έρευνα της ιστοσελίδας Indeed που διεξήχθη τον Μάρτιο του 2021 σε 1.500 εργαζομένους, το 53% δήλωσε ότι έχει βιώσει το burnout [σ.σ. η ψυχική/σωματική/πνευματική εξάντηση], σημειώνοντας αύξηση σχεδόν 10% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Μια άλλη έρευνα σε σχεδόν 21.000 εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης που δημοσιεύθηκε τον Μάιο της προηγούμενης χρονιάς στο ιατρικό ψηφιακό περιοδικό The Lancet, διαπίστωσε παρόμοια ποσοστά.
Το λάθος που κάνουμε οι περισσότεροι, είναι να δουλεύουμε σκληρά όλο τον χρόνο και να περιμένουμε πως στην περίοδο των διακοπών, θα ανακαλύψουμε πάλι τον εαυτό μας, θα ξεκουραστούμε, θα γεμίσουμε μπαταρίες και άλλα τέτοια τετριμμένα, ουτοπικά. Όνειρα θερινής νυχτός. Πως όμως ένα μυαλό που «καίγεται» καθημερινά, ένα σώμα που κουράζεται για τουλάχιστον 8 ώρες την ημέρα, ένα πνεύμα που δεν ηρεμεί ποτέ, να καταφέρει να έρθει σε φάση επανεκκίνησης και να γυρίσει αναγεννημένο;
O Gordon Parker, καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας, αναφέρει πως το λεγόμενο “burnout” δεν είναι τόσο σύγχρονο φαινόμενο. Κάποτε ονομαζόταν “acedia” και περίεγραφε την πνευματική ατονία και απάθεια των μοναχών του 4ου αιώνα. «Ξυπνούσαν μια μέρα και έλεγαν πως ο ουράνος δεν είναι πια γαλάζιος». Αυτοί οι μοναχοί σταματούσαν να βρίσκουν οποιαδήποτε ευχαρίστηση πρόσφερε η ζωή και έχαναν την πίστη τους στον Θεό. Η “acedia” ήταν αμάρτημα και το “burnout” έχει γίνει πάθηση.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα συμπτώματα ενός burnout είναι πολύ συγκεκριμένα. Τόσο ευδιάκριτα, που με μια επιφανειακή και πρόχειρη ενδοσκόπηση, μπορούμε εύκολα να τα διακρίνουμε και μόνοι μας:
- έντονη σωματική κούραση
- κακός ύπνος
- αρνητική/κυνική προσέγγιση στα πράγματα
- αμφιβολία για τον εαυτό μας
- αναβλητικότητα
- εκνευρισμός σε μικρές μεταβολλές ή νέες συνθήκες
- έλλειψη ιδεών
- απουσία νοήματος
Το burnout δημιουργεί συνήθως μια γενικότερη «αγωνία» στην καθημερινότητα μας, βάζοντάς μας σε μια συνεχή υπερένταση. Η «αγωνία» αυτή όμως δεν είναι απλά μόνο στο μυαλό μας. Είναι μια φυσική λειτουργία του οργανισμού μας, που έχει τις ρίζες του στο σύστημα αντίδρασης του σώματος στο στρες. Οι επιστήμονες που μελετούν την σχέση του burnout με το στρες, εστιάζουν ιδιαίτερα στον άξονα Υποθαλάμου-Υπόφυσης-Επινεφριδίων (ΥΥΕ). Για παράδειγμα, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια απειλή – ας πούμε, ένας σκύλος που μας κυνηγάει – ο άξονας ΥΥΕ απελευθερώνει μια ορμόνη που ονομάζεται κορτιζόλη. Η κορτιζόλη βοηθά τον οργανισμό στο να τρέξει, να ξεφύγει, από οτιδήποτε τον απειλεί. Ως συνέπεια αυτού, αυξάνονται οι καρδιακοί παλμποί και το σώμα μας χρησιμοποιεί ενέργεια από τη γλυκόζη. Η κορτιζόλη επίσης, μειώνει επίσης τη δραστηριότητα συστημάτων του οργανισμού μας που δεν χρειαζόμαστε όταν βρισκόμαστε σε μια τέτοια κατάσταση. Έτσι, η σεξουαλική διάθεση και το ανοσοποιητικό μας σύστημα, πέρνουν την κάτω βόλτα.
Η κορτιζόλη μπορεί να είναι η ορμόνη που μας αγχώνει, αλλά την χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε – κυριολεκτικά. Είναι αυτή που μας ξυπνάει το πρωί. Όταν μπαίνουμε στην φάση του burnout, νιώθουμε κουρασμένοι, δίχως όρεξη για τίποτα. Χάνουμε την όποια ορμή μας και «κλειδώνουμε» τον εαυτό μας σε ένα γκρι δωμάτιο, που σπάνια βρίσκουμε ίχνη ευχαρίστησης σε αυτό. Αυτό φυσικά, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εξασθένιση νοητικών λειτουργίων και να παρουσιαστούν κενά στη μνήμη. Και αν αυτό σου μοιάζει «ακραίο», σκέψου πόσες φορές έχεις πιάσει τον εαυτό σου μετά από ένα σερί έντονων και δύσκολων ημέρων στην δουλειά, να μην μπορείς να υπολογίσεις μια απλή μαθηματική πράξη ή να μην μπορείς να θυμηθείς τι ειπώθηκε πριν λίγα λεπτά σε μια συζήτηση.
Ο πιο συνηθισμένος τρόπος «διαφυγής» από μια τέτοια κατάσταση είναι ο ύπνος. Και αν το burnout είναι έντονο, άλλο τόσο αυξάνονται και οι ώρες του ύπνου. «Μόλις γυρίσω σπίτι θέλω απλά να κοιμηθώ» είναι μια κλασική ατάκα που θα ακουστεί σε χώρους έντονης επαγγελματικής δραστηριότητας. Σε αυτό το σημείο όμως, και εφόσον αυτό είναι μια καθημερινότητα, κάποιος μπορεί να αρχίζει να αναρωτιέται αν πάσχει από κατάθλιψη. Αλλά αυτά τα δύο, διαφέρουν.
Το burnout είναι ένα σύνδρομο που μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη και η κατάθλιψη επίσης μπορεί να προδιαθέσει ένα άτομο σε burnout. Η επαγγελματική εξουθένωση έχει πάντα την δουλειά στο επικέντρο και οι άνθρωποι αισθάνονται καλύτερα μόλις καταφέρουν να απομακρυνθούν απ’ αυτήν. Κάτι που δεν συμβαίνει συνήθως με την κατάθλιψη και την απομάκρυνση απ’ τα αίτια που την προκάλεσαν.
Η Christina Maslach του Maslach Burnout Inventory, αναφέρει πως «Αυτή η διάκριση [σ.σ. εννοεί μεταξύ burnout και κατάθλιψης] είναι σημαντικό να γίνει, διότι αντιμετωπίζοντας το burnout ως ασθένεια – όπως η κατάθλιψη ή η αγχώδης διαταραχή – κινδυνεύουμε να προσφέρουμε λάθος λύσεις». «Δεν μπορείτε να απομακρύνετε το burnout με φρόντιδα προς τον εαυτό σας», πρόσθεσε. «Δεν έχει να κάνει τόσο με το άτομο, όσο με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Πρέπει να απομακρύνετε την αιτία του άγχους σας, και αυτό συχνά απαιτεί διαρθρωτικές αλλαγές στον εργασιακό χώρο».
Θα μπορούσε αυτή η δήλωση, αυτή η προσέγγιση, να συνδυαστεί με ένα mic drop στο τέλος της; Ξεκάθαρα. Και αυτό, γιατί οι περισσότεροι – και εγώ μαζί – ρίχνουμε τις ευθύνες επάνω μας. Νιώθουμε πως εμείς δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις, πιεστήκαμε να τα καταφέρουμε και στο τέλος «καήκαμε». Δεν προγραμματίσαμε σωστά τα task που απαιτεί η δουλειά, τρέχαμε και δεν φτάμε και στο τέλος «καήκαμε». Αλλά απ’ ότι φαίνεται, η αυτομαστίγωση – όπως και η αυτοφροντίδα – δεν βοηθάει.
Όση άθληση και να βάλεις στην ζωή σου για να αποβάλλεις την ένταση, δεν θα σε βοηθήσει να ξεπεράσεις την φάση του burnout. Όση yoga και να κάνεις το πρωί, δεν θα αποβάλλεις την τοξικότητα του burnout. Όσο και να προσέξεις την διατροφή σου με διάφορα healthy προϊόντα, η πικρή γεύση του burnout θα σε περιμένει στην γωνία του γραφείου. Όσες μέρες άδειας και να πάρεις, το burnout θα σε περιμένει στο γραφείο όταν θα γύρισεις, αφού τίποτα δεν θα έχει αλλάξει. Το burnout θέλει αλλαγές, ίσως και ριζικές, στο επαγγελματικό κομμάτι της ζωής σου, οπότε καλό είναι να εντοπίσεις εκείνες τις καταστάσεις που χρήζουν αναθέωρησης, πριν φτάσεις πάλι στο επόμενο καλοκαίρι και αναζητάς διέξοδο – ενώ, ίσως, η λύση να είναι η «έξοδος».
