Αμέτρητες υπηρεσίες, εκατοντάδες επιλογές σε προϊόντα, τεράστιος ανταγωνισμός που συνθέτει μία κοινωνία αφθονίας, με απύθμενες επιλογές σε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας. Από το τι φαγητό θα επιλέξεις να παραγγείλεις μέχρι το που θα πας διακοπές, η ζωή είναι γεμάτη από αποφάσεις που μπορεί να καθορίσουν τη μέρα σου, τη χρονιά σου ακόμα και τη ζωή σου. 

Ακόμη και πριν το Διαδίκτυο και τα smartphones φέρουν άνευ προηγουμένου καταναλωτικές επιλογές στην πόρτα μας με το πάτημα ενός κουμπιού, η δύναμη της επιλογής είχε θεωρηθεί από καιρό ως η κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού.

Η ικανότητα των καταναλωτών να επιλέγουν μεταξύ ανταγωνιστικών παρόχων προϊόντων και υπηρεσιών υπαγορεύει ποιες επιχειρήσεις ευδοκιμούν και ποιες σταδιακά  – ή έτσι είναι η μακροχρόνια πεποίθηση.

Το ανταγωνιστικό περιβάλλον που δημιουργείται από την ελεύθερη επιλογή των καταναλωτών υποτίθεται ότι οδηγεί στην καινοτομία, τον ανταγωνισμό και την αποτελεσματικότητα, παρέχοντας μια καλύτερη συνολική εμπειρία στον καταναλωτή. 

Το να έχετε να επιλέξετε από αμέτρητες εναλλακτικές δεν είναι πάντα καλή ιδέα. 

Οι άνθρωποι, υποστηρίζουν, συχνά δεν ξέρουν πώς να επιλέξουν σωστά ή απλώς αρνούνται να επιλέξουν.

Σε μια θεμελιώδη εργασία που δημοσιεύθηκε το 2000, οι ψυχολόγοι Sheena Iyengar και Mark Lepper διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να αγοράσουν προϊόντα, ή ήταν πιο ικανοποιημένοι με τις επιλογές τους όταν τους δίνονται λιγότερες επιλογές.

Οι αυξημένες προσδοκίες που παρουσιάζονται από ένα ευρύ φάσμα επιλογών μπορεί να οδηγήσουν ορισμένους καταναλωτές να αισθανθούν ότι καμία εμπειρία δεν είναι πραγματικά ικανοποιητική και άλλους να βιώσουν παράλυση ανάλυσης. Μία αδυναμία δηλαδή λήψης απόφασης λόγω υπερβολικής σκέψης των ατελείωτων δεδομένων και επιλογών. 

Αυτό το εύρημα έγινε γνωστό ως το “παράδοξο της επιλογής”.

Με έναν συνεχώς διευρυνόμενο αριθμό επιλογών, νιώθουμε όλο και περισσότερο άγχος για όλες τις διαφορετικές αποφάσεις που θα μπορούσαμε να λάβουμε, κάτι που κατά συνέπεια μας κάνει ακόμα πιο δυστυχισμένους.

Από το φόβο ότι θα χάσουν κάτι αν κάνουν μία επιλογή (Fomo, fear of missing out) για μια καλύτερη ευκαιρία, έως την εσωτερική απογοήτευση ότι πήραν κακή απόφαση, οι υπερβολικές επιλογές δημιουργούν ανησυχίες και δυσφορία. 

Με άλλα λόγια, ίσως το να έχουμε περισσότερες επιλογές δεν είναι τόσο ικανοποιητικό όσο νομίζουμε, και η σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία μας κάνει να προτιμάμε μια απόδραση από την ελευθερία για να μην νιώθουμε το βάρος της ύπαρξης υπερβολικών επιλογών.

Η επιλογή – το χαρακτηριστικό της ατομικής ελευθερίας και αυτοδιάθεσης που τόσο αγαπάμε – γίνεται επιζήμια για την ψυχολογική και συναισθηματική μας ευημερία.

Η δραματική έκρηξη στις επιλογές – από τις καθημερινές μέχρι τις βαθιές προκλήσεις της εξισορρόπησης των αναγκών της καριέρας, της οικογένειας και των ατομικών αναγκών – έχει γίνει παραδόξως πρόβλημα αντί λύση.

Η ιδέα, ιδιαίτερα σε υποκειμενικά θέματα, ότι υπάρχει μια τέλεια λύση σε ένα πρόβλημα είναι γνωστή ως “πλάνη της Νιρβάνα”. Πρόκειται για την άτυπη πλάνη της σύγκρισης πραγματικών δεδομένων με μη ρεαλιστικές, εξιδανικευμένες εναλλακτικές λύσεις. Έτσι, μέτρο σύγκρισης για όλα τίθεται μια ιδεατή κατάσταση, μια “Νιρβάνα”

Στην πραγματικότητα, μπορεί να μην υπάρχει λύση που να ανταποκρίνεται στις εξιδανικευμένες προκαταλήψεις μας.

Όταν κάνουμε λίγο πίσω από την απόφαση που προσπαθούμε να πάρουμε, συνήθως γίνεται σαφές ότι, αν και μπορεί να υπάρχει μία καλύτερη επιλογή, θα υπάρχουν επίσης αρκετές καλές επιλογές με τις οποίες θα ήμασταν ικανοποιημένοι. 

Η τυχαιότητα μας προσφέρει έναν απλό τρόπο να ξεπεράσουμε την παράλυση ανάλυσης που προκαλείται από τις πολλές επιλογές.

Όταν αντιμετωπίζετε ένα πλήθος επιλογών, πολλές από τις οποίες θα χαρείτε να αποδεχτείτε, το να γυρίσετε ένα κέρμα ή να αφήσετε ένα ζάρι να αποφασίσει για εσάς μπορεί να είναι η καλύτερη επιλογή. Μερικές φορές το να κάνεις μια γρήγορη καλή επιλογή είναι καλύτερο από το να κάνεις μια αργή τέλεια επιλογή ή πράγματι να παραλύσεις σε πλήρη αναποφασιστικότητα.

Μα είναι δυνατόν να καθοριστεί η καθημερινότητά μου από ένα ζάρι ή ένα κέρμα; Καμιά φορά η απόφαση είναι ήδη στο μυαλό μας αλλά δεν το βλέπουμε.

Όταν αγωνίζεστε να διαλέξετε ανάμεσα σε πολλές επιλογές, η λήψη μιας απόφασης που φαινομενικά λαμβάνεται για εσάς από έναν εξωτερικό παράγοντα τυχαιοποίησης μπορεί να σας βοηθήσει να εστιάσετε στην πραγματική σας προτίμηση. 

Αυτή η «τυχαιοποιημένη» στρατηγική μπορεί να μας βοηθήσει να οραματιστούμε τις συνέπειες αυτού που ήταν, μέχρι εκείνο το σημείο, μια φαινομενικά αφηρημένη απόφαση.

Πρόσφατα πειράματα από μια ομάδα ερευνητών στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας, στην Ελβετία, έδειξαν ότι μια τυχαία υπαγορευμένη προτροπή απόφασης μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε την υπερφόρτωση πληροφοριών που συχνά επιταχύνει την παράλυση της ανάλυσης.

Το ότι αναγκάστηκαν να σκεφτούν την αντίθετη άποψη έκανε τους συμμετέχοντες πιο σίγουρους για την αρχική τους επιλογή από ό,τι όταν η ανατροπή του νομίσματος απλώς ενίσχυσε την πρώτη τους απόφαση.

Αν απογοητευτείτε με το άκουσμα της τυχαίας απόφασης, σημαίνει ότι η άλλη επιλογή είναι πιο ιδανική για εσάς. Αν πάλι μέσα σας νιώσετε ανακούφιση, τότε αυτό που είχατε στο μυαλό σας είναι η καλύτερη επιλογή στην προκειμένη στιγμή. 

Ενώ πολλοί από εμάς θα νιώθαμε άβολα να επιτρέψουμε σε ένα νόμισμα να υπαγορεύσει τι θα φάμε, που θα πάμε διακοπές ή ακόμα και το μέλλον της καριέρας μας, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι δεν απαιτείται να ακολουθείτε τυφλά την απόφαση της τύχης. 

Η εξωτερικά προτεινόμενη επιλογή έχει σχεδιαστεί για να σας φέρει στη θέση να πρέπει να σκεφτείτε σοβαρά την αποδοχή της καθορισμένης επιλογής, αλλά δεν σας πιέζει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. 

Για όσους από εμάς δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις, ωστόσο, είναι παρήγορο να γνωρίζουμε ότι όταν παλεύουμε με μια επιλογή, μπορούμε να βγάλουμε ένα νόμισμα και να του επιτρέψουμε να βοηθήσει. Ακόμα κι αν αποφασίσουμε να απορρίψουμε την απόφαση του νομίσματος, το να αναγκαζόμαστε να δούμε και τις δύο πλευρές του επιχειρήματος μπορεί συχνά να ξεκινήσει ή να επιταχύνει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Κέρμα, ζάρια ή τραβώντας τυχαία χαρτάκια, όποια και αν είναι η μέθοδος, το να αφήσεις την επιλογή στην τύχη μπορεί να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να λάβετε απλές αποφάσεις. 

 

➪ Με πληροφορίες από: BBC, The New York Times