Μοιραζόμαστε, πλέον, τα πάντα. Γεμίζουμε τα stories μας στο Instagram με στιγμές από τις διακοπές μας και τις ξέγνοιαστες καλοκαιρινές νύχτες μας, κάνουμε post στο Facebook εκφράζοντας τις σκέψεις μας για το οτιδήποτε, πού και πού γράφουμε και κάνα tweet, έτσι, για να μην φαίνεται “νεκρό” το προφίλ μας, και η Gen Z τα συμπυκνώνει όλα αυτά σε βιντεάκια στο TikTok. Όλοι είμαστε μονίμως και συγχρόνως συνδεδεμένοι, ο ένας με τον άλλον. Ξέρω πώς νιώθει ο Χ και η Ψ, τι σκέφτεται εκείνος και η άλλη. Ωστόσο, όλο αυτό, κάποια στιγμή, μας “μπουκώνει” συναισθηματικά.

Φυσικά, υπάρχουν διάφορα πλεονεκτήματα με αυτή την κατάσταση. Είμαστε παρόντες στις ευχάριστες και χαρούμενες στιγμές των δικών μας ανθρώπων, είτε πρόκειται για πραγματικούς φίλους είτε για διαδικτυακούς, συντονιζόμενοι απομακρυσμένα με τα συναισθήματά τους και τη ζωή τους με ένα μόνο κλικ -Like ή καρδούλα, retweet ή comment. Ο ενθουσιασμός των φίλων και followers μας μάς παρασέρνει και “πλημμυρίζουμε” κι εμείς με θετικά συναισθήματα: «Καλή αρχή!», «Πόσο χαίρομαι για σένα!», «Συγχαρητήρια», «Το άξιζες!».

Βέβαια, δεν υπάρχει μόνο αυτή η πλευρά των μέσω κοινωνικής δικτύωσης και του κοινόχρηστου χαρούμενου συναισθήματος. Στην σκοτεινή πλευρά, όταν ένας δικός μας άνθρωπος περνάει δύσκολες στιγμές είμαστε πάλι παρόντες, στον πόνο του αυτή τη φορά, και προσφέρουμε τη βοήθειά μας -ο καθένας με τον τρόπο του- πιο γρήγορα από ποτέ. «Ενσυναίσθηση», θα σκεφτείς. Παρόλα αυτά, το πρόβλημα σε αυτή την αντίδραση, πολλούς ανθρώπους τους οδηγεί στο ψυχολογικό φαινόμενο που ονομάζεται δευτερογενής θλίψη.

Τι είναι η δευτερογενής θλίψη;

Η δευτερογενής θλίψη παρουσιάζεται όταν αντιμετωπίζουμε τη θλίψη και την αρνητική συναισθηματική εμπειρία κάποιου άλλου ως δική μας. Σύμφωνα με την Heather Oller, ιδρύτρια του Orlando Thrive Therapy, Coaching, and Counseling, αυτό μπορεί να εμποδίσει τη δική μας προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη και να βλάψει την ψυχική μας υγεία. Η δευτερογενής θλίψη εμφανίζεται πιο συχνά μεταξύ φίλων και συντρόφων και όταν συμβαίνει δεν το αντιλαμβανόμαστε.

«Σας έχει τύχει ποτέ να σας πει κάποιος φίλος μια τραγική ιστορία, ότι έχασε ένα αγαπημένο του πρόσωπο ή ότι περνάει μια πολύ δύσκολη περίοδο και να νιώσετε τη θλίψη του σε ένα διαφορετικό επίπεδο; Είναι ένας συνδυασμός ενσυναίσθησης (κατανόηση του τι νιώθουν οι άλλοι) και συμπόνιας (συναίσθημα για τους άλλους)», εξηγεί η Grace McMahon, πιστοποιημένη και διαπιστευμένη Life Coach του Beingwell, με σπουδές στην εκπαίδευση, την ψυχολογία και τη συμβουλευτική.

Σε κάποιες περιπτώσεις, όμως, αυτό είναι αναπόφευκτό. Η φιλία, και γενικότερα το ισχυρό συναισθηματικό δέσιμο με ένα άτομο, δε χτίζετε ούτε σφυρηλατείται συζητώντας για αγαπημένα ντοκιμαντέρ στο Netflix στο messenger, αλλά προκύπτει μέσα από κοινές εμπειρίες με φυσική παρουσία και μοίρασμα συναισθημάτων όπως η θλίψη, η ευτυχία, ο θυμός και η απογοήτευση. Οι σχέσεις που έχουν δομηθεί πάνω σε αυτό το πρότυπο, συνήθως, ανθίζουν και έτσι μπορεί να καταλήξουμε να νιώθουμε τα ίδια συναισθήματα με τους άλλους.

Η δευτερογενής θλίψη ως δείγμα ναρκισσισμού και η διαφορά της ενσυναίσθησης με την συμπόνια

Θα έχετε γνωρίσει άτομα που μέσα από τα συναισθηματικά αδιέξοδα των άλλων και τα βάσανα που αντιμετωπίζουν, καταφέρνουν να στρέψουν όλη την προσοχή επάνω τους λειτουργώντας με υπερβάλλοντα ζήλο. Ίσως αυτό να είναι ένα δείγμα εγωπάθειας, καθώς στην συγκεκριμένη διαταραχή δεν είναι απαραίτητη η άμεση προβολή του ίδιου του εαυτού αλλά και των υπολοίπων, απλά οικειοποιώντας το συναίσθημα και τα ζόρια των τρίτων. Αν και είναι κάπως αυστηρή η προσέγγιση, σε περίπτωση που συμπεριφέρεστε και εσείς κατ’ αυτόν τον τρόπο, να σκέφτεστε αφού δεν συμβαίνει σε εσάς άμεσα, γιατί συμπεριφέρεστε σαν να συμβαίνει;

Η McMahon, από την άλλη πλευρά, πιστεύει ότι η δευτερογενής θλίψη θεωρείται εγωιστική μόνο αν ζητάτε συμπόνια από τους άλλους. «Είναι πιο πιθανό να είστε άτομο με ενσυναίσθηση», λέει στο Stylist. «Αλλά μερικές φορές, όταν συγχέουμε τη συμπόνια και την ενσυναίσθηση, μπορεί να καταλήξουμε να νιώθουμε πραγματικά αυτό το συναίσθημα μαζί με κάποιον άλλον, αντί να κατανοήσουμε πώς νιώθει και να αναγνωρίσουμε την πρόκληση που αυτό επιφέρει για εκείνους, όχι για εμάς. Και αυτό μπορεί πραγματικά να επηρεάσει τη δική μας ψυχική ευεξία».

Πώς μπορούμε να αποφύγουμε τη δευτερογενή θλίψη;

Είναι πολύ σημαντικό να λειτουργούμε με ενσυναίσθηση και να είμαστε παρόντες στις συναισθηματικές δυσκολίες των δικών μας ανθρώπων. Ταυτόχρονα, όμως, θα πρέπει να μπορούμε να βάλουμε κάποια όρια και να διασφαλίσουμε τη δική μας συναισθηματική ισορροπία.

Στην πραγματικότητα, ο στόχος μας θα πρέπει να είναι η ενσυναίσθηση και όχι η συμπόνια, επειδή αυτή η δεξιότητα, ενώ αφορά δευτερογενή συναισθήματα, μας προστατεύει από τα συναισθήματα των άλλων.

«Όταν κάποιος μοιράζεται κάποια θλιβερά νέα ή το πώς πραγματικά τα καταφέρνει [στη ζωή] αυτή τη στιγμή, αν τα πράγματα δεν είναι εύκολα, μπορεί να νιώσουμε θλίψη γι’ αυτόν, η οποία με τη σειρά της μπορεί να μειώσει τη δική μας διάθεση -κυρίως επειδή αγαπάμε πραγματικά αυτό το άτομο και θέλουμε το καλύτερο γι’ αυτόν», λέει η McMahon.

Αυτό λοιπόν που θα πρέπει να κάνουμε για να αποφύγουμε τη δευτερογενή θλίψη είναι να δώσουμε προτεραιότητα στην ακρόαση -μια βασική αρχή της ενσυναίσθησης. Να ακούμε χωρίς καμία κρίση, έτσι ώστε να καταλάβουμε πραγματικά τι βιώνει ο άλλος, τι αισθάνεται και τι σκέφτεται γι’ αυτό που περνάει.

Η McMahon προσθέτει: «Προσπαθήστε να αποφύγετε να σκεφτείτε πώς θα αντιδρούσατε αν ήσασταν εσείς [στη θέση του]. Αντ’ αυτού, απλά ακούστε πώς αντιδρούν και τι σημαίνει αυτή η κατάσταση γι’ αυτούς. Αυτό θα αποφύγει τη σύγχυση των συναισθημάτων μεταξύ σας, θα σας βοηθήσει να καταλάβετε την άποψή τους και θα σας επιτρέψει να απαντήσετε αποτελεσματικά με φράσεις όπως: “Αυτό πρέπει να είναι πολύ δύσκολο για εσένα αυτή τη στιγμή” ή “Ελπίζω τα πράγματα να καλυτερέψουν για εσένα σύντομα, “Τι μπορώ να κάνω για να σε βοηθήσω;”».

Έτσι, μπορούμε να αποφύγουμε και την τοξική θετικότητα, στην οποία αναζητούμε πάντα το θετικό σε όλα παρά την δυσκολία μας κατάστασης και φέρνει σε ακόμα πιο δύσκολη θέση τον άλλον.

5+1 τρόποι για να καταπολεμήσουμε τη δευτερογενή θλίψη

Επικεντρωθείτε στον πόνο του άλλου ατόμου

Όταν ένα αγαπημένο μας πρόσωπο μοιράζεται μαζί μας λεπτομέρειες από τον πόνο του, την θλίψη και την ταλαιπώρια του, είναι φυσικό να συμπάσχουμε μαζί του και να προσπαθούμε να μπούμε στη θέση του. Είναι επίσης πιθανό να αρχίσουμε να βιώνουμε κάποιες συνέπειες από την συναισθηματική του κατάσταση όσο περισσότερο “βουτάμε” στον κόσμο. Αυτό που πάντα πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι ενώ τα συναισθήματά μας είναι αληθινά, ο πόνος του άλλου ατόμου είναι πιο σημαντικός και εκείνος είναι που χρειάζεται υποστήριξη, όχι εμείς.

Βάλτε τα όριά σας

Η McMahon εξηγεί ότι τα όρια τίθενται όχι μόνο για να προστατεύσετε τον εαυτό σας, αλλά και για να παρατείνετε τις φιλίες. «Όταν ένας φίλος δεν τα πηγαίνει και πολύ καλά, μπορεί να νιώθουμε υποχρεωμένοι να προσπαθήσουμε να τον “φτιάξουμε”», σχολιάζει. «Και, αν και με ευγενική πρόθεση, αυτό δεν είναι δική σας ευθύνη. Βοηθήστε τους να βρουν υποστήριξη και προσφέρετε τη βοήθειά σας, αλλά μόνο όταν μπορείτε. Όλοι έχουμε τα προβλήματά μας και χρειαζόμαστε σχετική και κατάλληλη φροντίδα».

Όπως είχαμε γράψει στο Olafaq σε ένα άλλο κείμενο, οι φίλοι δεν είναι σάκοι του μποξ. Για κάποιους ένα ξέσπασμα μπορεί να είναι λυτρωτικό, αλλά για τους άλλους, ίσως, να είναι εξαντλητικό.

Διαχειριστείτε τον εαυτό σας

Μπορεί πραγματικά να λυπούμαστε για την αρνητική κατάσταση που περνάει ένας φίλος μας, αλλά ενδέχεται τα πράγματα στη δική μας ζωή να πηγαίνουν καλά. Αν μπούμε σε κατάσταση δευτερογενούς θλίψης, “θολώνει” η ικανότητά μας να βοηθήσουμε ουσιαστικά και χάνουμε τον έλεγχο. Για να μην συμβεί αυτό, θα πρέπει να συγκεντρώσουμε ήρεμα και ψύχραιμα τις σκέψεις μας, να κατανοήσουμε την συνθήκη και να εξετάσουμε τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε -πάντα ρωτώντας, χωρίς πρωτοβουλίες.

Ανακαλύψτε στιγμές χαράς

Ο κάθε άνθρωπος νιώθει χαρούμενος με διαφορετικό τρόπο, οπότε δεν έχει σημασία ούτε μπορεί να δοθεί κάποια πολύ συγκεκριμένη πρόταση σε αυτό. Είναι, όμως, σημαντικό να μην ξεχνάμε πως είτε πρόκειται για σύντομες είτε φαινομενικά ασήμαντες στιγμές, ο καθένας έχει δικαίωμα στη χαρά. Άλλωστε, αν επιστρέψετε με το μυαλό σας σε δικές σας δύσκολες στιγμές του παρελθόντος, θα βρείτε χρονικά σημεία που αναζητήσατε τη χαρά -και τη βρήκατε- ακόμη κι αν βιώνατε μια συναισθηματική κατάρρευση.

Μην παρακάμψετε τον πόνο

Σύμφωνα με την McMahon, «Όταν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει τον πόνο και τη θλίψη, όντως περνάει πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι όταν τον καταπιέζουμε ή τον προσπερνάμε». Μπορεί να μην είναι καθόλου ευχάριστο, αλλά κανείς δεν μπορεί να αποφύγει τα αρνητικά συναισθήματα στη ζωή. Επίσης, το μοίρασμα των αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων, πολλές φορές, μπορεί να οδηγήσει και σε στιγμές γέλιου -σκεφτείτε εκείνες τις φορές που γελάσατε σε κηδεία- οι οποίες αποσυμπιέζουν την κατάσταση.

Η ενσυναίσθηση περιλαμβάνει και αποστασιοποίηση

Πρακτικά, η αποστασιοποίηση είναι ένας αποτελεσματικός μηχανισμός αντιμετώπισης αυτών των καταστάσεων, ενάντια στην συναισθηματική εμπλοκή στην θλίψη των άλλων. Όταν δεν κάνουμε τον πόνο τους “κτήμα” μας, δεν σημαίνει ότι απομακρυνόμαστε από τον δικό τους κόσμο, αλλά εξακολουθούμε να λειτουργούμε με ενσυναίσθηση σε προσωπικό επίπεδο.

Ουσιαστικά, πρέπει να θυμόμαστε ότι οι δευτερογενείς αισθήσεις δεν είναι δικές μας και πρέπει να επιλέγουμε πότε είμαστε σε θέση να ασχοληθούμε εις βάθος με αυτές. Εννοείται πως είναι δυσάρεστο να βλέπουμε τους αγαπημένους μας να δίνουν τον αγώνα τους -ποιος δεν μάχεται, πλέον- αλλά δεν είναι το ίδιο με το να οικειοποιηθούμε τις δυσκολίες που βιώνουν.

Με πληροφορίες από: Stylist, Orlando Thrive Therapy, Join Cake, Wikipedia, Crisis & Trauma