O ύπνος είναι υπέροχος. Μετά από μια κουραστική μέρα, τίποτα δεν φαντάζει τόσο θελκτικό όσο ένα ζεστό κι άνετο κρεβάτι. Δεν χρειαζόμαστε την επιστήμη για να μας πει ότι όλα γίνονται πιο δύσκολα, οι δουλειές μοιάζουν σα να μην έχουν τελειωμό,  και όλοι μας φαίνονται πολύ πιο ενοχλητικοί όταν δεν έχουμε κοιμηθεί αρκετά. Για όσους από εμάς έχουμε κρεπαλιάσει κι έχουμε περάσει ολόκληρες μέρες χωρίς ύπνο, ο κόσμος γίνεται θολός και σουρεαλιστικός, ιδωμένος μέσα από το πυρετώδες, διαστρεβλωμένο μυαλό του άυπνου μυαλού.

Και ενώ δεν είμαστε ακόμη απολύτως βέβαιοι για το τι ακριβώς κάνει ο ύπνος ή γιατί μας είναι τόσο απαραίτητος, οι νευροεπιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι ένας καλός νυχτερινός ύπνος είναι απαραίτητος για τη δημιουργία και την αποθήκευση των αναμνήσεών μας. Επιπλέον, σύμφωνα με μια νέα εργασία που δημοσιεύθηκε στο Nature Communications, γνωρίζουμε πλέον και τι είδους αναμνήσεις επιλέγει ο εγκέφαλός μας να αποθηκεύει.

Τα κύματα δέλτα δημιουργούν αναμνήσεις

Όταν κοιμόμαστε, συμβαίνουν πολλά πράγματα. Η θερμοκρασία του σώματός μας πέφτει, ο καρδιακός μας ρυθμός επιβραδύνεται και ο εγκέφαλός μας περνάει κυκλικά από διαφορετικούς τύπους κυμάτων. Ξεκινάμε με τα κύματα άλφα, τα οποία είναι υπεύθυνα για την επίγνωσή μας. Στη συνέχεια, περνάμε στα κύματα θήτα, τα οποία σηματοδοτούν αυτό το ελαφρώς ασυνείδητο όριο μεταξύ του ξύπνιου και του ύπνου. (Τα κύματα θήτα εμφανίζονται επίσης στη βαθιά χαλάρωση και το διαλογισμό.) Τέλος, μετακινούμαστε στο βαθύ, χωρίς όνειρα ύπνο των κυμάτων δέλτα. Σε αυτό το τελικό στάδιο ο εγκέφαλος κάνει ένα εξαιρετικά σημαντικό πράγμα: χτίζει αναμνήσεις.

Τα γλυκά όνειρα μπορεί να μην είναι τόσο γλυκά

Κατά τη διάρκεια του ύπνου χωρίς ταχείες κινήσεις των ματιών (NREM) – δηλαδή του σταδίου των δέλτα κυμάτων που δεν περιλαμβάνουν όνειρα – ο εγκέφαλός μας μεταφέρει προσεκτικά ό,τι μάθαμε ή βιώσαμε πρόσφατα από τα συστήματα βραχυπρόθεσμης μνήμης στα συστήματα μακροπρόθεσμης μνήμης. Τα ίδια μέρη του εγκεφάλου μας που εμπλέκονται στις εμπειρίες εγρήγορσης επανενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια του NREM, και όλα αυτά για να τελειοποιηθεί η παγίωση της μνήμης. Είναι λίγο σαν να επαναλαμβάνουμε ή να αναθεωρούμε μια εμπειρία ξανά και ξανά.

Όπως γράφει ο Matthew Walker στο βιβλίο του Why We Sleep, όταν εισερχόμαστε σε αυτό το στάδιο NREM, «διαχειριζόμαστε τον περιορισμένο αποθηκευτικό χώρο μέσα στον εγκέφαλο μας» και ο εγκέφαλός μας αποφασίζει για το ποιες «αναμνήσεις είναι πρόσφατες και σημαντικές και ποιες από τις υπάρχουσες αναμνήσεις είναι περιττές ή απλώς δεν είναι πλέον απαραίτητες». Εν ολίγοις, ο εγκέφαλός μας επιλέγει για εμάς τι είναι αυτό που πρέπει να θυμόμαστε. (Είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο ένας καλός ύπνος πριν από ένα διαγώνισμα είναι πιθανώς καλύτερος για εσάς από το να ξενυχτήσετε όλο το βράδυ διαβάζοντας).

Ποιες αναμνήσεις επιλέγει ο εγκέφαλός μας να αποθηκεύσει;

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ερωτήματα σχετικά με αυτό είναι: πώς και γιατί ο εγκέφαλος επιλέγει τις συγκεκριμένες αναμνήσεις για να τις επανεπεξεργαστεί κατά τη διάρκεια του ύπνου; Γιατί ο εγκέφαλος επιλέγει να θυμάται τον στίχο ενός τραγουδιού αλλά όχι το όνομα ενός συναδέλφου μας; Σε αυτό το σημείο έρχεται η προαναφερθείσα εργασία που δημοσιεύθηκε στο Nature Communications.

Η πρώτη παρατήρηση είναι ότι οι αναμνήσεις είναι πιο πιθανό να αποθηκευτούν εάν δυνητικά βοηθούν την επιβίωση του ατόμου. Είναι λογικό, λοιπόν, ο εγκέφαλος να αποθηκεύει ως μνήμη εκείνες τις εμπειρίες που έχουν μεγαλύτερη θετική ή αρνητική συναισθηματική συσχέτιση – αυτό που ονομάζεται «συναισθηματική συνάφεια» – επειδή θα μας βοηθήσει να καθοδηγήσουμε τη μελλοντική μας συμπεριφορά.

Για παράδειγμα, είναι πιο πιθανό να θυμάστε ένα οδυνηρό έγκαυμα παρά ένα κόκκινο αυτοκίνητο που πέρασε από δίπλα σας, ακριβώς επειδή το πρώτο είναι πολύ πιο χρήσιμο για τη μελλοντική σας ζωή – δηλαδή, να μάθετε να μην αγγίζετε καυτά τηγάνια στο μέλλον. Παρομοίως, οι στίχοι των τραγουδιών είναι διασκεδαστικοί, γι’ αυτό και τους θυμόμαστε, ενώ αντιθέτως ο Αντώνης από το τμήμα πληροφορικής στη δουλειά δεν είναι τόσο διασκεδαστικός, οπότε ξεχνάμε το όνομά του.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο εγκέφαλός μας προτιμά να αποθηκεύει θετικές και ευχάριστες εμπειρίες. Μια ομάδα στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης έβαλε τους συμμετέχοντες να παίξουν δύο παιχνίδια, μερικά από τα οποία κέρδισαν. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι άνθρωποι είναι πολύ πιο πιθανό να θυμούνται τις λεπτομέρειες των παιχνιδιών που τους δίνουν μια επιβράβευση και μια εμπειρία νίκης. Φαίνεται ότι όταν έχουμε ευχάριστες εμπειρίες, τα τμήματα του εγκεφάλου μας που είναι υπεύθυνα για το αίσθημα της ανταμοιβής – ο ιππόκαμπος που είναι ένα μέρος του εγκεφάλου που βρίσκεται μέσα στους κροταφικούς μας λοβούς και παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινή μας μνήμη, επανενεργοποιείται κατά τη διάρκεια του νυχτερινού μας ύπνου και έτσι ο εγκέφαλός μας αποθηκεύει αυτές τις εμπειρίες ως μακροπρόθεσμες μνήμες. Εν ολίγοις, αν κάτι μας κάνει να αισθανόμαστε καλά, είναι πιο πιθανό να το θυμόμαστε.

Αυτό είναι σημαντικά χρήσιμο για τη μάθηση και την απομνημόνευση πληροφοριών. Αν θέλουμε για παράδειγμα να θυμηθούμε κάτι, είναι πολύ πιο πιθανό να το κάνουμε αν το συνδέσουμε με μια θετική εμπειρία. Έτσι, αν θέλετε να θυμηθείτε μια σημαντική ημερομηνία, φάτε λίγη σοκολάτα την ώρα που την κοιτάτε.

Τα άσχημα όνειρα

Τι γίνεται όμως με όλες αυτές τις άσχημες εμπειρίες και την τάση που όλοι μας έχουμε να θυμόμαστε τα αρνητικά πράγματα στη ζωή; Ενώ η έρευνα δείχνει ότι οι θετικές εμπειρίες είναι πιο πιθανό να αποθηκευτούν κατά τη διάρκεια του NREM σταδίου του ύπνου μας, δημιουργείται το ερώτημα σχετικά με το ρόλο του ύπνου στις αρνητικές μας αναμνήσεις.

Υπάρχει μια σειρά από στοιχεία που δείχνουν ότι οι αρνητικές μας εμπειρίες επανενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια του σταδίου REM στον κύκλου του ύπνου μας. Όταν ονειρευόμαστε (κάτι που συμβαίνει σχεδόν αποκλειστικά κατά το στάδιο REM), είναι πιο πιθανό να αποθηκεύουμε τις αρνητικές μας εμπειρίες ως αναμνήσεις.

Η μελέτη δεν είχε το σύνολο των δεδομένων για να το αποδείξει αυτό ούτως ή άλλως (οι συμμετέχοντες δεν εισήλθαν στο στάδιο REM για αρκετή ώρα ώστε να μπορέσουν οι ερευνητές να το μετρήσουν), αλλά αυτό υποδηλώνει ότι όταν έχετε μια νύχτα με μακρά και έντονα όνειρα, μπορεί επίσης απλά να έχετε βάλει στη μνήμη σας όλες εκείνες τις θλιβερές, τρομακτικές ή απογοητευτικές στιγμές της ημέρας σας. Τα γλυκά όνειρα μπορεί να μην είναι όσο γλυκά νομίζετε.