Μαύρες γάτες, σπασμένοι καθρέφτες, ψαλίδια ανοιχτά. Οι προκαταλήψεις και οι δεισιδαιμονίες είναι ποικίλες και διαφέρουν ανάλογα τον πολιτισμό και την κουλτούρα. Ωστόσο, κάποιες είναι ιδιαίτερα διαδεμομένες, τόσο που είναι ίδιες σε πολλές χώρες. 

Δεισιδαιμονία, είναι η παράλογη πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις (μάγια, ξόρκια, ονειρομαντεία, βασκανία) για πράγματα που υποτίθεται ότι φέρνουν κακοτυχία. Είναι δυνάμεις που αντέχουν στο χρόνο και έχουν επικρατήσει προφορικά από γενιά σε γενιά. Ο προληπτικός άνθρωπος πιστεύει ότι ορισμένα μέρη, αντικείμενα, ζώα ή ενέργειες είναι γούρικα, είναι καλοί οιωνοί ή φυλαχτά και ότι άλλα είναι γρουσούζικα, κακοί οιωνοί ή σημάδια κακοτυχίας.

Από που προέρχονται όμως όλες αυτές οι προκαταλήψεις; 

 

1. Είναι γρουσουζιά να ανοίγεις ομπρέλα μέσα στο σπίτι

Αν και ορισμένοι ιστορικοί εντοπίζουν διστακτικά αυτήν την πεποίθηση στους αρχαίους αιγυπτιακούς χρόνους, οι περισσότεροι ιστορικοί πιστεύουν ότι η προειδοποίηση ενάντια στο άνοιγμα ομπρελών στο εσωτερικό προήλθε πολύ πιο πρόσφατα, στη βικτωριανή Αγγλία.

Υπάρχει η πεποίθηση λοιπόν, ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι οι ομπρέλες ήταν βασιλικές και ότι η σκιά τους ήταν ιερή. Τότε, οι ομπρέλες προστάτευαν τους ανθρώπους (κυρίως ευγενείς ή θρησκευτικούς ηγέτες) από τη ζέστη του ήλιου, όχι από τη βροχή και θεωρούνταν ότι τους προστάτευαν από τα πνεύματα που θα μπορούσαν να τους κάνουν κακό. Το να ανοίξει μία ομπρέλα σε εσωτερικό χ’ωρο ή ακόμα και στη σκιά θα προσέβαλε τον Θεό του Ήλιου.

¨Στο “Extraordinary Origins of Everyday Things” ο συγγραφέας Charles Panati έγραψε: “Στο Λονδίνο του δέκατου όγδοου αιώνα, όταν οι αδιάβροχες ομπρέλες με μεταλλικές ακτίνες άρχισαν να γίνονται ένα κοινό θέαμα της βροχερής ημέρας, ο δύσκαμπτος, αδέξιος μηχανισμός τους, τις έκανε πραγματικούς κινδύνους για το άνοιγμα σε εσωτερικούς χώρους. Μια ομπρέλα με άκαμπτη ακτίνα, που ανοίγει ξαφνικά σε ένα μικρό δωμάτιο, θα μπορούσε να τραυματίσει σοβαρά έναν ενήλικα ή ένα παιδί ή να σπάσει ένα εύθραυστο αντικείμενο. Ακόμη και ένα μικρό ατύχημα θα μπορούσε να προκαλέσει εντάσεις ή έναν μικρό καυγά. Έτσι, η δεισιδαιμονία προέκυψε ως αποτρεπτικός παράγοντας για το άνοιγμα μιας ομπρέλας σε εσωτερικούς χώρους».

2. Είναι κακοτυχία να περάσεις κάτω από μία ανοιχτή σκάλα

Αυτή η δεισιδαιμονία πραγματικά ξεκίνησε πριν από 5.000 χρόνια στην αρχαία Αίγυπτο. Μια σκάλα που ακουμπάει σε έναν τοίχο σχηματίζει ένα τρίγωνο και οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν αυτό το σχήμα ιερό (όπως φαίνεται, για παράδειγμα, από τις πυραμίδες τους). Για αυτούς, τα τρίγωνα αντιπροσώπευαν την τριάδα των θεών και το να περάσουν μέσα από ένα τρίγωνο σήμαινε ότι τους βεβήλωναν.

Αυτή η πεποίθηση πέρασε στο πέρασμα των αιώνων. «Αιώνες αργότερα, οι οπαδοί του Ιησού Χριστού σφετερίστηκαν τη δεισιδαιμονία, ερμηνεύοντάς την υπό το φως του θανάτου του Χριστού», εξηγεί ο Panati. “Επειδή μια σκάλα είχε ακουμπήσει στον σταυρό, έγινε σύμβολο κακίας, προδοσίας και θανάτου. Το να περπατάς κάτω από μια σκάλα προκαλούσε ατυχία.”

Στην Αγγλία του 1600, οι εγκληματίες αναγκάζονταν να περπατούν κάτω από μια σκάλα στο δρόμο τους προς την αγχόνη.

3. Ο σπασμένος καθρέφτης φέρνει 7 χρόνια γρουσουζιάς

Στην αρχαία Ελλάδα, η κατοπτρομαντεία ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη, μέσω της οποίας οι άνθρωποι μάθαιναν την τύχη τους αναλύοντας τις αντανακλάσεις τους. Χρησιμοποιούσαν ορυκτά και μέταλλα για να μπορούν να καθρεφτίζουν το είδωλό τους, όπως ηφαιστειακό γυαλί, χαλκό, ορείχαλκο, σίδηρο, κασσίτερο, ασήμι και χρυσό.

Σύμφωνα με τον Παυσανία πριν από τον ναό της Δήμηρος στην Πάτρα, υπήρχε μια βρύση, που χωριζόταν από το ναό με έναν τοίχο, και υπήρχε χρησμός, πολύ αληθινός, όχι για όλα τα γεγονότα, αλλά μόνο για τους ασθενείς. Ο άρρωστος, αφού προσευχόταν στη θεά και προσέφερε θυμίαμα κατέβαζε έναν κάτοπτρο, κρεμασμένο από μια κλωστή μέχρι που η βάση του άγγιζε την επιφάνεια του νερού. Επειτα, κοιτάζοντας την αντανάκλασή του μπορούσε να δει το προμήνυμα του θανάτου ή της ανάρρωσης, σύμφωνα με το αν το πρόσωπο του φαινόταν παραμορφωμένο ή καθαρό. 

Οι Ρωμαίοι τεχνίτες που έμαθαν να κατασκευάζουν καθρέφτες από γυαλισμένες μεταλλικές επιφάνειες πίστευαν ότι οι θεοί τους παρατηρούσαν τις ψυχές μέσω αυτών των συσκευών. Το να καταστρέψεις λοιπόν έναν καθρέφτη θεωρούνταν μεγάλη ασέβεια μιας και οι άνθρωποι θα έχαναν την σύνδεσή της ψυχής τους με τους θεούς.

Γύρω στον τρίτο αιώνα, οι καθρέφτες κατασκευάζονταν από γυαλί και το σπάσιμο έγινε πολύ πιο συνηθισμένο. Αλλά οι Ρωμαίοι δεν πίστευαν ότι η κακή τύχη που ακολούθησε θα κρατούσε για πάντα. Πίστευαν ότι το σώμα ανανεωνόταν κάθε επτά χρόνια. Ως εκ τούτου, μια παραμορφωμένη εικόνα που προέκυψε από έναν σπασμένο καθρέφτη σήμαινε επτά χρόνια κακής υγείας και κακοτυχίας, αντί για άμεσο θάνατο.

4. Η μαύρη γάτα φέρνει γρουσουζιά

Πολλοί πολιτισμοί συμφωνούν ότι οι μαύρες γάτες είναι ισχυροί οιωνοί, αλλά σημαίνουν καλό ή κακό;

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τιμούσαν όλες τις γάτες, μαύρες, άσπρες, γκρι, δεν είχε σημασία το χρώμα. Εκείνη την περίοδο ξεκίνησε η πεποίθηση ότι μια μαύρη γάτα που διασχίζει το δρόμο σας φέρνει καλή τύχη. Η θετική τους φήμη καταγράφεται ξανά πολύ αργότερα, στις αρχές του 17ου αιώνα στην Αγγλία: ο βασιλιάς Κάρολος Α’ κράτησε (και θησαύρισε) μια μαύρη γάτα ως κατοικίδιο. Μετά το θάνατό του, λέγεται ότι θρήνησε που η τύχη του είχε φύγει. Η υποτιθέμενη αλήθεια της δεισιδαιμονίας ενισχύθηκε όταν συνελήφθη την επόμενη κιόλας μέρα και κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία.

Κατά τον Μεσαίωνα, οι άνθρωποι σε πολλά άλλα μέρη της Ευρώπης είχαν την εντελώς αντίθετη πεποίθηση. Νόμιζαν ότι οι μαύρες γάτες ήταν τα κατοικίαδια ή οι σύντροφοι των μαγισσών, ή ακόμη και οι ίδιες οι μάγισσες μεταμορφωμένες, και ότι μια μαύρη γάτα που διασχίζει το μονοπάτι σου ήταν ένδειξη κακής τύχης, σημάδι ότι ο διάβολος σε παρακολουθούσε. Αυτή φαίνεται να ήταν η κυρίαρχη πεποίθηση των Προσκυνητών (των Άγγλων αποίκων) όταν ήρθαν στην Αμερική, εξηγώντας ίσως την ισχυρή σχέση μεταξύ μαύρων γατών και μαγείας που υπάρχει στη χώρα μέχρι σήμερα.

5. Η ατυχία του αριθμού 13

Η πεποίθηση ότι ο αριθμός 13 φέρνει γρουσουζιά έχει τις ρίζες του στη σκανδιναβική μυθολογία. Σε ένα πολύ γνωστό μύθο, 12 θεοί προσκλήθηκαν να δειπνήσουν στη  Valhalla. Ο Loki, ο θεός της διαμάχης και του κακού, εμφανίστηκε ξαφνικά, ανεβάζοντας τον αριθμό των παρευρισκομένων στους 13. Οι άλλοι θεοί προσπάθησαν να διώξουν τον Loki έξω και στον αγώνα που ακολούθησε, ο Balder, σκοτώθηκε.

Η σκανδιναβική αποφυγή των δείπνων 13 μελών και η αντιπάθεια του ίδιου του αριθμού 13 εξαπλώθηκαν νότια στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ενισχύθηκε στη χριστιανική εποχή από την ιστορία του Μυστικού Δείπνου, στον οποίο ο Ιούδας, ο μαθητής που πρόδωσε τον Ιησού, ήταν ο 13ος καλεσμένος στο τραπέζι.  Επιπλέον, το δέκατο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου της Αποκάλυψης μιλά για τον ερχομό του «Μεγάλου Θηρίου» και του Αντίχριστου.

Πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να αποφεύγουν τον αριθμό, αλλά δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία ότι το 13 είναι άτυχο.

Όταν οι προκαταλήψεις και οι δεισιδαιμονίες δεν ελέγχονται, μετατρέπονται σε παράλογες φοβίες. Στην κλινική ψυχολογία υπάρχει έντονα ο φόβος για τον αριθμό 13, γνωστός ως «τρισκαιδεκαφοβία».

Ακόμα και οι αρχιτέκτονες στην Αμερική ανησυχούσαν πάντα για το νούμερο 13. Στις αρχές του 1900, όταν η Νέα Υόρκη μόλις που άρχιζε να χτίζει ουρανοξύστες, οι αρχιτέκτονες ήταν επιφυλακτικοί μπροστά στην πιθανότητα να οικοδομήσουν κτήρια από 13 ορόφους και πάνω. Υποστήριζαν ότι το ύψος των κτηρίων θα δημιουργούσε «μόνιμες σκιές» στα πεζοδρόμια και θα έριχνε τις τιμές των ακινήτων. Προφανώς κάτι τέτοιο δε συνέβη, αλλά, αυτό που έλαβαν υπόψιν τους οι αρχιτέκτονες στις ΗΠΑ, είναι ότι πολλοί άνρθωποι έχουν μεγάλη προκατάληψη στον αριθμό 13, και κανένας δε θα ήθελε να νοικιάσει ή να μείνει στον 13ο όροφο πολυκατοικίας ή ξενοδοχείου, έτσι κατασκεύασαν κτίρια χωρίς 13ο όροφο.

Υπάρχει 13ος, απλά στο ασανσέρ, δεν υπάρχει σαν αριθμός. Από το 12 πας κατευθείαν στο 14.

6. Το πέταλο ως σύμβολο καλής τύχης

Το πέταλο θεωρείται γούρι σε ένα ευρύ φάσμα πολιτισμών. Η πίστη στις μαγικές του δυνάμεις ανάγεται στους Έλληνες, που πίστευαν ότι ο σίδηρος είχε την ικανότητα να αποκρούει το κακό. Όχι μόνο τα πέταλα ήταν φτιαγμένα από σίδηρο, αλλά είχαν επίσης το σχήμα της ημισελήνου που στο Βυζάντιο ήταν σύμβολο καλής τύχης.

Η πίστη στις προστατευτικές δυνάμεις των πετάλων πέρασε από τους Έλληνες στους Ρωμαίους και από αυτούς στους Χριστιανούς. Στα βρετανικά νησιά τον Μεσαίωνα, όταν ο φόβος της μαγείας ήταν ανεξέλεγκτος, οι άνθρωποι έβαζαν πέταλα ανοιχτά στα πλαϊνά των σπιτιών και των θυρών τους. Οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι μάγισσες φοβόντουσαν τα άλογα και θα απέφευγαν κάθε υπενθύμισή τους.

7. Να ευχόμαστε υγεία όταν κάποιος φτερνίζεται

Σχεδόν σε όλες τις χώρες είναι ευγενικό να απαντάς στο φτάρνισμα ενός άλλου ατόμου λέγοντας «Ο Θεός να σε έχει καλά (God bless you)» ή Γείτσες που σημαίνει να έχεις την υγειά σου. 

Οι άνθρωποι πίστευαν ότι ένα φτάρνισμα έκανε κάποιον να εκδιώξει την ψυχή του από το σώμα του, και έτσι το «Ο Θεός να σε ευλογεί» ή «Ευλογεί σε σένα» χρησιμοποιούνταν ως προστασία ενάντια στον διάβολο που άρπαζε την ψυχή σου.

Αν και ξόρκια καλής τύχης συνοδεύουν φτερνίσματα σε διαφορετικούς πολιτισμούς για χιλιάδες χρόνια (όλα συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με την πεποίθηση ότι τα φτερνίσματα έδιωχναν τα κακά πνεύματα), το συγκεκριμένο έθιμο εντάθηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. με ρητή εντολή του Πάπα Γρηγορίου του Μεγάλου.

Ένας τρομερός λοιμός εξαπλωνόταν στην Ιταλία εκείνη την εποχή. Το πρώτο σύμπτωμα ήταν σοβαρό, χρόνιο φτέρνισμα, και αυτό συχνά ακολουθούνταν γρήγορα από θάνατο. 

Ο Πάπας Γρηγόριος προέτρεψε τους υγιείς να προσεύχονται για τους άρρωστους και διέταξε να αντικατασταθούν οι ανάλαφρες απαντήσεις στα φτερνίσματα όπως «Είθε να έχετε καλή υγεία» από το πιο επείγον «Ο Θεός να σας έχει καλά!» Αν κάποιος φτερνιζόταν όταν ήταν μόνος του, ο Πάπας συνέστησε να κάνει μια προσευχή για τον εαυτό του με τη μορφή “Ο Θεός να με βοηθήσει!”

8. Χτύπα ξύλο!

Σε πολλούς πολιτισμούς, είναι μια κοινή δεισιδαιμονία για τους ανθρώπους να χτυπούν τις αρθρώσεις τους σε ένα κομμάτι ξύλο για να φέρουν στον εαυτό τους καλή τύχη ή να αποτρέψουν την κακή τύχη. 

Ωστόσο, ενώ η φράση «χτύπησε το ξύλο» —ή «άγγιξε το ξύλο» στη Βρετανία—είναι μέρος της δημοτικής γλώσσας τουλάχιστον από τον 19ο αιώνα, φαίνεται να υπάρχει ελάχιστη συμφωνία για το πώς προήλθε.

Μια κοινή εξήγηση εντοπίζει το φαινόμενο στους αρχαίους παγανιστικούς πολιτισμούς όπως οι Κέλτες, οι οποίοι πίστευαν ότι τα πνεύματα και οι θεοί κατοικούσαν στα δέντρα. Το χτύπημα σε κορμούς δέντρων μπορεί να χρησίμευε για να ξεσηκώσει τα πνεύματα και να ζητήσει την προστασία τους, αλλά θα μπορούσε επίσης να ήταν ένας τρόπος να δείξουμε ευγνωμοσύνη για μια καλή τύχη.

Μια άλλη θεωρία είναι ότι οι άνθρωποι χτυπούσαν ξύλο για να διώξουν τα κακά πνεύματα ή να τα εμποδίσουν να ακούσουν όταν καυχιόντουσαν για την τύχη τους, αποτρέποντας έτσι την αντιστροφή της τύχης. Οι Χριστιανοί, εν τω μεταξύ, έχουν συχνά συνδέσει την πρακτική με το ξύλο του σταυρού από τη σταύρωση του Χριστού.

Άλλοι ερευνητές θεωρούν ότι το χτύπημα σε ξύλο είναι πιο πρόσφατο φαινόμενο. Στο βιβλίο του The Lore of the Playground, ο Βρετανός λαογράφος Steve Roud εντοπίζει την πρακτική σε ένα παιδικό παιχνίδι του 19ου αιώνα που ονομάζεται «Tiggy Touchwood», ένα είδος κυνηγητού στο οποία οι παίκτες δεν πιάνονται κάθε φορά που άγγιζαν ένα κομμάτι ξύλο, όπως πόρτα ή ένα δέντρο.

Αν και οι ιστορικοί λένε ότι αυτό μπορεί να είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα δεισιδαιμονικά έθιμα στις Ηνωμένες Πολιτείες, η προέλευσή του είναι πολύ αμφίβολη. «Κάποιοι το αποδίδουν στην αρχαία θρησκευτική τελετή να αγγίζεις έναν σταυρό όταν ορκίζεσαι», έγραψε ο Γκόλντσμιθ. Εναλλακτικά, «μεταξύ των ανίδεων αγροτών της Ευρώπης μπορεί να είχε την αρχή της με τη συνήθεια να χτυπά δυνατά για να κρατήσει έξω τα κακά πνεύματα».

9. Ρίξε αλάτι πίσω από την πλάτη σου για να διώξεις την κακή τύχη

Η πρακτική αυτή είναι στενά συνδεδεμένη με μια άλλη δεισιδαιμονία, που θεωρούσε ότι το να χυθεί αλάτι φέρνει ατυχία. 

Γύρω στο 3.500 π.Χ., οι αρχαίοι Σουμέριοι άρχισαν να ακυρώνουν την κακή τύχη του χυμένου αλατιού ρίχνοντας μια πρέζα από αυτό στους αριστερούς τους ώμους. Αυτό το τελετουργικό εξαπλώθηκε στους Αιγύπτιους, τους Ασσύριους και αργότερα στους Έλληνες.

Η δεισιδαιμονία τελικά αντανακλά πόσο πολύ πολύτιμο θεωρούν οι άνθρωποι το αλάτι. Η ετυμολογία της λέξης μισθός στα αγγλικά “salary” δείχνει πόσο πολύ υψηλά ήταν στην κοινωνία αυτός ο θησαυρός. Sal στα λατινικά σημαίνει αλάτι, και Salarium ήταν η αμοιβή/ ειδικά επιδόματα που έδιναν στους Ρωμαίους για να πάρουν αλάτι. Μάλιστα για να αποδοκιμάσουν κάποιον έλεγαν “δεν αξίζει το αλάτι του”. 

10. Αν δεις αστέρι να πέφτει κάνε μία ευχή

Πόσοι δεν έχουμε παρακολουθήσει για ώρες το νυχτερινό ουρανό με σκοπό να δούμε πεφταστέρια και γιατί όχι να κάνουμε και μία ευχή σε αυτά! 

Σύμφωνα με τον Πτολεμαίο, οι θεοί έπρεπε να ανοίξουν τον χώρο που χωρίζει τον γήινο ουρανό από τη θεϊκή σφαίρα για να παρακολουθούν την ανθρωπότητα. Τα πεφταστέρια συνήθιζαν να γλιστρούν μέσα από το μεγάλο διαχωριστικό, οπότε αν έβλεπες ένα να φλέγεται στον νυχτερινό ουρανό, ήξερες ότι οι θεοί σε παρακολουθούσαν και σε άκουγαν. Κατά συνέπεια, θα είναι πιο δεκτικοί στις επιθυμίες σας.

Στη μεταγενέστερη χριστιανική παράδοση, θεωρήθηκε ότι αντιπροσώπευαν ψυχές ή αγγέλους που ανατέλλουν ή πέφτουν.

 

➪ Με πληροφορίες από: History, Insider, Lives Science,