Η ιστορία του Παγκοσμίου Κυπέλλου Μπάσκετ της FIBA ξεκίνησε με το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα όπως λεγόταν τότε να πραγματοποείται το 1950. Το Παγκόσμιο Κύπελλο Μπάσκετ FIBA είναι μια διεθνής διοργάνωση που διεξάγεται από τις εθνικές ομάδες ανδρών των μελών της Διεθνούς Ομοσπονδίας Μπασκετ (FIBA), του παγκόσμιου διοικητικού οργανισμού του αθλήματος.
Ηνωμένες Πολιτείες, Γιουγκοσλαβία, Σοβιετική Ένωση
Το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα FIBA του 1986 έφερε σημαντικές αλλαγές. Το τουρνουά επεκτάθηκε για πρώτη φορά σε 24 ομάδες, χωρισμένες σε τέσσερις ομίλους προκριματικών γύρων των έξι ομάδων ο καθένας. Οι τρεις καλύτερες ομάδες σε κάθε όμιλο προκρίνονταν στη συνέχεια σε δύο ομίλους ημιτελικού γύρου έξι ομάδων, προτού οι δύο πρώτες ομάδες από κάθε όμιλο συναντηθούν στα play off . Επιπλέον, προστέθηκε για πρώτη φορά στο παγκόσμιο πρωτάθλημα η γραμμή των τριών πόντων.
Η πρωταθλήτρια Σοβιετική Ένωση και η διοργανώτρια Ισπανία κέρδισαν αυτόματες θέσεις- οι υπόλοιπες θέσεις δόθηκαν σε έξι ευρωπαϊκές ομάδες, δύο ομάδες της Βόρειας Αμερικής, τρεις ομάδες της Νότιας Αμερικής, τρεις ομάδες του Centrobasket, τρεις ασιατικές ομάδες, δύο αφρικανικές ομάδες και μία ομάδα της Ωκεανίας. Wild cards δόθηκαν επίσης στη Γαλλία και τη Νέα Ζηλανδία. Η διεύρυνση αποδείχθηκε αμφισβητήσιμη, καθώς υπήρχαν τεράστιες διαφορές μεταξύ των κορυφαίων και των κατώτερων ομάδων.
Ο ημιτελικός γύρος των δώδεκα ομάδων αποδείχθηκε πιο ανταγωνιστικός. Μετά το μποϊκοτάζ στους δύο τελευταίους Ολυμπιακούς Αγώνες, οι Ηνωμένες Πολιτείες είδαν το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα ως πιο σημαντικό και έστειλαν μια κολεγιακή ομάδα γεμάτη με τους μελλοντικούς παίκτες του ΝΒΑ Ντέιβιντ Ρόμπινσον, Τσαρλς Σμιθ, Κένι Σμιθ και Μάγκσι Μπόγκους. Τα αστέρια του κολεγίου έφεραν το πρώτο χρυσό Παγκόσμιο Πρωτάθλημα για τους Αμερικανούς από το 1954, νικώντας τη Σοβιετική Ένωση με 87-85 σε ένα ακόμη συναρπαστικό παιχνίδι για το χρυσό μετάλλιο, για να πάρουν εκδίκηση για την ήττα τους τέσσερα χρόνια νωρίτερα. Η Γιουγκοσλαβία νίκησε τη Βραζιλία για να κατακτήσει το δεύτερο συνεχόμενο χάλκινο μετά την ήττα της στην παράταση για έναν πόντο στον ημιτελικό με τους Σοβιετικούς. Η διοργανώτρια Ισπανία πραγματοποίησε και πάλι μια σταθερή εμφάνιση, τερματίζοντας στην πέμπτη θέση.
Επιστροφή στο Μπουένος Άιρες
Μετά τις αναντιστοιχίες του προκριματικού γύρου τέσσερα χρόνια νωρίτερα, το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα FIBA του 1990 περιορίστηκε σε μια μορφή δεκαέξι ομάδων που θα παρέμενε σε ισχύ μέχρι το 2006. Όπως και το 1950, το Λούνα Παρκ στο Μπουένος Άιρες φιλοξένησε τον τελικό του τουρνουά, καθώς η FIBA επέστρεψε στις ρίζες της στην Αργεντινή. Οι δεκαέξι ομάδες χωρίστηκαν σε τέσσερις ομίλους των τεσσάρων ομάδων ο καθένας, οι δύο πρώτες ομάδες κάθε ομίλου προκρίθηκαν στη δεύτερη φάση των ομίλων. Στη συνέχεια Οι δύο πρώτες ομάδες σε κάθε έναν από τους ομίλους της δεύτερης φάσης ομίλων προκρίθηκαν στη φάση των νοκ άουτ αγώνων.
Τα προκριματικά αναθεωρήθηκαν και πάλι, καθώς η Ασία και η Αφρική έλαβαν από δύο θέσεις και η Ωκεανία μία. Πέντε ομάδες προκρίθηκαν η καθεμία από το πρόσφατα αναδιαρθρωμένο τουρνουά της Αμερικής (το οποίο περιλάμβανε πλέον ομάδες από τη Βόρεια, την Κεντρική και τη Νότια Αμερική) και το τουρνουά Ευρωμπάσκετ.
Η διοργανώτρια Αργεντινή έλαβε επίσης μια θέση στο τουρνουά. Αυτό το τουρνουά θα ήταν το τελευταίο στο οποίο θα συμμετείχαν η Γιουγκοσλαβία και η Σοβιετική Ένωση, και οι δύο το εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο, καθώς συναντήθηκαν στον αγώνα για το χρυσό μετάλλιο. Με επικεφαλής τον Κροάτη Dražen Petrović και τον Σέρβο Vlade Divac, η χρυσή γενιά του γιουγκοσλαβικού μπάσκετ έπαιξε για τελευταία φορά μαζί σε μεγάλο διεθνές τουρνουά στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα. Η ομάδα κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο, νικώντας τη Σοβιετική Ένωση με 92-75, ένα ταιριαστό τέλος για μια χώρα που βυθίστηκε στον εμφύλιο πόλεμο αργότερα και έφερε αντιμέτωπους πρώην συμπαίκτες.
Η Σοβιετική Ένωση κατέκτησε το ασημένιο μετάλλιο στο τελευταίο της τουρνουά, αν και ήταν ήδη αποδυναμωμένη λόγω της κήρυξης της ανεξαρτησίας των χωρών της Βαλτικής στις αρχές του 1990. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι Σοβιετικοί δεν είχαν το αστέρι της ομάδας, τον Άρβιντας Σαμπόνις, αφού η Λιθουανία κήρυξε την ανεξαρτησία της τον Μάρτιο του 1990. Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέκτησαν το χάλκινο μετάλλιο νικώντας το Πουέρτο Ρίκο με 107-105, αφού βρέθηκαν πίσω με οκτώ πόντους διαφορά 1:28 πριν το τέλος. Παρά το γεγονός ότι δεν κέρδισαν μετάλλιο, η τέταρτη θέση ήταν η καλύτερη θέση για τους Πορτορικανούς στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα. Για άλλη μια φορά, οι ασιατικές και αφρικανικές ομάδες δυσκολεύτηκαν, καθώς η Αγκόλα, η Αίγυπτος, η Κίνα και η Κορέα τερμάτισαν χωρίς νίκη στον όμιλο.
Το ΝΒΑ μπαίνει στη διοργάνωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες κυριαρχούν (1994)
Το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα FIBA του 1994, έγινε στο Οντάριο του Καναδά, αφού το Βελιγράδι αναγκάστηκε να αποσυρθεί λόγω του εμφυλίου πολέμου στη Γιουγκοσλαβία. Σε συνέχεια της απόφασης της το 1989, βάσει της οποίας η FIBA έδινε δικαίωμα συμμετοχής στις μελλοντικές διοργανώσεις στους παίκτες του ΝΒΑ (πριν από αυτό επιτρεπόταν η συμμετοχή μόνο στους επαγγελματίες της Ευρώπης και της Νότιας Αμερικής), η αρχή έγινε από τους θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992, και ταυτόχρονα απέσυρε τη λέξη “Amateur” από την επίσημη ονομασία της. Με επικεφαλής τους Shaquille O’Neal, Reggie Miller και Joe Dumars, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρέταξαν μια ομάδα παικτών του NBA, γνωστή ως “Dream Team II” για το παγκόσμιο του 1994.
Εν τω μεταξύ, η Σοβιετική Ένωση είχε διαλυθεί και τη διαδέχθηκε η Ρωσία. Η νεοσύστατη ΟΔ Γιουγκοσλαβίας δεν μπορούσε να αγωνιστεί λόγω εμπάργκο του ΟΗΕ, ενώ η πρώην γιουγκοσλαβική δημοκρατία, η Κροατία, εμφανίστηκε για πρώτη φορά με τη δική της σημαία. Ωστόσο, ούτε η Ρωσία, ούτε η Κροατία, ούτε καμιά άλλη ομάδα δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τους παίκτες του NBA των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς οι Αμερικανοί έφτασαν στο χρυσό μετάλλιο, κερδίζοντας κάθε παιχνίδι με μέσο όρο 37,7 πόντους ανά αγώνα. Στον τελικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες νίκησαν τη Ρωσία με 137-91 σε ένα παιχνίδι που παρακολούθησε το επίσημο ρεκόρ των 32.616 θεατών του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος και ήταν μακράν ο πιο μονόπλευρος τελικός στην ιστορία του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος. Μόνο η Ισπανία, στον πρώτο αγώνα του τουρνουά, μπόρεσε να προβάλει κάποια αντίσταση στους Αμερικανούς, χάνοντας με μόλις 15 πόντους διαφορά. Η Ρωσία και η Κροατία πήραν το ασημένιο και το χάλκινο μετάλλιο, αντίστοιχα, στο πρώτο τους τουρνουά. Στο τουρνουά εμφανίστηκε επίσης για πρώτη φορά η επανενωμένη Γερμανία, η οποία κατέλαβε τη 12η θέση. Η πρωταθλήτρια Ασίας Κίνα τερμάτισε στην όγδοη θέση, αφού έγινε η πρώτη ασιατική ομάδα που προκρίθηκε στη δεύτερη φάση των ομίλων στη νέα μορφή του τουρνουά.
Lockout, η Γιουγκοσλαβία κατακτά τον τίτλο (1998)
Το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα FIBA του 1998, που διεξήχθη στην Αθήνα, έχασε λίγη από τη λάμψη του όταν το lockout του ΝΒΑ 1998-99 εμπόδισε τους Αμερικανούς παίκτες του ΝΒΑ να συμμετάσχουν. Σε αντίθεση με τα πλήθη ρεκόρ που είχαν έρθει για να δουν την Dream Team II το 1994, μερικές χιλιάδες παρακολούθησαν τον πρώτο αγώνα των Αμερικανών, μια νίκη με 83-59 επί της Βραζιλίας. Οι μαχητικοί Αμερικανοί, που αποτελούνταν από παίκτες κολεγίου, ημιεπαγγελματίες και παίκτες από το εξωτερικό, κατάφεραν να ξεπεράσουν τις προσδοκίες και να κερδίσουν το χάλκινο μετάλλιο επί της διοργανώτριας ελληνικής ομάδας. Νέα πρόσωπα εμφανίστηκαν και πάλι στο τουρνουά, καθώς η πρώην σοβιετική δημοκρατία της Λιθουανίας έκανε το ντεμπούτο της. Το πιο ηχηρό ντεμπούτο, ωστόσο, ανήκε στη νέα ομάδα της Γιουγκοσλαβίας, η οποία αποτελείται πλέον από τις πρώην γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες της Σερβίας και του Μαυροβουνίου. Παρά το γεγονός ότι έλειπαν μερικοί από τους καλύτερους παίκτες της, η Γιουγκοσλαβία κέρδισε το χρυσό μετάλλιο επί της Ρωσίας για να συνεχίσει από εκεί που είχε μείνει πριν από οκτώ χρόνια.
Tο ρεκόρ της Γιουγκοσλαβίας και η άνοδος της Ισπανίας (2002-2006)
Αν και κανείς δεν θα μπορούσε να το φανταστεί εκείνη τη στιγμή, το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα της FIBA του 2002, που διεξήχθη στην Ινδιανάπολη, εγκαινίασε μια νέα εποχή στο παγκόσμιο μπάσκετ. Από το 1963, κάποιος συνδυασμός της Βραζιλίας, της Σοβιετικής Ένωσης (και της Ρωσίας), της Γιουγκοσλαβίας (και των δημοκρατιών της μετά τη διάσπασή της) και των Ηνωμένων Πολιτειών είχε κατακτήσει κάθε μετάλλιο. Με τις Ηνωμένες Πολιτείες να διαθέτουν και πάλι μια ομάδα παικτών του ΝΒΑ και τη Ρωσία και την πρωταθλήτρια του Ευρωμπάσκετ 2001 Γιουγκοσλαβία να εξακολουθούν να είναι δυνατές, κανείς δεν περίμενε σοβαρά ότι άλλες ομάδες θα διεκδικούσαν μετάλλια. Η εποχή της κυριαρχίας αυτών των ομάδων φάνηκε εκ των υστέρων ότι είχε αρχίσει να αμφισβητείται.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν κυριαρχήσει σε κάθε τουρνουά με παίκτες του ΝΒΑ από το 1992, κερδίζοντας 53 συνεχόμενα διεθνή παιχνίδια, με αποτέλεσμα πολλοί από τους κορυφαίους παίκτες του ΝΒΑ είχαν χάσει το ενδιαφέρον τους και είχαν αποφασίσει να μην συμμετάσχουν. Η χρυσή γενιά της Ρωσίας φάνηκε κουρασμένη μια και η ομάδα δεν κατάφερε να πάρει μετάλλιο στα τουρνουά Ευρωμπάσκετ του 1999 και του 2001. Ήταν η πρώτη φορά από τότε που η Σοβιετική Ένωση άρχισε να συμμετέχει το 1947 που η ομάδα δεν κατάφερε να πάρει μετάλλιο σε δύο διαδοχικά ευρωπαϊκά πρωταθλήματα. Οι ομάδες εξακολουθούσαν να χωρίζονται σε τέσσερις ομίλους των τεσσάρων ομάδων ο καθένας, αλλά οι τρεις πρώτες προκρίνονταν στην επόμενη φάση των ομίλων. Από εκεί οι ομάδες χωρίζονταν σε δύο ομίλους των έξι, με τις οκτώ πρώτες να προκρίνονται στη φάση νοκ άουτ. Αυτό έκανε πιο πιθανό το ενδεχόμενο να μην κατακτήσουν μετάλλιο οι ισχυρές ομάδες, καθώς μια ήττα στο νοκ άουτ γύρο θα τις έστελνε εκτός μεταλλίων.
Κάτι που αποδείχθηκε τελικά για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αφού οι Αμερικανοί ξεκίνησαν το τουρνουά με 5-0, η Αργεντινή αιφνιδίασε τις Ηνωμένες Πολιτείες στον τελευταίο αγώνα της δεύτερης φάσης του ομίλου, έχοντας ένα προβάδισμα 20 πόντων στη δεύτερη περίοδο πριν τελικά κατακτήσουν τη νίκη με 87-80. Οι Αμερικανοί δεν μπόρεσαν ποτέ ψυχολογικά να διαχειριστούν την ήττα, καθώς η Αργεντινή έβαλε τέλος στο νικηφόρο σερί 58 αγώνων σε τουρνουά στα οποία συμμετείχαν παίκτες του NBA. Στον άλλο όμιλο, η Γιουγκοσλαβία αγωνίστηκε επίσης, τερματίζοντας στη 3η θέση. Αυτό δημιούργησε έναν πρώϊμο τελικό καθώς Γιουγκοσλαβία και Ηνωμένες Πολιτείες βρέθηκαν αντιμέτωπες στο νοκ άουτ αγώνα, πράγμα που σήμαινε ότι μόνο ένα από τα δύο φαβορί θα έπαιρνε μετάλλιο. Οι ΗΠΑ υπέστησαν για άλλη μια φορά σοκ, αφού έχασαν με σκορ 81-78, σε ένα παιχνίδι στο οποίο προηγήθηκαν με δέκα πόντους διαφορά. Παρόλο που η Γιουγκοσλαβία πήρε το χρυσό, οι ΗΠΑ έχασαν και πάλι από την Ισπανία και τερμάτισαν στην 6η θέση στο τουρνουά. Η Ρωσία, εν τω μεταξύ, δεν κατάφερε καν να προκριθεί από τη δεύτερη φάση του ομίλου, τερματίζοντας στη δέκατη θέση με μόλις 3 νίκες και 5 ήττες. Η Αργεντινή κατέκτησε το αργυρό μετάλλιο, το πρώτο της μετάλλιο από την κατάκτηση του τουρνουά του 1950, ενώ η Γερμανία νίκησε τη Νέα Ζηλανδία για το χάλκινο μετάλλιο, και το πρώτο της μετάλλιο σε Παγκόσμιο Πρωτάθλημα. Η τέταρτη θέση της Νέας Ζηλανδίας ήταν η καλύτερη για ομάδα της Ωκεανίας, ενώ η πρωταθλήτρια Αφρικής Αγκόλα και η πρωταθλήτρια Ασίας Κίνα συνέχισαν να βελτιώνονται, καθώς προκρίθηκαν στη δεύτερη φάση του ομίλου.
Αφού το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα FIBA του 2002 εγκαινίασε μια νέα εποχή, η FIBA έλαβε την απόφαση να επεκτείνει το τουρνουά του 2006 σε 24 ομάδες για πρώτη φορά μετά την αποτυχημένη επέκταση του 1986. Ανακοινώνοντας τη διεύρυνση, η FIBA επικαλέστηκε το “αυξημένο επίπεδο του μπάσκετ σε όλο τον κόσμο και τον αυξανόμενο αριθμό ανταγωνιστικών ομάδων στο υψηλότερο επίπεδο”. Η FIBA αφαίρεσε επίσης τη δεύτερη φάση των ομίλων και αντ’ αυτού, οι τέσσερις πρώτες ομάδες σε κάθε όμιλο των έξι ομάδων θα προχωρούσαν σε φάση νοκ άουτ αποκλεισμού με 16 ομάδες. Ο διοργανωτής και ο Ολυμπιονίκης είχαν αυτομάτως δικαίωμα συμμετοχής , ενώ έξι ευρωπαϊκές ομάδες, τέσσερις ομάδες της Αμερικής, τρεις ασιατικές ομάδες, τρεις αφρικανικές ομάδες και δύο ομάδες της Ωκεανίας έλαβαν θέσεις. Επιπλέον, η FIBA κράτησε τέσσερις θέσεις για προσκλήσεις wild card, οι οποίες δόθηκαν αργότερα στη Σερβία και το Μαυροβούνιο, την Ιταλία, το Πουέρτο Ρίκο και την Τουρκία. Η Ρωσία απουσίαζε για πρώτη φορά από το 1959 που συμμετείχε ως Σοβιετική Ένωση.
