Αν κι εσείς όπως κι εγώ έχετε συμβουλευτεί τη Google – ή το Tik Tok ή ένα βιβλίο, ανάλογα σε ποια γενιά ανήκετε – μετά από ένα ιδιαίτερα άσχημο ή υπέροχο όνειρο για να καταλάβετε το νόημά του, θα πιστεύετε μάλλον ότι τα όνειρα αντικατοπτρίζουν το ποιοι είμαστε.

Τι να υπονοεί άραγε ένα όνειρο στο κάθομαι εντελώς γυμνή μπροστά στους καθηγητές μου στο λύκειο τρώγοντας ένα τεράστιο πιάτο μακαρόνια; Γιατί να έχω έναν εφιάλτη όπου πουλάω παγωτό σε πιγκουίνους σε μια έρημο που τελειώνει με όλους μας να πνιγόμαστε σε ένα τσουνάμι;

Αλλά ενώ τα όνειρα μπορούν να προσφέρουν μια εικόνα του χαρακτήρα ή της ψυχικής κατάστασης ενός ατόμου, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό και ανάλογα με το ποιον ειδικό ρωτάτε, αντανακλούν επίσης την κοινωνία μας. Ή μάλλον, αντίθετα, όπως θα το ήθελε ίσως και ο Μαρξ, η κοινωνία είναι αυτή που διαμορφώνει τα όνειρά μας.

Αν και μόλις τις τελευταίες δεκαετίες οι επιστήμονες άρχισαν να στρέφουν την προσοχή τους στα όνειρα, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι όντως τα όνειρά μας επηρεάζονται από τους κανόνες και τις αξίες του πολιτισμού μας. Με άλλα λόγια, τα όνειρά σας πιθανότατα μοιάζουν περισσότερο με εκείνα των γειτόνων, των φίλων ή των συναδέλφων σας παρά με εκείνα κάποιου που ζει στην άλλη άκρη του κόσμου και σε μια εντελώς διαφορετική κοινωνία.

Και είναι επίσης πιθανό να έχουν αλλάξει με την πάροδο του χρόνου.

Μια πρόσφατη έρευνα επιχείρησε να διερευνήσει τον βαθμό στον οποίο συνέβη αυτό, συγκρίνοντας τα όνειρα δύο κοινοτήτων τροφοσυλλεκτών, των οποίων ο τρόπος ζωής είναι κοντά σε αυτόν των προγόνων μας κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, με εκείνα των ανθρώπων που ζουν στη Δύση. Η έρευνα διαπίστωσε όχι μόνο ότι διαφέρουν σημαντικά, όπως αναμενόταν, αλλά ότι υπάρχει ένα στοιχείο που λείπει από τα δικά μας όνειρα.

Πώς τα όνειρα αντικατοπτρίζουν την κοινωνία μας

Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, ζούσαμε σε βιώσιμες, στενά συνδεδεμένες και σε μεγάλο βαθμό ισότιμες κοινότητες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών που αποτελούνταν από μερικές δεκάδες άτομα.

Όμως ο τρόπος ζωής των ανθρώπων άρχισε να αλλάζει καθώς οι ομάδες αυτές άρχισαν να σχηματίζουν μόνιμους οικισμούς και να καλλιεργούν σπαρτά. Στη συνέχεια εφεύραμε ένα σωρό πράγματα που έκαναν τη ζωή μας ευκολότερη και μας βοήθησαν να ζούμε περισσότερο, ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτοξεύτηκε στα ύψη, πήγαμε στο φεγγάρι, ο Steve Jobs παρουσίασε το πρώτο iPhone, και, κάπως έτσι φτάσαμε εδώ που είμαστε.

Σήμερα, υπάρχουν ακόμη κάποιες φυλές που ζουν σε αυτό που μπορεί να αναγνωριστεί ως οικονομία κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, αλλά είναι δύσκολο να πούμε πόσες ακριβώς.

Ερευνητές από τα Πανεπιστήμια της Γενεύης (UNIGE) και του Τορόντο ανέλυσαν πρόσφατα τα όνειρα δύο εξ αυτών, των BaYaka που κατοικούν στη λεκάνη του Κονγκό και των Hadza στη βόρεια Τανζανία, και στη συνέχεια τα συνέκριναν με εκείνα των ανθρώπων που ζουν στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, συμπεριλαμβανομένων ατόμων που είναι υγιείς καθώς και ανθρώπων που πάσχουν από άγχος και εφιαλτικές διαταραχές.

Τα όνειρα των δύο πρώτων ομάδων ήταν στο σύνολό τους πιο δυναμικά και απειλητικά, αλλά παράλληλα είχαν πιο θετικά αποτελέσματα, επιφέροντας ενός είδους συναισθηματικής κάθαρσης,. Σε σύγκριση με τις ομάδες των δυτικών, τα όνειρά τους προσανατολίζονταν στην κοινότητα, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να εξυπηρετούν μια λειτουργία ρύθμισης των συναισθημάτων. Και ακόμη και αν ξεκινούσαν με μια κατάσταση κινδύνου, η λύση βρισκόταν γρήγορα -συχνά μέσω της κοινωνικής υποστήριξης- και τελείωναν με μια ευχάριστη και θετική νότα.

Για παράδειγμα, ένα άτομο από τη φυλή Hadza ονειρεύτηκε ότι χτυπήθηκε από ένα βουβάλι, αλλά ότι στο τέλος σώθηκε από ένα μέλος της κοινότητάς του. Ένας άλλος ονειρεύτηκε ότι έπεσε σε πηγάδι, αλλά ένας φίλος του τον έβγαλε έξω.

Από την άλλη πλευρά, τα όνειρα των ομάδων των δυτικών, συγκεκριμένα τα «κακά όνειρα», δεν επέφεραν θετικά ή καθαρτικά αποτελέσματα. Στο δείγμα των ατόμων που έπασχαν από άγχος και εφιάλτες, το επίπεδο του περιεχομένου των ονείρων με αρνητικά συναισθήματα – όπως φόβος, απελπισία, αγωνία, άγχος και κοινωνική απομόνωση – όπως ήταν αναμενόμενο, ήταν το υψηλότερο.

Αλλά ακόμη και η υγιής ομάδα των δυτικών είχε παρόμοια επίπεδα αρνητικών συναισθημάτων που είχαν βιώσει στα όνειρα, ιδίως άγχος και κοινωνική απομόνωση.

Μια άλλη πρόσφατη έρευνα εξέτασε επίσης το περιεχόμενο και τη δομή των ονείρων μεταξύ πολιτισμικά διαφορετικών πληθυσμών, αλλά αυτή τη φορά μεταξύ ανθρώπων της Δύσης και της Ανατολικής Ασίας, συγκεκριμένα μεταξύ της Γερμανίας και της Ιαπωνίας. Και διαπίστωσε ένα παρόμοιο μοτίβο.

Τα όνειρα των ανθρώπων του ιαπωνικού δείγματος αντανακλούσαν τις νοοτροπίες του πολιτισμού τους: έδιναν έμφαση στην κοινωνικότητα, την αρμονία και τη συνεργασία. Και στα όνειρα όπου βρίσκονταν σε μια απειλητική κατάσταση, λάμβαναν καθοδήγηση, βοήθεια ή υποστήριξη από άλλους -χωρίς να τη ζητήσουν- η οποία οδηγούσε σε μια θετική λύση. Συνολικά το 20% των αναφερόμενων ονείρων (35 από τα 168) αντιστοιχούσαν σε αυτό το μοτίβο.

Στο γερμανικό δείγμα, δεν υπήρχαν τέτοια όνειρα. Ούτε καν ένα. Αντίθετα, οι απειλητικές καταστάσεις είτε δεν επιλύονταν είτε επιλύονταν από ένα ξεχωριστό, ακόμη και απομονωμένο, ονειρικό εγώ – την ταυτότητα του ατόμου που έβλεπε το όνειρο.

Αυτό που φαίνεται να λείπει από τους ατομικιστικούς πολιτισμούς σήμερα

Δεν αποτελεί ακριβώς έκπληξη το γεγονός ότι σε πιο κολεκτιβιστικούς πολιτισμούς, όπως οι BaYaka και οι Hadza ή η Ιαπωνία, όπου οι κοινωνικοί δεσμοί και η στήριξη από την κοινότητα είναι ισχυροί, τα όνειρα των ανθρώπων είναι κοινωνικά προσανατολισμένα, ενώ σε ατομικιστικές κοινωνίες, όπως αυτές της Δύσης, που δίνουν αξία στην αυτάρκεια και την ανεξαρτησία, όχι τόσο πολύ.

Τα αποτελέσματα αυτά αποτελούν μια ακόμη απόδειξη της δύναμης του κοινωνικοπολιτιστικού περιβάλλοντος που βρίσκεται ο καθένας μας.

Δεν είναι όμως μόνο αυτό.

Υποδηλώνουν επίσης ότι από τους εξαιρετικά ατομικιστικούς πολιτισμούς λείπει ένα σημαντικό στοιχείο: η κοινωνική υποστήριξη. Και αυτό γιατί δεν είναι ότι τα όνειρα των Δυτικών περιλάμβαναν ανθρώπους που βοηθούσαν ο ένας τον άλλον σε απειλητικές ή αγχωτικές καταστάσεις, αλλά όχι τόσο συχνά. Αντιθέτως, αυτό δεν συνέβαινε καθόλου.

Μερικές φορές υπήρχαν και άλλοι άνθρωποι, αλλά αυτοί είτε κυνηγούσαν, είτε απειλούσαν, είτε κακοποιούσαν, είτε σκότωναν αυτόν που ονειρευόταν.

Όταν πριν από περίπου μια δεκαετία είχα μετακομίσει για σπουδές στο Ηνωμένο Βασίλειο – το οποίο βαθμολογείται με 89 στα 100 στην κλίμακα ατομικισμού του Hofstede, ακριβώς πίσω από την Αυστραλία και τις ΗΠΑ, την πιο ατομικιστική χώρα που υπάρχει – δεν παρατήρησα αυτό το στοιχείο που λείπει αρχικά.

Στην πραγματικότητα, τα πρώτα χρόνια που ζούσα στο εξωτερικό, όταν ήμουν μόνη και συχνά άσχετη με το πώς λειτουργούν τα πράγματα εκεί, στο πίσω μέρος του μυαλού μου, πάντα διαβεβαίωνα τον εαυτό μου ότι δεν πειράζει- οι άνθρωποι σίγουρα θα με βοηθούσαν αν τους το ζητούσα. Και πολλές φορές το έκαναν.

Εξακολουθούμε να είμαστε πρόθυμοι να στηρίξουμε ο ένας τον άλλον όταν κάποιος ζητάει βοήθεια ή όταν τον κυνηγάει ένα βουβάλι. Μεταφορικά μιλώντας, φυσικά. Αλλά νομίζω ότι ξεχνάμε ότι αυτό είναι μια επιλογή. Ή ακόμα και αν αναγνωρίζουμε ότι είναι, η επιλογή της είναι σαν να παραδεχόμαστε την ήττα μας.

Κάπου στην πορεία, περάσαμε από το να φροντίζουμε τους πάντες στη φυλή μας χωρίς να το σκεφτόμαστε καν, στο να γίνει το να ζητάμε βοήθεια σημάδι αδυναμίας, ανικανότητας ή… βλακείας.

Τώρα περισσότερο από ποτέ, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε την αξία του να είμαστε εκεί ο ένας για τον άλλον. Δεν είναι μυστικό ότι τα επίπεδα μοναξιάς, άγχους, κατάθλιψης, άγχους και του burnout -που συνήθως αποκαλούνται «ασθένειες της νεωτερικότητας»- βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε υψηλά επίπεδα. Ειδικότερα, μεταξύ των νεότερων γενεών.

Πολλοί από εμάς δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν σπίτι και για μια ζωή βρίσκονται στο νοίκι, κάτι που, σύμφωνα με μια νέα μελέτη, μπορεί να αποδειχθεί πιο στρεσογόνο και επιζήμιο για την υγεία μας ακόμα και από την εμπειρία της ανεργίας. Ή του να είσαι πρώην καπνιστής.

Πολλοί από εμάς γνωρίζουν τη διαφαινόμενη απειλή της κλιματικής αλλαγής και όλα όσα μπορεί να επιφέρει τις επόμενες δεκαετίες και έχουν άγχος που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή

Πολλοί από εμάς πασχίζουν να τα βγάλουν πέρα παρά το γεγονός ότι εργάζονται περισσότερες ώρες και είναι, κατά μέσο όρο, πιο μορφωμένοι από τις προηγούμενες γενιές, με αποτέλεσμα να υπάρχει λιγότερος χρόνος για αναψυχή και κοινωνικοποίηση, ενώ παράλληλα, καταβάλλουμε τεράστια προσπάθεια να αντιμετωπίσουμε το άγχος όλων αυτών.

Ολοένα και περισσότερες έρευνες δείχνουν επίσης ότι η ολοένα και μεγαλύτερη ατομικιστική τάση των νέων, εν μέρει λόγω των συνθηκών του σύγχρονου κόσμου και εν μέρει λόγω της ευρύτερης παγκόσμιας τάσης, βλάπτει ακόμη περισσότερο την ψυχική μας υγεία και ευημερία. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο.

Και αν θέλετε μια καλύτερη ζωή, είναι στο χέρι σας να την δημιουργήσετε, ή τουλάχιστον έτσι μας τριβελίζει τα αυτιά η ατομικιστική, καπιταλιστική μας κουλτούρα. Γίνε ο υπερήρωας που χρειάζεσαι. Σταματήστε να αγοράζετε καφέδες από έξω. Πάρτε τον έλεγχο της ζωής σας. Αγκαλιάστε τη νοοτροπία του σκλάβου. (Ναι, αυτό είναι πραγματικό απόσπασμα.)

@equitymatesThis might be the worst one yet♬ original sound – EquityMates

Από την άλλη δεν μπορούμε να κατηγορούμε τους ανθρώπους που τα ακούνε όλα αυτά κοιτάνε αποκλειστικά την πάρτι τους. Αυτό δεν οφείλεται τόσο σε κακία ή σε απληστία -τουλάχιστον στις περισσότερες περιπτώσεις- αλλά περισσότερο στην εξάντληση και την ελπίδα ότι ίσως είσαι ένας από τους λίγους τυχερούς που θα κερδίσουν το λαχείο και θα απελευθερωθούν από τα ασφυκτικά δεσμά της ύπαρξης.

Παρόλα αυτά, αυτό που χρειάζεται ο κόσμος μας αυτή τη στιγμή δεν είναι περισσότερους υπερήρωες, κομπιναδόρους και παρόμοια πλάσματα. Χρειάζεται, και μάλιστα επιτακτικά, περισσότερους ανθρώπους που μπορούν να αναγνωρίσουν ότι είμαστε όλοι μαζί σε αυτό και ότι πρέπει να συνεργαστούμε για να κάνουμε αυτόν τον τόπο, την παγκόσμια φυλή μας, πιο κατοικήσιμο και πιο ανθρώπινο.

Μπορεί να μην ζούμε πλέον σε μια πραγματικότητα όπου αντιμετωπίζουμε σχεδόν καθημερινά καταστάσεις που απειλούν τη ζωή μας και πρέπει να σώζουμε ο ένας τον άλλον από κοπάδια βουβαλιών, αλλά οι απειλές που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι πολύ πιο δύσκολες. Και μακροπρόθεσμα πολύ πιο επιζήμιες.

Και δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος σε αυτόν τον κόσμο που θα μπορούσε να υπερβεί αυτές τις δύσκολες καταστάσεις μόνος του. Ούτε ένας.

Βέβαια, οι εποχές των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών δεν είναι και τόσο ρόδινες

Στις κοινωνίες αυτές δεν υπάρχουν iPhones και πενικιλίνη, όπως ούτε και δυνατότητα να διαφωνούν με αγνώστους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Αλλά ίσως αξίζει τον κόπο να κοιτάμε κάθε τόσο το κοινό μας παρελθόν, να προσπαθούμε να διδαχτούμε από αυτό και να φανταζόμαστε πώς θα ήταν να μην χρειάζεται να τα περνάμε όλα μόνοι μας. Να μην αισθανόμαστε τόσο αδύναμοι, μόνοι και αγχωμένοι.

Ιδιαίτερα όταν η πραγματικότητά μας μοιάζει με ένα αβάσταχτα κακό όνειρο.

Δείτε επίσης: Πως ο καπιταλισμός σκότωσε τον ύπνο