Όταν, πριν ακριβώς εκατό χρόνια παρά κάτι μέρες, στις 28 Δεκεμβρίου του 1922, γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη ο Στάνλεϊ Μάρτιν Λίμπερ [Stanley Martin Lieber], κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι αυτό το μικρό μωράκι των Ρουμανο-Εβραίων, μεταναστών από την Ευρώπη, γονιών του, μελλοντικά θα μεταμορφωνόταν, όπως ο Spider-Man, ο Hulk, ο Iron Man, ο Daredevil ή ο Doctor Strange, στον σπουδαίο Σταν Λι και θα έπαιρνε την ταπεινή εταιρεία Marvel Comics από το χεράκι, μεταμορφώντας και αυτή με την σειρά της από έναν μικρό εκδοτικό οίκο σε μια μεγάλη επιχείρηση καλλιτεχνικής και οικονομικής αξίας πολλών εκατομμυρίων.
Σε συνεργασία με εικονογράφους όπως ο Τζακ Κίρμπι και ο Στιβ Ντίτκο, ο Λι δημιούργησε μερικούς από τους πλέον δημοφιλείς «χάρτινους» χαρακτήρες όλων των εποχών και δικαίως θεωρείται ένας από τους βασικότερους θεμελιωτές των σύγχρονων κόμικς.
H πρώτη του δουλειά σε κάποιο κόμικ ήταν στα 18 του χρόνια, όταν έγραψε μια δίφυλλη ιστορία με τίτλο «The Traitor’s Revenge!» στo τεύχος 3 του «Captain America Comics» τον Μάιο του 1941, με το ψευδώνυμο Σταν Λι, το οποίο έκτοτε καθιερώθηκε. Η πρώτη του ολοκληρωμένη ιστορία ήταν το 5ο τεύχος του «Captain America Comics», το οποίο δημοσιεύτηκε την 1η Αυγούστου του 1941.
Κατόπιν, ο Λι είχε την ιδέα για τον Ανθρωπο Αράχνη, εμφανίζοντας τον Πίτερ Πάρκερ και το alter ego του ο Spider-Man, έκαναν την εμφάνισή τους για πρώτη φορά στο 15ο τεύχος της ανθολογίας κόμικς «Amazing Fantasy», τον Αύγουστο του 1962.
Ο Λι επινόησε τουλάχιστον 350 χαρακτήρες κόμικ με ιδιάζουσες προσωπικότητες, ιδιαιτερότητες, δυνάμεις και αδυναμίες – αδυναμίες, πάθη και… λάθη που έκανε και ο ίδιος άλλβστε, όπως αποκαλύπτει το νέο βιβλίο που κυκλοφορεί για τον ίδιο, με τον τίτλο «True Believer: The Rise and Fall of Stan Lee» που υπογράφει ο Εϊμπραχαμ Ρίσμαν, αποκαθηλώνοντας, για πολλούς, τον μύθο του «Αγίου Σταν Λι», που φυσικά, όπως κάθε άνθρωπος, είχε και αυτός τα τρανταχτά του ελαττώματα.
Και το βιβλίο λειτουργεί, ταυτόχρονα, ως ενδεικτικό της ευφυίας του Λι, αλλά και ως υποσημείωση ότι δεν πρέπει να βάζουμε κανέναν μα κανέναν σε ένα «βάθρο» και να τον προσκυνάμε. Όχι τίποτ’ άλλο, γιατί στον μόνο που κάνουμε ζημιά είναι ο ίδιος μας ο εαυτός, βάζοντας ψηλά τον πήχη για τον οιονδήποτε που θεωρούμε ως «προσωπικό μας ήρωα».
Ναι, ασφαλώς και ήταν σπουδαίος ο Σταν Λι. Ήταν όμως και εξίσου μαλάκας ώρες ώρες, ένας απολύτως γήινος χαρακτήρας και σίγουρα όχι… υπερήρωας, σαν και αυτούς που έβγαζε το πενάκι του.
«Τις περισσότερες φορές τον Σταν τον στέλναμε να φέρει καφέδες», είχε αναφέρει ο Τζο Σάιμον, πρώτος διευθυντής της Timely Comics, της εκδοτικής εταιρείας από την οποία στη συνέχεια προέκυψε η Marvel. «Οταν δεν είχε τίποτα να κάνει, καθόταν στη γωνία του τμήματος γραφικών, παίζοντας το μικρό του φλάουτο, πίκολο ή οτιδήποτε άλλο, τρελαίνοντας τον Κίρμπι. Ο Τζακ τού ούρλιαζε να σταματήσει», ενώ ο Κίρμπι συνεχίζει την αφήγηση λέγοντας ότι «θυμάμαι τον Σταν να κάθεται στο τραπέζι μου και να παίζει παίζοντας φλάουτο, εμποδίζοντας τη δουλειά μου. Εγώ έπαιρνα πολύ στα σοβαρά τη δουλειά μου ενώ εκείνος δεν ήταν ποτέ σοβαρός σε τίποτα». Το οποίο, εδώ που τα λέμε, δεν είναι απαραίτητα και κακό, αρκεί να μην ενοχλείς τον άλλον που θέλει να δουλέψει σοβαρά.
«Η δεκαετία του 1960 ήταν η πιο εκπληκτική δεκαετία του Σταν Λι, κατά την οποία σκέφτηκε ιδέες και σενάρια για τις πρώτες εμφανίσεις ηρώων όπως οι αυθεντικοί X-Men, Iron Man, Thor, Hulk, Black Panther, Daredevil και Doctor Strange», γράφει στο The Conversation ο Αλεξ Φιτς, λέκτορας και υποψήφιος διδάκτορας της σχολής Αρχιτεκτονικής και Κόμικς του Πανεπιστημίου του Μπράιτον, εξηγώντας στην συνέχεια την περίφημη «μέθοδο Marvel» για τη συγγραφή κόμικ, η οποία βασιζόταν σε μια συνεργατική σχέση μεταξύ εικονογράφου και σεναριογράφου, παρέχοντας στον Λι τη δυνατότητα να γράψει τα σενάρια αρκετών εκατοντάδων ιστοριών κατά τη δεκαετία του 1960 και να ενσωματώσει μέσα στα κόμικ του τον πρώτο μαύρο υπερήρωα ή χαρακτήρες που ήταν πολύ κοντινοί στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα των ΗΠΑ.
Η πραγματική μαστοριά των ιστοριών του Λι είναι ότι σε αυτές πρωταγωνιστούν ήρωες με προβλήματα πραγματικά και υπαρκτά – προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει και ο ίδιος κατά καιρούς.
Λόγου χάρη, ο Πάρκερ έχει μια, τουλάχιστον, τρικιμιώδη, ερωτική ζωή, την οποία εξισσοροπεί μεταμορφώνοντας τον εαυτό του σε Αράχνη. Ο Hulk – όπως και ο δημιουργός του – δεν μπορεί να ελέγξει τα νεύρα του και είναι ευέξαπτος.
«Δεν νομίζω ότι όταν κάποιος διαθέτει υπερδυνάμεις είναι αλώβητος από τα προβλήματα της ζωής. Προσπάθησα να δημιουργήσω χαρακτήρες που θα ενδιαφέρουν τον αναγνώστη και θα τον κάνουν να ταυτιστεί μαζί τους», είχε πει κάποτε και ο ίδιος, άλλωστε, αφήνοντας πίσω του μια τεράστια καλλιτεχνική παρακαταθήκη, αλλά και τα cameo που (δικαίως) έκανε σε κάθε ταινία που γυριζόταν από ένα στούντιο με πρωταγωνιστή κάποιον εκ των ηρώων που είχε φτιάξει στο χαρτί.
Πέρα από τα κόμικς, ο Λι έδωσε στον κόσμο και το Ιδρυμα Σταν Λι, το οποίο ιδρύθηκε το 2010 με στόχο την καλυτέρευση της παιδείας, της εκπαίδευσης και των τεχνών. Οι αναφερόμενοι στόχοι περιλαμβάνουν την υποστήριξη προγραμμάτων και ιδεών που βελτιώνουν την πρόσβαση στου πόρους της παιδείας καθώς και την προώθηση της διαφορετικότητας, του πολιτισμού και των τεχνών.
«Excelsior!», φωνάζουμε λοιπόν για τον Λι, αλλά να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας και την πραγματικότητα, όπως αυτή περιγράφεται στο βιβλίο του Ρίσμαν.
Η φήμη του Λι είναι λοιπόν σήμερα άκρως αμφιλεγόμενη. Κυρίως επειδή, ανά τα χρόνια κατηγορήθηκε πολλάκις ότι έπαιρνε αυτός, μόνος του, όλα τα εύσημα για έργα που δημιούργησε μαζί με άλλους [όπως ο Steve Ditko και ιδιαίτερα ο Jack Kirby] και ότι στην συνέχεια τους «έφτυνε» και δεν μοιραζόταν το προσκήνιο μαζί τους.
Το βιβλίο του Ρίσμαν μνημονεύει την επιδεξιότητα του Λι στις δημόσιες σχέσεις με εκδοτικούς οίκους και δημοσιογράφους, αλλά και την πρωτοφανή του ικανότητα να αποφεύγει και να αποκρούει (και φυσικά να θάβει) κάθε πιθανό λίβελλο εναντίον του, από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 μέχρι το 2018 που πέθανε.
Το βιβλίο του Ρίσμαν αμφισβητεί ακόμα και την προέλευση της πιο γνωστής φράσης από την καριέρα του Λι -και ίσως και στην ιστορία της Marvel. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η φράση «With great power comes great responsibility» [Με μεγάλη δύναμη πρέπει επίσης να έρχεται μεγάλη ευθύνη], ατάκα που αναφέρει ο Πίτερ Πάρκερ από το 1962 και που ο Λι επί χρόνια μνημόνευε ως «δικό του δημιούργημα», είναι στην πραγματικότητα μία φράση του νεαρού Winston Churchill από το 1906. Ο Ρίσμαν θεωρεί ότι ο Λι είχε «μια ικανότητα να διαστρεβλώνει την αλήθεια και να παίρνει εύσημα που στην πραγματικότητα δεν άξιζε».
Το βιβλίο αναφέρει επίσης πολλές από τις μεγάλες αποτυχίες του Λι, όπως το «Mighty 7» και το «The Governator», σε συνεργασία με τον τότε Κυβερνητή της Καλιφόρνια, Arnold Schwarzenegger, καθώς επίσης και την πιο τρανταχτή αποτυχία του, το διαδικτυακό venture της Stan Lee Media που αποδείχθηκε εξαιρετικά βραχύβιο.
«Μόλις αρχίσεις να τραβάς όλες αυτές τις κλωστές και να μιλάς στους εμπλεκόμενους, τότε κατανοείς ότι τα τελευταία χρόνια του Λι ήταν λίγο σαν το τρενάκι του τρόμου για τους γύρω του και κανείς δεν θα το αρνηθεί αυτό. Υπήρχε τόση πολλή κακοποίηση», λέει ο Ρίσμαν αναφερόμενος στον Keya Morgan, τον πρώην manager του που συνελήφθη το 2019 με κατηγορίες για κακοποίηση ηλικιωμένου.
Φυσικά, το μήνυμα του βιβλίου, κατά βάθος ή και ξεκάθαρα, είναι ότι δεν υπάρχουν σούπερ ήρωες, όπως στα κόμικ της Marvel, υπάρχουν μόνο άνθρωποι όπως εγώ, εσύ και ο Λι. Άνθρωποι με συγκεκριμένες αδυναμίες και ελαττώματα που, πιθανώς, έκρυβαν για χρόνια από την δημόσια σφαίρα, προκειμένου να μην εκτεθούν ανεπανόρθωτα.
«Αρκετές φορές άκουσα τον Σταν να κάνει ρατσιστικά, ομοφοβικά και μισογυνιστικά σχόλια», γράφει ο Ρίσμαν στο βιβλίο, αναφέροντας συγκεκριμένα περιστατικά. «Πιστεύω ότι είσαι η πιο χαζή λευκή γυναίκα που έχω γνωρίσει ποτέ», είπε κάποτε στην ίδια του την κόρη, JC, ενώ όταν εκείνη τού λέει ότι θα υιοθετήσει ένα μωρό αφροαμερικανικής καταγωγής, τότε ο πατέρας της τής απαντάει «Γιατί στο διάολο να θες ένα μαύρο μωρό;»
«Δεν λέω επ’ ουδενί ότι ο Λι ήταν ο πιο διαβολικός άνθρωπος στον κόσμο. Λέω ότι ήταν σαν εσένα και εμένα. Ότι όλοι μας κάνουμε συμβιβασμούς. Ότι όλοι μας κάπως “χειραγωγούμε” την αλήθεια προς όφελός μας. Και ότι, εν τέλει, όλοι μας νομίζουμε ότι μπορούμε να γλυτώσουμε από τις συνέπειες όταν έχουμε κάνει κάποια άσχημα πράγματα στην ζωή μας», καταλήγει εμφατικά ο Ρίσμαν.
Για την ιστορία, ιδού μερικοί από τους χαρακτήρες του Σταν Λι
Angel
Ant-Man
Aunt May Parker
Beast
Black Panther
Black Widow
Captain Marvel*
Cyclops
Daredevil
Doctor Doom
Doctor Strange
Dr. Octopus
Galactus
Green Goblin
Groot
Guardians of the Galaxy
Gwen Stacy
Hawkeye
Heimdall
Hela
Hulk
Human Torch
Iceman
Invisible Woman
Iron Man
J. Jonah Jameson
Jean Grey
Juggernaut
Kingpin
Kraven the Hunter
Loki
Magneto
Mandarin
Marvel Girl
Mary Jane Watson
Mastermind
Mister Fantastic
MODOK
Mysterio
Nick Fury
Peggy Carter
Pepper Potts
Professor X
Prowler
Quicksilver
Red Skull
Sandman
Scarlet Witch
She-Hulk
Shocker
Silver Surfer
Spider-Man
The Avengers
The Fantastic Four
Thing
Thor
Toad
Uncle Ben Parker
Vision
Vulture
Wasp
X-Men
Yondu
Όταν, πριν ακριβώς εκατό χρόνια παρά κάτι μέρες, στις 28 Δεκεμβρίου του 1922, γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη ο Στάνλεϊ Μάρτιν Λίμπερ [Stanley Martin Lieber], κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι αυτό το μικρό μωράκι των Ρουμανο-Εβραίων, μεταναστών από την Ευρώπη, γονιών του, μελλοντικά θα μεταμορφωνόταν, όπως ο Spider-Man, ο Hulk, ο Iron Man, ο Daredevil ή ο Doctor Strange, στον σπουδαίο Σταν Λι και θα έπαιρνε την ταπεινή εταιρεία Marvel Comics από το χεράκι, μεταμορφώντας και αυτή με την σειρά της από έναν μικρό εκδοτικό οίκο σε μια μεγάλη επιχείρηση καλλιτεχνικής και οικονομικής αξίας πολλών εκατομμυρίων.
Σε συνεργασία με εικονογράφους όπως ο Τζακ Κίρμπι και ο Στιβ Ντίτκο, ο Λι δημιούργησε μερικούς από τους πλέον δημοφιλείς «χάρτινους» χαρακτήρες όλων των εποχών και δικαίως θεωρείται ένας από τους βασικότερους θεμελιωτές των σύγχρονων κόμικς.
H πρώτη του δουλειά σε κάποιο κόμικ ήταν στα 18 του χρόνια, όταν έγραψε μια δίφυλλη ιστορία με τίτλο «The Traitor’s Revenge!» στo τεύχος 3 του «Captain America Comics» τον Μάιο του 1941, με το ψευδώνυμο Σταν Λι, το οποίο έκτοτε καθιερώθηκε. Η πρώτη του ολοκληρωμένη ιστορία ήταν το 5ο τεύχος του «Captain America Comics», το οποίο δημοσιεύτηκε την 1η Αυγούστου του 1941.
Κατόπιν, ο Λι είχε την ιδέα για τον Ανθρωπο Αράχνη, εμφανίζοντας τον Πίτερ Πάρκερ και το alter ego του ο Spider-Man, έκαναν την εμφάνισή τους για πρώτη φορά στο 15ο τεύχος της ανθολογίας κόμικς «Amazing Fantasy», τον Αύγουστο του 1962.
Ο Λι επινόησε τουλάχιστον 350 χαρακτήρες κόμικ με ιδιάζουσες προσωπικότητες, ιδιαιτερότητες, δυνάμεις και αδυναμίες – αδυναμίες, πάθη και… λάθη που έκανε και ο ίδιος άλλβστε, όπως αποκαλύπτει το νέο βιβλίο που κυκλοφορεί για τον ίδιο, με τον τίτλο «True Believer: The Rise and Fall of Stan Lee» που υπογράφει ο Εϊμπραχαμ Ρίσμαν, αποκαθηλώνοντας, για πολλούς, τον μύθο του «Αγίου Σταν Λι», που φυσικά, όπως κάθε άνθρωπος, είχε και αυτός τα τρανταχτά του ελαττώματα.
Και το βιβλίο λειτουργεί, ταυτόχρονα, ως ενδεικτικό της ευφυίας του Λι, αλλά και ως υποσημείωση ότι δεν πρέπει να βάζουμε κανέναν μα κανέναν σε ένα «βάθρο» και να τον προσκυνάμε. Όχι τίποτ’ άλλο, γιατί στον μόνο που κάνουμε ζημιά είναι ο ίδιος μας ο εαυτός, βάζοντας ψηλά τον πήχη για τον οιονδήποτε που θεωρούμε ως «προσωπικό μας ήρωα».
Ναι, ασφαλώς και ήταν σπουδαίος ο Σταν Λι. Ήταν όμως και εξίσου μαλάκας ώρες ώρες, ένας απολύτως γήινος χαρακτήρας και σίγουρα όχι… υπερήρωας, σαν και αυτούς που έβγαζε το πενάκι του.
«Τις περισσότερες φορές τον Σταν τον στέλναμε να φέρει καφέδες», είχε αναφέρει ο Τζο Σάιμον, πρώτος διευθυντής της Timely Comics, της εκδοτικής εταιρείας από την οποία στη συνέχεια προέκυψε η Marvel. «Οταν δεν είχε τίποτα να κάνει, καθόταν στη γωνία του τμήματος γραφικών, παίζοντας το μικρό του φλάουτο, πίκολο ή οτιδήποτε άλλο, τρελαίνοντας τον Κίρμπι. Ο Τζακ τού ούρλιαζε να σταματήσει», ενώ ο Κίρμπι συνεχίζει την αφήγηση λέγοντας ότι «θυμάμαι τον Σταν να κάθεται στο τραπέζι μου και να παίζει παίζοντας φλάουτο, εμποδίζοντας τη δουλειά μου. Εγώ έπαιρνα πολύ στα σοβαρά τη δουλειά μου ενώ εκείνος δεν ήταν ποτέ σοβαρός σε τίποτα». Το οποίο, εδώ που τα λέμε, δεν είναι απαραίτητα και κακό, αρκεί να μην ενοχλείς τον άλλον που θέλει να δουλέψει σοβαρά.
«Η δεκαετία του 1960 ήταν η πιο εκπληκτική δεκαετία του Σταν Λι, κατά την οποία σκέφτηκε ιδέες και σενάρια για τις πρώτες εμφανίσεις ηρώων όπως οι αυθεντικοί X-Men, Iron Man, Thor, Hulk, Black Panther, Daredevil και Doctor Strange», γράφει στο The Conversation ο Αλεξ Φιτς, λέκτορας και υποψήφιος διδάκτορας της σχολής Αρχιτεκτονικής και Κόμικς του Πανεπιστημίου του Μπράιτον, εξηγώντας στην συνέχεια την περίφημη «μέθοδο Marvel» για τη συγγραφή κόμικ, η οποία βασιζόταν σε μια συνεργατική σχέση μεταξύ εικονογράφου και σεναριογράφου, παρέχοντας στον Λι τη δυνατότητα να γράψει τα σενάρια αρκετών εκατοντάδων ιστοριών κατά τη δεκαετία του 1960 και να ενσωματώσει μέσα στα κόμικ του τον πρώτο μαύρο υπερήρωα ή χαρακτήρες που ήταν πολύ κοντινοί στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα των ΗΠΑ.
Η πραγματική μαστοριά των ιστοριών του Λι είναι ότι σε αυτές πρωταγωνιστούν ήρωες με προβλήματα πραγματικά και υπαρκτά – προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει και ο ίδιος κατά καιρούς.
Λόγου χάρη, ο Πάρκερ έχει μια, τουλάχιστον, τρικιμιώδη, ερωτική ζωή, την οποία εξισσοροπεί μεταμορφώνοντας τον εαυτό του σε Αράχνη. Ο Hulk – όπως και ο δημιουργός του – δεν μπορεί να ελέγξει τα νεύρα του και είναι ευέξαπτος.
«Δεν νομίζω ότι όταν κάποιος διαθέτει υπερδυνάμεις είναι αλώβητος από τα προβλήματα της ζωής. Προσπάθησα να δημιουργήσω χαρακτήρες που θα ενδιαφέρουν τον αναγνώστη και θα τον κάνουν να ταυτιστεί μαζί τους», είχε πει κάποτε και ο ίδιος, άλλωστε, αφήνοντας πίσω του μια τεράστια καλλιτεχνική παρακαταθήκη, αλλά και τα cameo που (δικαίως) έκανε σε κάθε ταινία που γυριζόταν από ένα στούντιο με πρωταγωνιστή κάποιον εκ των ηρώων που είχε φτιάξει στο χαρτί.
Πέρα από τα κόμικς, ο Λι έδωσε στον κόσμο και το Ιδρυμα Σταν Λι, το οποίο ιδρύθηκε το 2010 με στόχο την καλυτέρευση της παιδείας, της εκπαίδευσης και των τεχνών. Οι αναφερόμενοι στόχοι περιλαμβάνουν την υποστήριξη προγραμμάτων και ιδεών που βελτιώνουν την πρόσβαση στου πόρους της παιδείας καθώς και την προώθηση της διαφορετικότητας, του πολιτισμού και των τεχνών.
«Excelsior!», φωνάζουμε λοιπόν για τον Λι, αλλά να έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας και την πραγματικότητα, όπως αυτή περιγράφεται στο βιβλίο του Ρίσμαν.
Η φήμη του Λι είναι λοιπόν σήμερα άκρως αμφιλεγόμενη. Κυρίως επειδή, ανά τα χρόνια κατηγορήθηκε πολλάκις ότι έπαιρνε αυτός, μόνος του, όλα τα εύσημα για έργα που δημιούργησε μαζί με άλλους [όπως ο Steve Ditko και ιδιαίτερα ο Jack Kirby] και ότι στην συνέχεια τους «έφτυνε» και δεν μοιραζόταν το προσκήνιο μαζί τους.
Το βιβλίο του Ρίσμαν μνημονεύει την επιδεξιότητα του Λι στις δημόσιες σχέσεις με εκδοτικούς οίκους και δημοσιογράφους, αλλά και την πρωτοφανή του ικανότητα να αποφεύγει και να αποκρούει (και φυσικά να θάβει) κάθε πιθανό λίβελλο εναντίον του, από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 μέχρι το 2018 που πέθανε.
Το βιβλίο του Ρίσμαν αμφισβητεί ακόμα και την προέλευση της πιο γνωστής φράσης από την καριέρα του Λι -και ίσως και στην ιστορία της Marvel. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η φράση «With great power comes great responsibility» [Με μεγάλη δύναμη πρέπει επίσης να έρχεται μεγάλη ευθύνη], ατάκα που αναφέρει ο Πίτερ Πάρκερ από το 1962 και που ο Λι επί χρόνια μνημόνευε ως «δικό του δημιούργημα», είναι στην πραγματικότητα μία φράση του νεαρού Winston Churchill από το 1906. Ο Ρίσμαν θεωρεί ότι ο Λι είχε «μια ικανότητα να διαστρεβλώνει την αλήθεια και να παίρνει εύσημα που στην πραγματικότητα δεν άξιζε».
Το βιβλίο αναφέρει επίσης πολλές από τις μεγάλες αποτυχίες του Λι, όπως το «Mighty 7» και το «The Governator», σε συνεργασία με τον τότε Κυβερνητή της Καλιφόρνια, Arnold Schwarzenegger, καθώς επίσης και την πιο τρανταχτή αποτυχία του, το διαδικτυακό venture της Stan Lee Media που αποδείχθηκε εξαιρετικά βραχύβιο.
«Μόλις αρχίσεις να τραβάς όλες αυτές τις κλωστές και να μιλάς στους εμπλεκόμενους, τότε κατανοείς ότι τα τελευταία χρόνια του Λι ήταν λίγο σαν το τρενάκι του τρόμου για τους γύρω του και κανείς δεν θα το αρνηθεί αυτό. Υπήρχε τόση πολλή κακοποίηση», λέει ο Ρίσμαν αναφερόμενος στον Keya Morgan, τον πρώην manager του που συνελήφθη το 2019 με κατηγορίες για κακοποίηση ηλικιωμένου.
Φυσικά, το μήνυμα του βιβλίου, κατά βάθος ή και ξεκάθαρα, είναι ότι δεν υπάρχουν σούπερ ήρωες, όπως στα κόμικ της Marvel, υπάρχουν μόνο άνθρωποι όπως εγώ, εσύ και ο Λι. Άνθρωποι με συγκεκριμένες αδυναμίες και ελαττώματα που, πιθανώς, έκρυβαν για χρόνια από την δημόσια σφαίρα, προκειμένου να μην εκτεθούν ανεπανόρθωτα.
«Αρκετές φορές άκουσα τον Σταν να κάνει ρατσιστικά, ομοφοβικά και μισογυνιστικά σχόλια», γράφει ο Ρίσμαν στο βιβλίο, αναφέροντας συγκεκριμένα περιστατικά. «Πιστεύω ότι είσαι η πιο χαζή λευκή γυναίκα που έχω γνωρίσει ποτέ», είπε κάποτε στην ίδια του την κόρη, JC, ενώ όταν εκείνη τού λέει ότι θα υιοθετήσει ένα μωρό αφροαμερικανικής καταγωγής, τότε ο πατέρας της τής απαντάει «Γιατί στο διάολο να θες ένα μαύρο μωρό;»
«Δεν λέω επ’ ουδενί ότι ο Λι ήταν ο πιο διαβολικός άνθρωπος στον κόσμο. Λέω ότι ήταν σαν εσένα και εμένα. Ότι όλοι μας κάνουμε συμβιβασμούς. Ότι όλοι μας κάπως “χειραγωγούμε” την αλήθεια προς όφελός μας. Και ότι, εν τέλει, όλοι μας νομίζουμε ότι μπορούμε να γλυτώσουμε από τις συνέπειες όταν έχουμε κάνει κάποια άσχημα πράγματα στην ζωή μας», καταλήγει εμφατικά ο Ρίσμαν.
Για την ιστορία, ιδού μερικοί από τους χαρακτήρες του Σταν Λι
Angel
Ant-Man
Aunt May Parker
Beast
Black Panther
Black Widow
Captain Marvel*
Cyclops
Daredevil
Doctor Doom
Doctor Strange
Dr. Octopus
Galactus
Green Goblin
Groot
Guardians of the Galaxy
Gwen Stacy
Hawkeye
Heimdall
Hela
Hulk
Human Torch
Iceman
Invisible Woman
Iron Man
J. Jonah Jameson
Jean Grey
Juggernaut
Kingpin
Kraven the Hunter
Loki
Magneto
Mandarin
Marvel Girl
Mary Jane Watson
Mastermind
Mister Fantastic
MODOK
Mysterio
Nick Fury
Peggy Carter
Pepper Potts
Professor X
Prowler
Quicksilver
Red Skull
Sandman
Scarlet Witch
She-Hulk
Shocker
Silver Surfer
Spider-Man
The Avengers
The Fantastic Four
Thing
Thor
Toad
Uncle Ben Parker
Vision
Vulture
Wasp
X-Men
Yondu
