Ο Πλάθιντο Ντομίνγκο, γνωστός ως ένας από τους σπουδαιότερους τραγουδιστές όπερας της εποχής μας, διαθέτει μια φωνή που μπορεί να περιγραφεί μόνο ως πραγματικά μεγαλοπρεπής. Με μια καριέρα που καλύπτει πάνω από μισό αιώνα, ο Domingo έχει γοητεύσει το κοινό παγκοσμίως με την απαράμιλλη φωνητική του δεινότητα και τις συναισθηματικές του ερμηνείες.
Από τη στιγµή που η φωνή του αντηχεί σε µια αίθουσα συναυλιών ή στην όπερα, µια αίσθηση µεγαλείου γεµίζει τον αέρα. Η φωνή του Ντοµίνγκο ενσαρκώνει ένα πλούσιο και ζεστό ηχόχρωµα, ικανό να διασχίζει αβίαστα ένα τεράστιο εύρος, από τις βαθύτερες νότες του µπάσου µέχρι τα απογειωτικά ύψη ενός τενόρου. Η δύναµη και η ευελιξία του προκαλούν δέος, επιβάλλοντας την προσοχή και προκαλώντας τα βαθύτερα συναισθήµατα στους ακροατές του.
Πέρα από την τεχνική ευφυΐα, είναι η απόλυτη εκφραστικότητα της φωνής του Ντοµίνγκο που τον κάνει να ξεχωρίζει. Έχει το εξαιρετικό χάρισµα να ενσαρκώνει την ουσία ενός χαρακτήρα µέσα από τη φωνητική του ερµηνεία, δίνοντας ζωή σε κάθε ρόλο που αναλαµβάνει. Είτε ενσαρκώνει τον τραγικό ήρωα, είτε τον ερωτευµένο ροµαντικό, είτε τον βασανισµένο αντιήρωα, η φωνή του γίνεται αγωγός για την αφήγηση ιστοριών, γοητεύοντας το κοινό και προκαλώντας µια βαθιά συναισθηµατική ανταπόκριση.
Η φωνητική τέχνη του Ντοµίνγκο δεν περιορίζεται σε κανένα συγκεκριµένο είδος ή γλώσσα. Μετακινείται αβίαστα µεταξύ όπερας, ζαρζουέλας, καλλιτεχνικών τραγουδιών, ακόµη και λαϊκής µουσικής, προσαρµόζοντας τη φωνή του στις µοναδικές απαιτήσεις κάθε στυλ, διατηρώντας παράλληλα την υπογραφή ενός µύθου µε τη λαµπρότητα. Έτσι, η φωνή του ξεπερνά τα πολιτισµικά και γλωσσικά εµπόδια, βρίσκοντας απήχηση στο κοινό σε όλο τον κόσµο και αφήνοντας ανεξίτηλο το σηµάδι του στην ιστορία της µουσικής.
• • •
– Χαίροµαι που σας συναντώ…
Και εγώ.
– Υπέροχο µέρος το Μπαϊρόιτ και ιδιαίτερα αυτό το ξενοδοχείο…
Γενικώς το Μπαϊρόιτ είναι µια πολύ όµορφη γερµανική πόλη. Όσο γι’ αυτό το ξενοδοχείο ειδικά, είναι σαν να χτίστηκε στην καρδιά της σιωπής. Υπάρχουν στιγµές, ειδικά το πρωί, που δεν ακούγεται τίποτα. Βγαίνω εδώ στον κήπο, για να πάρω το πρωινό µου, και το µόνο που ακούω κάτω από τα δέντρα είναι η ανάσα µου!
– Έχει ήχο η σιωπή;
(χαµογελάει) Ναι, και µερικές φορές ο ήχος της σιωπής είναι ο ωραιότερος ήχος που µπορείς ν’ ακούσεις. Ειδικά σε µια εποχή σαν τη δική µας, που τα πάντα γύρω µας είναι µόνο θόρυβος.
– Παρ’ όλα αυτά από όλους τους καθηµερινούς θορύβους υπάρχει για σας ένας αγαπηµένος; Ένας θόρυβος που αποτελεί ένα είδος απόλαυσης όταν τον ακούτε;
Η αλήθεια είναι ότι συµβαίνει και αυτό µε µερικούς θορύβους. Έναν ήχο που οι άλλοι τον θεωρούν άγριο, ενοχλητικό και θορυβώδη για παράδειγµα τον ήχο που κάνουν τα αυτοκίνητα που τρέχουν στη Φόρµουλα 1 εµένα τυχαίνει να µου αρέσει, µου αρέσει µάλιστα πολύ. Ο ήχος αυτός είναι πολύ κοντά στον ήχο της σιωπής».
– Υπάρχουν σιωπές σε ένα µουσικό έργο;
Όλες οι ανάσες είναι σιωπές. Οι ανάσες είναι από τις πιο µαγικές στιγµές µιας ερµηνείας. Όλοι οι µεγάλοι ερµηνευτές διακρίνονται για τις ανάσες τους, για τις στιγµές της σιωπής τους. (γέλια) Αλλά αυτό δεν συµβαίνει µόνο στη µουσική. Και στη ζωή το ίδιο ισχύει. Και οι ανάσες της ζωής είναι οι πιο σηµαντικές. ∆εν συµφωνείτε; Τρέχουµε όλη µέρα πάνω σε µια γραµµή και τελικώς για µια στιγµή πηδάµε στο κενό, αισθανόµαστε ότι πετάµε και αυτό µας κάνει να νιώθουµε πλήρεις, γεµίζει τα πνευµόνια µας µε αέρα και το µυαλό µας µε εικόνες. Αυτές είναι οι ανάσες της ζωής: οι στιγµές εκτός γραµµής που µαζεύουµε δυνάµεις για να συνεχίσουµε να ζούµε πάνω στη γραµµή που χαράξαµε».
– Πώς γίνονται µουσική οι ήχοι που ακούµε γύρω µας;
Η µουσική είναι το πάντρεµα των ήχων που ακούµε καθηµερινά ας πούµε, ο ήχος των φωνών των ανθρώπων όταν µιλούν, ο ήχος του χτυπήµατος µιας πόρτας ή ακόµη και ο ήχος που έχει η σιωπή. Ο κάθε ήχος κρύβει τη δική του µελωδία. Σιγά σιγά όµως οι άνθρωποι άρχισαν να αναπαράγουν αυτούς τους ήχους, να πειραµατίζονται, και έτσι καταλήξαµε σε αυτό που ονοµάζουµε σήµερα µουσική.
– Οι µεγάλοι συνθέτες τι άνθρωποι είναι; Είναι δηµιουργοί µουσικής ή είναι οι εκλεκτοί µέσα από τους οποίους περνάει η ήδη υπάρχουσα µουσική για να φτάσει στον κόσµο; Ο Μενουχίν µου είχε πει: «Η µουσική προϋπάρχει των µουσικών, των συνθετών. Οι συνθέτες το µόνο που κάνουν είναι να σηκώνουν το χέρι τους και να κόβουν ένα τσαµπί από την κληµαταριά της σύνθεσης…
Όντως υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται µε αυτή την ευκολία. Νοµίζω πάντως ότι είναι κάτι ακόµη βαθύτερο, που έχει να κάνει µε τα πολύ έντονα συναισθήµατα τα οποία ο συνθέτης αναγνωρίζει και τελικά επενδύει στη µουσική του. Σε µια όπερα, ας πούµε, βλέπεις να συνυπάρχουν διαφορετικές καταστάσεις και συναισθήµατα, τα οποία ο συνθέτης έχει τη µαγική ικανότητα να διακρίνει, να «αρπάζει» την ουσία και τη δύναµη που κρύβουν και όλα αυτά να καταφέρνει να τα µεταφέρει. Εγώ πιστεύω ότι τέτοιοι άνθρωποι γεννιούνται έχοντας µια ευκολία σε σχέση µε τη µουσική. Με άλλα λόγια ότι η ευκολία αυτή είναι γι’ αυτούς κάτι έµφυτο.
– Ο µεγάλος συνθέτης, δηλαδή, γεννιέται;
Σίγουρα. Και ευτυχώς έχουµε πολλά τέτοια παραδείγµατα. Όταν υπάρχουν άνθρωποι σαν τον Μότσαρτ, ας πούµε, ικανοί να γράφουν µουσική από τόσο νεαρή ηλικία, καταλαβαίνεις αµέσως ότι πρόκειται για κάτι έµφυτο.
– Μπορεί κάποιος να γεννηθεί µε αυτό το χάρισµα και να το χάσει; Μπορεί δηλαδή να υπάρχει ταλέντο και να χαθεί;
Όχι, δεν νοµίζω ότι το ταλέντο είναι κάτι που χάνεται. Απλώς άλλοι «ασκούν» αυτή την ευκολία καλύτερα και άλλοι χειρότερα. Κάποιος µπορεί να έχει µεγαλύτερη έµπνευση και άλλος µικρότερη. Το χάρισµα όµως υπάρχει. Ο ταλαντούχος άνθρωπος, για να φτάσει στο ύψος του ταλέντου του, πρέπει να πειθαρχήσει, να δουλέψει. Αν δεν γίνουν αυτά, µπορεί να µην εξαφανιστεί το ταλέντο, αλλά πιθανόν δεν θα φανεί σε όλο του το µεγαλείο, δεν θα φθάσει δηλαδή κανείς στο ύψος του ταλέντου του.
– Εποµένως για εσάς δεν υπάρχουν χαµένα ταλέντα;
Όχι. Αν έχεις το ταλέντο του συνθέτη, θα γίνεις µάλλον συνθέτης. Η διαφορά υφίσταται ως προς το αποτέλεσµα. Συνθέτης µε συνθέτη διαφέρουν τελικά όσον αφορά στη µουσική που γράφουν. Με απλά λόγια, ο ταλαντούχος συνθέτης θα γίνει συνθέτης, αλλά αυτό δεν προϋποθέτει ότι θα γράφει και καλή µουσική. Γι’ αυτό και υπάρχουν πολλοί συνθέτες, εκ των οποίων άλλος γράφει καλύτερη και άλλος χειρότερη µουσική.
– Εσείς πώς ανακαλύψατε ότι είχατε το χάρισµα του τραγουδιστή και όχι κάποιο άλλο χάρισµα;
Οι γονείς µου ήταν και οι δύο τραγουδιστές και επειδή από πολύ µικρή ηλικία µού άρεσε και εµένα η µουσική, ξεκίνησα µαθήµατα πιάνου. Με το τραγούδι ασχολήθηκα επειδή ζήλευα που τους άκουγα να τραγουδούν και έτσι προσπάθησα να τους µιµηθώ. Κατά κάποιον τρόπο δηλαδή ήταν µοιραίο για εµένα να καταλήξω τραγουδιστής. ∆εν ξέρω αν γεννήθηκα τραγουδιστής. Ξέρω όµως σίγουρα ότι κατέληξα.
– Αν δηλαδή είχατε γεννηθεί και είχατε ζήσει σε ένα άλλο περιβάλλον, θα ήταν πιθανόν να µην είχατε γίνει τραγουδιστής;
Όταν το έχεις µέσα σου, είναι δύσκολο να το κρύψεις, αλλά οπωσδήποτε το γεγονός ότι από παιδί είχα αυτά τα ερεθίσµατα µε βοήθησε πάρα πολύ να ανακαλύψω τι έχω µέσα µου και να τολµήσω να το ακολουθήσω.
– Ενώ διάφοροι ερµηνευτές τραγουδούν την ίδια παρτιτούρα, πώς γίνεται και το αποτέλεσµα συχνά είναι πολύ διαφορετικό;
Αυτό, κύριε Λάλα, είναι το µυστήριο της δηµιουργίας. Ο λόγος για τον οποίο υπάρχουν πολλοί τρόποι να ερµηνεύσεις ένα έργο είναι επειδή ο κάθε ερµηνευτής βάζει σε αυτό που κάνει το δικό του συναίσθηµα. ∆εν εκτελούµε ένα έργο. Το ερµηνεύουµε. Με άλλα λόγια εικάζουµε τι θα ήθελε ο συνθέτης να πει ή να ακουστεί όταν έγραφε αυτό το έργο. Ερµηνεύουµε την παρτιτούρα µε τη συµµετοχή της λογικής και του συναισθήµατος. Ακούς κάτι και λες: «Αυτό έτσι πρέπει να γίνει» αλλά µετά έρχεται µια άλλη ερµηνεία και ανατρέπει αυτό που είχες ακούσει πιο πριν. Ακούγεται, όπως είπατε και εσείς, σαν κάτι εντελώς διαφορετικό. Για εµένα είναι σηµαντικό να προσπαθεί κανείς, ψάχνοντας µέσα στην παρτιτούρα, να µαντέψει τι ήθελε να πει ο συνθέτης, τι προσπαθούσε να εκφράσει. Γι’ αυτό οι µεγάλοι µουσικοί ξεχωρίζουν από αυτούς που απλώς βασίζονται σε κάποιους ακαδηµαϊκούς κανόνες για να ερµηνεύσουν ένα έργο.
– Κάτω από τις νότες κρύβεται η ψυχή του συνθέτη;
Βέβαια. Και το καλύτερο που έχει να κάνει ένας µουσικός είναι να ψάξει να τη βρει. ∆εν έχει και τόσο νόηµα η συνάντηση µε το µυαλό του συνθέτη όσο µια συνάντηση µε την ψυχή του… Η ψυχή είναι ο κήπος που ζητάει τη βοήθεια του µυαλού για να αξιοποιηθεί. Αν δεν υπάρχει κήπος, το µυαλό δεν µπορεί να κάνει τίποτα µόνο του. Όσοι επινόησαν µε τη δύναµη του µυαλού τους ανύπαρκτους κήπους κάποια στιγµή ξεφούσκωσαν. Η πραγµατική σηµασία του µυαλού είναι να αξιοποιεί το συναίσθηµα.
– Όταν τραγουδάτε κατά τη διάρκεια µιας παράστασης δηλαδή, έχετε την αίσθηση ότι κάπου είναι κρυµµένο το αφτί του συνθέτη και σας ακούει; Λογοδοτείτε δηλαδή στον συνθέτη;
Όπως σας είπα και προηγουµένως, προσπαθώ να µαντέψω τι κρύβεται κάτω από τις νότες και µετά βάζω όλα µου τα δυνατά για να µπορέσω αυτό το πράγµα να το εκφράσω.
– Τι κάνει έναν µεγάλο ερµηνευτή να ξεχωρίζει από κάποιον που είναι µέτριος;
Αυτό είναι κάτι που τις περισσότερες φορές ούτε ο ίδιος δεν το γνωρίζει. Και καλύτερα που δεν το γνωρίζει… Αν το γνώριζε, ίσως να έχανε και τη λαµπρότητά του. Η λαµπρότητα του µεγάλου ερµηνευτή κρύβεται στα µυστήρια αυτά… Ερµηνευτής που έχει λύσει αυτά τα µυστήρια είναι σαν ζωή χωρίς µυστικά. Το µόνο που κάνει κάθε φορά ο µεγάλος ερµηνευτής είναι να νιώθει κάτι και να τολµά να το εκφράζει. Αυτό γίνεται αυθόρµητα, βγαίνει από µέσα του και αποδεικνύεται πολύ διαφορετικό. Ο ίδιος όµως δεν ξέρει τι ακριβώς είναι αυτό που συγκινεί τους θεατές και τους κριτικούς. Για µένα, αν προσπαθήσω να ερµηνεύσω όλα αυτά που συνιστούν τον µεγάλο ερµηνευτή, το παν στην ερµηνεία είναι ο τρόπος ανάγνωσης µιας παρτιτούρας. Ο µεγάλος ερµηνευτής δεν είναι µεγάλος µόνο όταν τραγουδάει αλλά κυρίως όταν διαβάζει. Πιστεύω ότι πρέπει να µπορεί να διαβάζει σωστά την παρτιτούρα, να διακρίνει δηλαδή τι θέλει να πει ο συνθέτης και στη συνέχεια να είναι σε θέση να εκφράσει αυτό που καταλαβαίνει.
– Υπάρχει κάτι µέσα σε όλη αυτή τη δόξα που δεν έχετε απολαύσει;
Όχι, εγώ ο ίδιος απολαµβάνω πολύ τη µουσική µου και αυτό είναι κάτι που ο κόσµος το αντιλαµβάνεται. Να σας πω και κάτι που πιστεύω βαθιά; Προτού επιδιώξουµε να αρέσουµε στους άλλους πρέπει να καταφέρουµε να αρέσουµε στον εαυτό µας… Προτού να απολαύσουν οι άλλοι την ερµηνεία µου θα πρέπει να την έχω χαρεί εγώ… Για µένα η µέγιστη επιτυχία ενός ανθρώπου είναι να µπορεί να χαίρεται γι’ αυτό που είναι. Επιτυχία είναι η δικαίωση του εαυτού µας από τον εαυτό µας. ∆εν ξέρω αν γίνοµαι κατανοητός…
– Υπάρχουν στιγµές που η φήµη γίνεται αρρώστια;
Όχι, νοµίζω ότι αυτό είναι µια υπερβολή. Το ότι η φήµη κάποιες φορές εκτός από θετικά έχει και αρνητικά αυτό είναι γεγονός αυτονόητο. Τα πράγµατα όµως είναι πιο απλά για µένα. Εγώ απλώς τραγουδάω και χαίροµαι επειδή αυτό που κάνω αρέσει και στον κόσµο. Αυτό είναι όλο.
– Τόσο απλή είναι η ζωή;
∆είχνει περίπλοκη, αλλά τελικά είναι πολύ απλή. Το γεγονός, ας πούµε, ότι για να φθάσω σε ένα καλό αποτέλεσµα ως προς την ερµηνεία µου πρέπει να αναλύσω ένα σωρό πράγµατα, αυτό είναι κάτι που αφορά εµένα και µόνο εµένα. Το κοινό δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτό, ενδιαφέρεται για το αποτέλεσµα. Θέλει αυτό που εισπράττει να είναι απλό, να µπορεί να το νιώθει χωρίς να το αναλύει.
– Πρέπει να είναι ταλαντούχο το κοινό για να γίνει κατανοητός ένας µεγάλος ερµηνευτής ή ένας µεγάλος συνθέτης;
Το κοινό πρέπει απλώς να µπορεί να αισθάνεται. Μόνο να αισθάνεται. ∆εν χρειάζεται να ξέρει γιατί αυτή η ερµηνεία είναι καλύτερη από την άλλη. Αρκεί µόνο να µπορεί να την απολαύσει.
– Υπάρχει µια αντίληψη που λέει ότι η κλασική µουσική είναι υπόθεση ανθρώπων οι οποίοι γνωρίζουν από µουσική, ανθρώπων που έχουν µια µουσική παιδεία…
Όχι, δεν συµφωνώ. Το κοινό δεν χρειάζεται να ξέρει. Πρέπει απλώς να µπορεί να νιώθει. ∆εν χρειάζεται να είναι κανείς ειδήµονας για να πει: «Αυτό µου αρέσει… αυτό δεν µου αρέσει…». Φυσικά υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι αγαπούν την όπερα ή µουσικοί που γνωρίζουν αρκετά πράγµατα. Εγώ όµως, ως τραγουδιστής, θέλω το κοινό να µπορεί να µε καταλάβει, να νιώσει αυτό που προσπαθώ να του δώσω µέσα από τη φωνή µου, µέσα από τον τρόπο µε τον οποίο ερµηνεύω ή διευθύνω ένα έργο. ∆εν µε ενδιαφέρει να καταλαβαίνουν. Με ενδιαφέρει να νιώθουν το συναίσθηµα και το δικό µου και του συνθέτη. Πάντα βέβαια ανάµεσα στο κοινό θα υπάρχουν και άνθρωποι οι οποίοι θα γνωρίζουν από µουσική. Γι’ αυτούς η απόλαυση είναι άλλη.
– Εσείς πιστεύετε ότι υπάρχουν διάφορα είδη µουσικής ή ότι η µουσική είναι µία;
Πιστεύω ότι υπάρχουν δύο είδη µουσικής η καλή και η κακή. Είναι ο µόνος διαχωρισµός που αποδέχοµαι.
– Ποια είναι η καλή µουσική;
Αυτή που σε µια συγκεκριµένη στιγµή µπορεί να αγγίξει το κοινό… ∆εν θέλω να πω ότι η ποπ µουσική δεν είναι καλή. Όχι. Αλλά, όπως και να το κάνουµε, η µουσική πρέπει να έχει ένα ενδιαφέρον, να έχει κάτι να σου πει, κάτι να εκφράσει και το κυριότερο να σε αγγίζει κατευθείαν στην καρδιά, για οποιονδήποτε λόγο.
– Πώς εξηγείτε την προτίµηση των πολλών για την ποπ µουσική;
Επειδή είναι εύκολη, ακούγεται εύκολα. Όπου κι αν πας, αυτή τη µουσική ακούς. Ένα παιδί από το σπίτι του ως το σχολείο ακόµη και µέσα στο σχολικό λεωφορείο ή οπουδήποτε αλλού και αν πάει, αυτό το είδος της µουσικής θα ακούσει. Αν η κλασική µουσική διδασκόταν στα σχολεία από ανθρώπους που θα είχαν την εξυπνάδα να την περάσουν στα παιδιά ως κάτι απλό και εύκολο, τότε όλα τα παιδιά θα µπορούσαν να ακούνε κλασική µουσική όχι επειδή έτσι πρέπει ή επειδή θεωρείται ανώτερο είδος, αλλά επειδή απλώς θα τους ήταν κάτι ιδιαίτερα ευχάριστο.
– Γιατί οι άνθρωποι, ενώ η δυσκολία συνήθως είναι µια περιπέτεια µε µεγάλο ενδιαφέρον, έχουν την τάση να επιλέγουν την ευκολία;
Όσον αφορά στη µουσική, συνήθως οι άνθρωποι περιµένουν απ’ αυτήν να τους κάνει να περάσουν ευχάριστα και όχι να τους φέρει αντιµέτωπους µε δυσκολίες ή προβλήµατα. Οι άνθρωποι οι περισσότεροι αποστρέφονται τον προβληµατισµό. (γέλια)
– Για ποιον λόγο αξίζει να ζούµε κατά τη γνώµη σας; Πού βρίσκεται δηλαδή το ενδιαφέρον της ζωής;
Κατ’ αρχάς, να πούµε ότι δύο είναι τα πιο σηµαντικά πράγµατα στη ζωή ενός ανθρώπου: η προσωπική του ζωή και η δουλειά του. Και στις δύο περιπτώσεις προσωπικά προσπαθώ να είµαι ευτυχισµένος, να ζω όσο µπορώ πιο όµορφα και να κάνω ευτυχισµένους και τους άλλους ανθρώπους. Θέλω να µπορώ να απολαµβάνω την προσωπική µου ζωή µαζί µε τους ανθρώπους που αγαπάω και όσον αφορά στα επαγγελµατικά µου, η µουσική είναι κάτι που επίσης µε κάνει πάρα πολύ ευτυχισµένο. Όταν νιώθω ευτυχισµένος εγώ, µπορώ να κάνω ευτυχισµένο και το κοινό. Για µένα αυτό είναι το νόηµα της ζωής: το να προσπαθείς σε όλα τα πράγµατα να βρεις την ευτυχία και να βοηθάς και τους άλλους να τη βρουν.
– Τι είναι η ευτυχία δηλαδή;
∆εν ξέρω τι είναι η ευτυχία, ξέρω όµως τι είναι να την αναζητάς. Όλοι αυτό ψάχνουµε στη ζωή, µόνο που για τον καθένα είναι κάτι διαφορετικό. Για µένα, ας πούµε, είναι το να κάνω καλά τη δουλειά µου και να νιώθω ότι αυτό που κάνω αρέσει και στους άλλους. Εµένα αυτό µε κάνει ευτυχισµένο.
– Υπήρξε µια στιγµή που κάνατε και άλλα πράγµατα στη ζωή σας ή που προσπαθήσατε να κάνετε και άλλα πράγµατα;
∆εν υπήρξε ούτε µία στιγµή στη ζωή µου που να αµφέβαλα ότι αυτό που θέλω να κάνω είναι το να ασχοληθώ µε τη µουσική. Ούτε για µία στιγµή δεν πίστεψα ότι δεν θα γίνω τραγουδιστής.
– Κάποια στιγµή πάντως, απ’ ό,τι ξέρω, είχατε ασχοληθεί και µε τις ταυροµαχίες.
Αυτές ήταν νεανικές τρέλες… Για µένα οι ταυροµαχίες ήταν ό,τι είναι για τα υπόλοιπα παιδιά το ποδόσφαιρο. ∆εν ασχολήθηκα ποτέ σοβαρά µε τις ταυροµαχίες. Απλώς προσπάθησα κάποια στιγµή, όταν ήµουν πολύ νέος, αλλά σταµάτησα πολύ γρήγορα.
– Η τέχνη είναι ένας τρόπος να ζήσει κανείς περισσότερο; Ένας τρόπος να κερδίσουµε τον χρόνο;
∆εν υπάρχει καµία αµφιβολία ότι όλοι οι καλλιτέχνες νιώθουν αυτή την επιθυµία να αφήσουν πίσω τους ένα όνοµα που θα µείνει ως µαρτυρία της καλλιτεχνικής προσφοράς τους. Σήµερα, µε όλες αυτές τις δυνατότητες που µας παρέχουν η δισκογραφία, το βίντεο, ο κινηµατογράφος, είναι πολύ πιο εύκολο να αφήσεις κάτι που θα µείνει στο µέλλον απ’ ό,τι ήταν παλαιότερα. Σίγουρα η υστεροφηµία είναι κάτι που απασχολεί όλους τους καλλιτέχνες… Βέβαια είναι και λίγο µάταια όλα αυτά.
– Τι είναι αυτό που αντέχει τελικά στον χρόνο; Τι κάνει έναν µεγάλο συνθέτη να κερδίζει µε το έργο του τον χρόνο;
Όχι µόνον οι µεγάλοι συνθέτες αλλά και οι µεγάλοι ζωγράφοι ή οι µεγάλοι συγγραφείς κατάφεραν να δηµιουργήσουν έργα, τα οποία, όσο και αν οι προτιµήσεις αλλάζουν από γενιά σε γενιά, ήταν τόσο µεγαλειώδη που παρέµειναν κοινής αποδοχής και συνέχισαν να µιλάνε στις ψυχές των ανθρώπων.
– Υπάρχουν πράγµατα που θα αλλάζατε στην ερµηνεία σας αν είχατε τη δυνατότητα να συναντήσετε τον Βέρντι;
Ακούστε, το έχω σκεφθεί πολλές φορές αυτό… ∆εν θα υπήρχε για µένα τίποτε καλύτερο από το να µπορούσα να συναντήσω από κοντά κάποιους µεγάλους συνθέτες. Είναι κάτι που από τη µια θα µε ευχαριστούσε όσο τίποτε άλλο, από την άλλη όµως θα µε φόβιζε. Ενώ θα την περίµενα πώς και πώς µια τέτοια στιγµή, θα φοβόµουν πάρα πολύ να ακούσω αυτά που θα είχε ο συνθέτης να µου πει. Ονειρεύοµαι βέβαια το να µου έλεγε: «Ναι, Πλάθιντο, µου αρέσει αυτό που κάνεις… Είσαι µέσα στο µυαλό και στην ψυχή µου!»». (γέλια)
– Υπήρξαν στιγµές που είχατε ερωτήµατα για ρόλους που έχετε ερµηνεύσει και στα οποία δεν πήρατε ποτέ απάντηση;
Όχι. Χαίροµαι που µέσα από τη µελέτη µπορώ κάθε φορά να ανακαλύπτω καινούργια πράγµατα, να βλέπω πόσο βαθιά µπορούσε να φθάσει ο συνθέτης τη στιγµή που έγραφε την παρτιτούρα. Ως άνθρωπος δεν θέλω να αφήνω αναπάντητα ερωτήµατα, έστω και αν κάποιες από τις απαντήσεις που έχω δώσει κατά καιρούς αποδείχθηκαν λανθασµένες… Για µένα είναι λύση η απάντηση, όποια και αν είναι. Ο προορισµός µας είναι µέσα από τις απαντήσεις µας στα ερωτήµατα που µας τίθενται στη ζωή, να ορίσουµε τη ζωή µας. Οι απαντήσεις µας είναι η υπογραφή µας!
– Συχνά σας αρέσει να διευθύνετε την ορχήστρα… Υπάρχει διαφορά στην αντιµετώπιση ενός µουσικού έργου από έναν διευθυντή ορχήστρας και από έναν ερµηνευτή; Εσείς, ας πούµε, διαφορετικά αντιµετωπίζετε ένα έργο όταν πρόκειται να το διευθύνετε και διαφορετικά όταν πρόκειται να το ερµηνεύσετε;
Ως µουσικός ξεκινάς πάντοτε από το πώς θα διηύθυνες ένα έργο. Βλέπεις τα πάντα µέσα από αυτή τη µατιά και µετά τα αντιµετωπίζεις ως ερµηνευτής.
– Γιατί;
∆ιότι τη µουσική πρέπει να τη δεις πρώτα ως µουσικός, να δεις τι είναι αυτό που ήθελε να πει ο συνθέτης συνολικά και όχι από τη µεριά του ρόλου σου µόνο. Ο ερµηνευτής έπεται. Ο τραγουδιστής είναι µέρος του έργου… Το ίδιο κάνω και στη ζωή µου. Η δική µου άποψη πρέπει να λαµβάνει πάντοτε υπόψη της όχι τι συµφέρει ή τι ικανοποιεί εµένα αλλά τι θα ήταν καλό και για το σύνολο. Αλίµονο αν στη ζωή προβάλλαµε τα συµφέροντά µας… Η ζωή και ο κόσµος µας θα ήταν µια κόλαση.
– ∆εν ήταν λιγάκι ρίσκο για εσάς, ενώ ήσασταν ήδη ένας διάσηµος τραγουδιστής, να περάσετε στη διεύθυνση ορχήστρας;
Από τη στιγµή που είσαι εκτεθειµένος στην κριτική εύκολα δηλαδή αναρωτιέται κάποιος γιατί το έκανα, το ρίσκο υπάρχει. Η απάντηση είναι ότι το έκανα επειδή εκτός από τραγουδιστής είµαι και διευθυντής ορχήστρας. Είναι απλό νοµίζω. ∆εν υπάρχει κανένας άλλος λόγος. Μάλιστα µερικές φορές νιώθω καλύτερος διευθυντής ορχήστρας από τραγουδιστής.
– Μόνο παίρνοντας ρίσκα φθάνουµε κάπου στη ζωή;
Νοµίζω ότι θα ήταν πολύ πληκτικό αν κάναµε µόνο τα απλά, τα εύκολα… και αυτά που ο καθένας µπορεί να κάνει. Συνήθως τα δύσκολα είναι αυτά που κρύβουν το µεγαλύτερο ενδιαφέρον.
– Γιατί;
Μάλλον στα δύσκολα ανακαλύπτουµε τα όριά µας… Παλεύοντας µε τα δύσκολα βγαίνουµε από τον κόσµο του αυτονόητου και µπαίνουµε στον κήπο τού «όλα είναι πιθανόν να συµβούν», στον κήπο µε τις συνεχείς εκπλήξεις.
– Για εσάς µεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει η διαδικασία ή το αποτέλεσµα;
Σε πολλές περιπτώσεις εκείνο που µετράει είναι το αποτέλεσµα. Συνήθως όµως η διαδικασία είναι αυτή που σε πλουτίζει µε εµπειρίες. Στη διαδικασία αναπτύσσονται οι ισχυρές σχέσεις, οι συγγένειες… Η διαδικασία είναι θάλασσα, το αποτέλεσµα µια ξέρα.
– Ποια είναι η διαφορά µεταξύ πρόβας και παράστασης; Μπορεί κατά τη διάρκεια µιας πρόβας να είστε καλύτερος απ’ ό,τι στην παράσταση;
Στην πρόβα προετοιµάζεσαι, ξεσκαρτάρεις, αλλάζεις, αυτοσχεδιάζεις…
– Υπάρχουν µεγάλες στιγµές κατά τη διάρκεια των προβών;
Βέβαια. Όλες οι στιγµές που ανακαλύπτεις καινούργια πράγµατα είναι µεγάλες. Αν δεν προετοιµαστείς κάνοντας πρόβες, είναι αδύνατον να διευθύνεις µια ορχήστρα, να τραγουδήσεις.
– Το λάθος είναι πηγή γνώσης;
∆εν ξέρω… Αυτό που ξέρω είναι ότι πολλές φορές το λάθος είναι εκείνο που σου δίνει τη δυνατότητα να κάνεις κάτι καλύτερα. Το λάθος ενώ φαίνεται καταστροφικό έχει ανοιχτό διάλογο µε τη µέγιστη επιτυχία. Όποιος δεν έχει κάνει λάθη δεν έχει δοξαστεί. Τα λάθη είναι τα σκαλοπάτια που οδηγούν στη δόξα.
– Έχει τύχει να κάνετε λάθος σε παράσταση και να το καταλάβει το κοινό;
Πάντοτε ανάµεσα στο κοινό θα υπάρχουν και άνθρωποι οι οποίοι γνωρίζουν πολύ καλά ένα κοµµάτι, οπότε αν κάνεις ένα λάθος είναι σίγουρο ότι θα το προσέξουν. Αυτό όµως δεν µε τροµάζει… Αυτοί που µπορούν να διακρίνουν ένα λάθος µπορούν να διακρίνουν και τη µέγιστη προσπάθεια για τελειότητα.
– Για εσάς υπάρχουν διαφορές από παράσταση σε παράσταση;
Ποτέ µια παράσταση δεν µπορεί να είναι ίδια µε µια προηγούµενη και αυτό ακριβώς είναι το σηµαντικό. Για µένα αυτός είναι και ο λόγος που το θέατρο, ό,τι και να γίνει, δεν θα πάψει ποτέ να υπάρχει. Αυτή ακριβώς η διαφορά από παράσταση σε παράσταση είναι που το κρατάει ζωντανό και θα του δίνει πάντοτε λόγο ύπαρξης, ανεξάρτητα από το αν θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν στη ζωή µας η τηλεόραση και ο κινηµατογράφος.
– Υπάρχουν στιγµές που µια παράσταση σας έκανε να νιώσετε ότι αγγίξατε τις φτέρνες του Θεού;
Όχι, προσπαθώ να είµαι ταπεινός! ∆εν σκέφτοµαι ότι πάνω στη σκηνή συναγωνίζοµαι τον Θεό! Ποτέ δεν το σκέφτηκα!».
– Γιατί; Πιστεύετε στον Θεό;
Πιστεύω. Αν δεν ήµουν θρησκευόµενος, δεν θα σας έλεγα αυτά που σας λέω… Απλώς δεν πιστεύω ότι εµείς µπορούµε να γίνουµε θεοί.
– ∆εν πιστεύετε ότι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να δηµιουργούν είναι η τάση τους να αγγίξουν το θείο, να φθάσουν τον Θεό;
∆εν είµαι αρµόδιος να απαντήσω σε µια τέτοια ερώτηση. Ειδικά εσείς οι Έλληνες έχετε και πολλούς θεούς, οπότε εκ των πραγµάτων θα ήταν δύσκολο να επιλέξετε σε ποιον θεό από όλους να µοιάσετε. (γέλια)
– Εσείς που έχετε ζήσει και την προ υψηλής τεχνολογίας εποχή, τότε που σε µια ηχογράφηση ακουγόταν ακόµη και η ανάσα του τραγουδιστή, τι λέτε για τη σηµερινή εποχή, που είναι όλα τέλεια στις ηχογραφήσεις; Ακούω, ας πούµε, παλαιές ηχογραφήσεις της Κάλλας και βγάζουν µια τροµερή δραµατικότητα, ακριβώς επειδή ακούγεται ακόµη και η ανάσα της που λέει ο λόγος…
Κοιτάξτε, αυτά τα πράγµατα για να γίνουν αντιληπτά πρέπει να είναι σε θέση και ο άλλος να τα διακρίνει. Εννοείται φυσικά ότι όταν µιλάµε για ζωντανές παραστάσεις, εκεί τα πράγµατα είναι εντελώς διαφορετικά.
– Εσείς την Κάλλας την είχατε γνωρίσει, έτσι δεν είναι;
Φυσικά. ∆υστυχώς όµως δεν έχω τραγουδήσει ποτέ µαζί της.
– Τι ήταν αυτό που την έκανε τόσο µεγάλη;
Υπήρξε ίσως η πρώτη τραγουδίστρια αυτού του αιώνα που διέθετε τόσο τεράστιες δραµατικές ικανότητες. Επάνω στη σκηνή είχε τη δύναµη να σε πείθει απόλυτα.
– Τι σηµαίνει καλή φωνή;
Για τον κάθε άνθρωπο η καλή φωνή είναι κάτι διαφορετικό.
– Για εσάς;
Συνήθως καλή φωνή θεωρώ αυτή που µπορεί να συγκινήσει, να ξυπνήσει µέσα στους ακροατές συναισθήµατα…
– Είχατε πει κάποτε ότι στο τραγούδι µπαίνει κανείς ως τραγουδιστής και βγαίνει ως προσωπικότητα. Πώς γίνεται αυτό;
Κάθε φορά που ερµηνεύω έναν ρόλο γίνοµαι ο χαρακτήρας που υποδύοµαι. Και όταν δεν υπάρχει ρόλος, εγώ πάλι µπορώ να σας κάνω να καταλάβετε και να πιστέψετε αυτό που σας λέω µέσα από ένα τραγούδι. Εποµένως ξεκινάµε για να γίνουµε τραγουδιστές µε µόνο µας εφόδιο τη φυσιολογία της φωνής µας και καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι δεν φθάνει η φωνή για να τραγουδήσουµε. Χρειάζεται προσωπικότητα ικανή να καταλάβει την περιέργεια και τη λεπτοµέρεια του κάθε ρόλου…
– Υπάρχουν άνθρωποι που σας έχουν επηρεάσει;
Σε αυτό λειτουργώ ως χαµαιλέων. Μου αρέσει να µαθαίνω από τους πάντες και από τα πάντα. Κάθε φορά που βλέπω έναν ερµηνευτή, έχω τα µάτια µου ανοιχτά και την αντίληψή µου σε ετοιµότητα για να µπορέσω να µάθω από αυτόν πράγµατα. Από τον καθένα µπορείς να µάθεις κάτι. Από µαέστρους, από τραγουδιστές, από ηθοποιούς… γενικά από τους ανθρώπους. Πιστεύω ότι το µεγαλύτερο σχολείο είναι η ίδια η ζωή, οι ίδιοι οι άνθρωποι. Προχωράς λοιπόν µες στη ζωή και κάθε µέρα µαθαίνεις και κάτι καινούργιο. Άλλες φορές απλώς προσαρµόζεσαι και µαθαίνεις, και άλλες φορές τα πράγµατα µπαίνουν βαθιά µέσα σου και λειτουργούν σαν προβολείς που σε φωτίζουν. Για µένα οι συναντήσεις µε τους ανθρώπους ήταν πάντοτε φώτα, τα φώτα της ζωής µου.
– Όταν αισθάνεστε ερωτευµένος, επηρεάζει αυτό τον τρόπο που θα ερµηνεύσετε έναν ρόλο;
Από τη στιγµή που θα µελετήσεις έναν ρόλο, θα πρέπει να τον ερµηνεύσεις µε έναν συγκεκριµένο τρόπο. Τα προσωπικά κατά τη γνώµη µου δεν πρέπει να παρεισφρέουν. Στο κάτω κάτω όλοι κάποια στιγµή της ζωής µας είµαστε ερωτευµένοι. Τι σηµαίνει αυτό; (γέλια) ∆υστυχώς λέγεται ότι µερικοί από τους µεγαλύτερους συνθέτες έγραψαν τα πιο σηµαντικά έργα τους σε περιόδους που υπέφεραν. Ακούγεται λυπηρό, αλλά είναι αλήθεια. Το ίδιο πράγµα µπορεί να ισχύει και για έναν ερµηνευτή. Σε περιόδους µεγάλης θλίψης ή µεγάλης ευτυχίας, ο τρόπος µε τον οποίο θα ερµηνεύσεις έναν ρόλο µπορεί να είναι λιγάκι διαφορετικός. Σε κάθε περίπτωση όµως ένας σωστός επαγγελµατίας πρέπει να γνωρίζει ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να αποδώσει έναν ρόλο, ανεξάρτητα απ’ αυτά που συµβαίνουν στην προσωπική του ζωή.
– Πηγαίνετε ποτέ διακοπές; Κάθε φορά που διαβάζω το πρόγραµµά σας µε πιάνει πανικός… ∆εν ξεκουράζεστε ποτέ;
Αν πω θα ξεκουραστώ, νιώθω ότι θα σκουριάσω. Το να κάνεις αυτό που σου αρέσει είναι ένα είδος µόνιµων διακοπών… Οι περισσότεροι άνθρωποι πηγαίνουν διακοπές για να κάνουν αυτό που τους αρέσει, επειδή όλο τον υπόλοιπο χρόνο κάνουν πράγµατα που δεν τους ευχαριστούν. Για µένα οι ευχαριστηµένοι της ζωής δεν κάνουν ποτέ διακοπές.
– Φοβηθήκατε ποτέ για τη φωνή σας;
Παλαιότερα ζοριζόµουν πολύ. Στις υψηλές νότες δεν ένιωθα καθόλου ασφαλής. ∆ούλεψα όµως πολύ και σιγά σιγά άρχισα να εξουσιάζω εγώ τον ήχο και όχι το αντίθετο. Τώρα αν πρέπει να θυσιάσω µια µακριά, υψηλή νότα για να δώσω µεγαλύτερη έµφαση σε ένα µέτριο κοµµάτι από µια άρια, δεν διστάζω να το κάνω, γιατί όταν τραγουδάω προσπαθώ και την παραµικρή λέξη από το λιµπρέτο να την εννοώ.
– Θα θέλατε να είστε τόσο γνωστός όσο οι Μπιτλς;
Ναι, θα ήθελα πολύ να είµαι διεθνής σταρ, ποιος δεν θα το ήθελε; Αλλά είναι πολύ δύσκολο πράγµα. Να σας πω ποιος είναι ο µεγαλύτερος καλλιτέχνης που έχω δει ποτέ; Ο Ζιλµπέρ Μπεκό. Τι ένταση, Θεέ µου… Τον είχα δει στη Μασσαλία και δεν έχω δει ποτέ άνθρωπο να καταστρέφει τόσο απόλυτα τον εαυτό του κατά την ώρα της ερµηνείας.
– Υπήρξε µια στιγµή που να είπατε: «Τέλος η όπερα για µένα»;
Όχι… Έχω ακόµη τον ίδιο ενθουσιασµό που είχα και όταν ξεκινούσα.
– Και πώς καταφέρνετε να τον διατηρείτε;
Τα καταφέρνω επειδή η φλόγα που µε κάνει να θέλω να ανακαλύπτω καινούργιους χαρακτήρες, να κάνω καινούργια πράγµατα, καίει µέσα µου ακόµη. ∆ιατηρώ την περιέργειά µου, τον ίδιο ενθουσιασµό που είχα όταν ξεκινούσα, παρ’ όλο που ο κόσµος έχει απαιτήσεις, ζητάει όλο και περισσότερα, και µερικές φορές είναι και εναντίον σου.
– Ο κόσµος ή οι κριτικοί;
Ο κόσµος. ∆εν µε νοιάζουν οι κριτικοί… ∆εν µε ενοχλούν καν. Με τους κριτικούς το µόνο πράγµα που µε ενοχλεί είναι η κακή πρόθεση. ∆εν µπορούν να µε επηρεάσουν, απλώς µε απογοητεύουν. Λέω: «Τι έχω κάνει τώρα σε αυτόν τον άνθρωπο για να χαίρεται που µε βασανίζει έτσι; Έχω αφιερώσει πολύ χρόνο σε αυτό το επάγγελµα, έχω αφοσιωθεί εντελώς». Έτσι είναι όµως. Αυτοί έχουν την εξουσία της πένας και εσύ απλώς πρέπει να υποταχθείς.
– Σας εκπλήσσει ακόµη η ζωή σας;
Καθηµερινά µε εκπλήσσει. Η έκπληξη είναι η τροφή της ζωής µου. Αλίµονο αν σηκωνόµασταν από το κρεβάτι µας το πρωί ξέροντας ότι θα ζήσουµε µια από τα ίδια.
– Σας ευχαριστώ πολύ.
Κι εγώ.
Ο Πλάθιντο Ντομίνγκο, γνωστός ως ένας από τους σπουδαιότερους τραγουδιστές όπερας της εποχής μας, διαθέτει μια φωνή που μπορεί να περιγραφεί μόνο ως πραγματικά μεγαλοπρεπής. Με μια καριέρα που καλύπτει πάνω από μισό αιώνα, ο Domingo έχει γοητεύσει το κοινό παγκοσμίως με την απαράμιλλη φωνητική του δεινότητα και τις συναισθηματικές του ερμηνείες.
Από τη στιγµή που η φωνή του αντηχεί σε µια αίθουσα συναυλιών ή στην όπερα, µια αίσθηση µεγαλείου γεµίζει τον αέρα. Η φωνή του Ντοµίνγκο ενσαρκώνει ένα πλούσιο και ζεστό ηχόχρωµα, ικανό να διασχίζει αβίαστα ένα τεράστιο εύρος, από τις βαθύτερες νότες του µπάσου µέχρι τα απογειωτικά ύψη ενός τενόρου. Η δύναµη και η ευελιξία του προκαλούν δέος, επιβάλλοντας την προσοχή και προκαλώντας τα βαθύτερα συναισθήµατα στους ακροατές του.
Πέρα από την τεχνική ευφυΐα, είναι η απόλυτη εκφραστικότητα της φωνής του Ντοµίνγκο που τον κάνει να ξεχωρίζει. Έχει το εξαιρετικό χάρισµα να ενσαρκώνει την ουσία ενός χαρακτήρα µέσα από τη φωνητική του ερµηνεία, δίνοντας ζωή σε κάθε ρόλο που αναλαµβάνει. Είτε ενσαρκώνει τον τραγικό ήρωα, είτε τον ερωτευµένο ροµαντικό, είτε τον βασανισµένο αντιήρωα, η φωνή του γίνεται αγωγός για την αφήγηση ιστοριών, γοητεύοντας το κοινό και προκαλώντας µια βαθιά συναισθηµατική ανταπόκριση.
Η φωνητική τέχνη του Ντοµίνγκο δεν περιορίζεται σε κανένα συγκεκριµένο είδος ή γλώσσα. Μετακινείται αβίαστα µεταξύ όπερας, ζαρζουέλας, καλλιτεχνικών τραγουδιών, ακόµη και λαϊκής µουσικής, προσαρµόζοντας τη φωνή του στις µοναδικές απαιτήσεις κάθε στυλ, διατηρώντας παράλληλα την υπογραφή ενός µύθου µε τη λαµπρότητα. Έτσι, η φωνή του ξεπερνά τα πολιτισµικά και γλωσσικά εµπόδια, βρίσκοντας απήχηση στο κοινό σε όλο τον κόσµο και αφήνοντας ανεξίτηλο το σηµάδι του στην ιστορία της µουσικής.
• • •
– Χαίροµαι που σας συναντώ…
Και εγώ.
– Υπέροχο µέρος το Μπαϊρόιτ και ιδιαίτερα αυτό το ξενοδοχείο…
Γενικώς το Μπαϊρόιτ είναι µια πολύ όµορφη γερµανική πόλη. Όσο γι’ αυτό το ξενοδοχείο ειδικά, είναι σαν να χτίστηκε στην καρδιά της σιωπής. Υπάρχουν στιγµές, ειδικά το πρωί, που δεν ακούγεται τίποτα. Βγαίνω εδώ στον κήπο, για να πάρω το πρωινό µου, και το µόνο που ακούω κάτω από τα δέντρα είναι η ανάσα µου!
– Έχει ήχο η σιωπή;
(χαµογελάει) Ναι, και µερικές φορές ο ήχος της σιωπής είναι ο ωραιότερος ήχος που µπορείς ν’ ακούσεις. Ειδικά σε µια εποχή σαν τη δική µας, που τα πάντα γύρω µας είναι µόνο θόρυβος.
– Παρ’ όλα αυτά από όλους τους καθηµερινούς θορύβους υπάρχει για σας ένας αγαπηµένος; Ένας θόρυβος που αποτελεί ένα είδος απόλαυσης όταν τον ακούτε;
Η αλήθεια είναι ότι συµβαίνει και αυτό µε µερικούς θορύβους. Έναν ήχο που οι άλλοι τον θεωρούν άγριο, ενοχλητικό και θορυβώδη για παράδειγµα τον ήχο που κάνουν τα αυτοκίνητα που τρέχουν στη Φόρµουλα 1 εµένα τυχαίνει να µου αρέσει, µου αρέσει µάλιστα πολύ. Ο ήχος αυτός είναι πολύ κοντά στον ήχο της σιωπής».
– Υπάρχουν σιωπές σε ένα µουσικό έργο;
Όλες οι ανάσες είναι σιωπές. Οι ανάσες είναι από τις πιο µαγικές στιγµές µιας ερµηνείας. Όλοι οι µεγάλοι ερµηνευτές διακρίνονται για τις ανάσες τους, για τις στιγµές της σιωπής τους. (γέλια) Αλλά αυτό δεν συµβαίνει µόνο στη µουσική. Και στη ζωή το ίδιο ισχύει. Και οι ανάσες της ζωής είναι οι πιο σηµαντικές. ∆εν συµφωνείτε; Τρέχουµε όλη µέρα πάνω σε µια γραµµή και τελικώς για µια στιγµή πηδάµε στο κενό, αισθανόµαστε ότι πετάµε και αυτό µας κάνει να νιώθουµε πλήρεις, γεµίζει τα πνευµόνια µας µε αέρα και το µυαλό µας µε εικόνες. Αυτές είναι οι ανάσες της ζωής: οι στιγµές εκτός γραµµής που µαζεύουµε δυνάµεις για να συνεχίσουµε να ζούµε πάνω στη γραµµή που χαράξαµε».
– Πώς γίνονται µουσική οι ήχοι που ακούµε γύρω µας;
Η µουσική είναι το πάντρεµα των ήχων που ακούµε καθηµερινά ας πούµε, ο ήχος των φωνών των ανθρώπων όταν µιλούν, ο ήχος του χτυπήµατος µιας πόρτας ή ακόµη και ο ήχος που έχει η σιωπή. Ο κάθε ήχος κρύβει τη δική του µελωδία. Σιγά σιγά όµως οι άνθρωποι άρχισαν να αναπαράγουν αυτούς τους ήχους, να πειραµατίζονται, και έτσι καταλήξαµε σε αυτό που ονοµάζουµε σήµερα µουσική.
– Οι µεγάλοι συνθέτες τι άνθρωποι είναι; Είναι δηµιουργοί µουσικής ή είναι οι εκλεκτοί µέσα από τους οποίους περνάει η ήδη υπάρχουσα µουσική για να φτάσει στον κόσµο; Ο Μενουχίν µου είχε πει: «Η µουσική προϋπάρχει των µουσικών, των συνθετών. Οι συνθέτες το µόνο που κάνουν είναι να σηκώνουν το χέρι τους και να κόβουν ένα τσαµπί από την κληµαταριά της σύνθεσης…
Όντως υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται µε αυτή την ευκολία. Νοµίζω πάντως ότι είναι κάτι ακόµη βαθύτερο, που έχει να κάνει µε τα πολύ έντονα συναισθήµατα τα οποία ο συνθέτης αναγνωρίζει και τελικά επενδύει στη µουσική του. Σε µια όπερα, ας πούµε, βλέπεις να συνυπάρχουν διαφορετικές καταστάσεις και συναισθήµατα, τα οποία ο συνθέτης έχει τη µαγική ικανότητα να διακρίνει, να «αρπάζει» την ουσία και τη δύναµη που κρύβουν και όλα αυτά να καταφέρνει να τα µεταφέρει. Εγώ πιστεύω ότι τέτοιοι άνθρωποι γεννιούνται έχοντας µια ευκολία σε σχέση µε τη µουσική. Με άλλα λόγια ότι η ευκολία αυτή είναι γι’ αυτούς κάτι έµφυτο.
– Ο µεγάλος συνθέτης, δηλαδή, γεννιέται;
Σίγουρα. Και ευτυχώς έχουµε πολλά τέτοια παραδείγµατα. Όταν υπάρχουν άνθρωποι σαν τον Μότσαρτ, ας πούµε, ικανοί να γράφουν µουσική από τόσο νεαρή ηλικία, καταλαβαίνεις αµέσως ότι πρόκειται για κάτι έµφυτο.
– Μπορεί κάποιος να γεννηθεί µε αυτό το χάρισµα και να το χάσει; Μπορεί δηλαδή να υπάρχει ταλέντο και να χαθεί;
Όχι, δεν νοµίζω ότι το ταλέντο είναι κάτι που χάνεται. Απλώς άλλοι «ασκούν» αυτή την ευκολία καλύτερα και άλλοι χειρότερα. Κάποιος µπορεί να έχει µεγαλύτερη έµπνευση και άλλος µικρότερη. Το χάρισµα όµως υπάρχει. Ο ταλαντούχος άνθρωπος, για να φτάσει στο ύψος του ταλέντου του, πρέπει να πειθαρχήσει, να δουλέψει. Αν δεν γίνουν αυτά, µπορεί να µην εξαφανιστεί το ταλέντο, αλλά πιθανόν δεν θα φανεί σε όλο του το µεγαλείο, δεν θα φθάσει δηλαδή κανείς στο ύψος του ταλέντου του.
– Εποµένως για εσάς δεν υπάρχουν χαµένα ταλέντα;
Όχι. Αν έχεις το ταλέντο του συνθέτη, θα γίνεις µάλλον συνθέτης. Η διαφορά υφίσταται ως προς το αποτέλεσµα. Συνθέτης µε συνθέτη διαφέρουν τελικά όσον αφορά στη µουσική που γράφουν. Με απλά λόγια, ο ταλαντούχος συνθέτης θα γίνει συνθέτης, αλλά αυτό δεν προϋποθέτει ότι θα γράφει και καλή µουσική. Γι’ αυτό και υπάρχουν πολλοί συνθέτες, εκ των οποίων άλλος γράφει καλύτερη και άλλος χειρότερη µουσική.
– Εσείς πώς ανακαλύψατε ότι είχατε το χάρισµα του τραγουδιστή και όχι κάποιο άλλο χάρισµα;
Οι γονείς µου ήταν και οι δύο τραγουδιστές και επειδή από πολύ µικρή ηλικία µού άρεσε και εµένα η µουσική, ξεκίνησα µαθήµατα πιάνου. Με το τραγούδι ασχολήθηκα επειδή ζήλευα που τους άκουγα να τραγουδούν και έτσι προσπάθησα να τους µιµηθώ. Κατά κάποιον τρόπο δηλαδή ήταν µοιραίο για εµένα να καταλήξω τραγουδιστής. ∆εν ξέρω αν γεννήθηκα τραγουδιστής. Ξέρω όµως σίγουρα ότι κατέληξα.
– Αν δηλαδή είχατε γεννηθεί και είχατε ζήσει σε ένα άλλο περιβάλλον, θα ήταν πιθανόν να µην είχατε γίνει τραγουδιστής;
Όταν το έχεις µέσα σου, είναι δύσκολο να το κρύψεις, αλλά οπωσδήποτε το γεγονός ότι από παιδί είχα αυτά τα ερεθίσµατα µε βοήθησε πάρα πολύ να ανακαλύψω τι έχω µέσα µου και να τολµήσω να το ακολουθήσω.
– Ενώ διάφοροι ερµηνευτές τραγουδούν την ίδια παρτιτούρα, πώς γίνεται και το αποτέλεσµα συχνά είναι πολύ διαφορετικό;
Αυτό, κύριε Λάλα, είναι το µυστήριο της δηµιουργίας. Ο λόγος για τον οποίο υπάρχουν πολλοί τρόποι να ερµηνεύσεις ένα έργο είναι επειδή ο κάθε ερµηνευτής βάζει σε αυτό που κάνει το δικό του συναίσθηµα. ∆εν εκτελούµε ένα έργο. Το ερµηνεύουµε. Με άλλα λόγια εικάζουµε τι θα ήθελε ο συνθέτης να πει ή να ακουστεί όταν έγραφε αυτό το έργο. Ερµηνεύουµε την παρτιτούρα µε τη συµµετοχή της λογικής και του συναισθήµατος. Ακούς κάτι και λες: «Αυτό έτσι πρέπει να γίνει» αλλά µετά έρχεται µια άλλη ερµηνεία και ανατρέπει αυτό που είχες ακούσει πιο πριν. Ακούγεται, όπως είπατε και εσείς, σαν κάτι εντελώς διαφορετικό. Για εµένα είναι σηµαντικό να προσπαθεί κανείς, ψάχνοντας µέσα στην παρτιτούρα, να µαντέψει τι ήθελε να πει ο συνθέτης, τι προσπαθούσε να εκφράσει. Γι’ αυτό οι µεγάλοι µουσικοί ξεχωρίζουν από αυτούς που απλώς βασίζονται σε κάποιους ακαδηµαϊκούς κανόνες για να ερµηνεύσουν ένα έργο.
– Κάτω από τις νότες κρύβεται η ψυχή του συνθέτη;
Βέβαια. Και το καλύτερο που έχει να κάνει ένας µουσικός είναι να ψάξει να τη βρει. ∆εν έχει και τόσο νόηµα η συνάντηση µε το µυαλό του συνθέτη όσο µια συνάντηση µε την ψυχή του… Η ψυχή είναι ο κήπος που ζητάει τη βοήθεια του µυαλού για να αξιοποιηθεί. Αν δεν υπάρχει κήπος, το µυαλό δεν µπορεί να κάνει τίποτα µόνο του. Όσοι επινόησαν µε τη δύναµη του µυαλού τους ανύπαρκτους κήπους κάποια στιγµή ξεφούσκωσαν. Η πραγµατική σηµασία του µυαλού είναι να αξιοποιεί το συναίσθηµα.
– Όταν τραγουδάτε κατά τη διάρκεια µιας παράστασης δηλαδή, έχετε την αίσθηση ότι κάπου είναι κρυµµένο το αφτί του συνθέτη και σας ακούει; Λογοδοτείτε δηλαδή στον συνθέτη;
Όπως σας είπα και προηγουµένως, προσπαθώ να µαντέψω τι κρύβεται κάτω από τις νότες και µετά βάζω όλα µου τα δυνατά για να µπορέσω αυτό το πράγµα να το εκφράσω.
– Τι κάνει έναν µεγάλο ερµηνευτή να ξεχωρίζει από κάποιον που είναι µέτριος;
Αυτό είναι κάτι που τις περισσότερες φορές ούτε ο ίδιος δεν το γνωρίζει. Και καλύτερα που δεν το γνωρίζει… Αν το γνώριζε, ίσως να έχανε και τη λαµπρότητά του. Η λαµπρότητα του µεγάλου ερµηνευτή κρύβεται στα µυστήρια αυτά… Ερµηνευτής που έχει λύσει αυτά τα µυστήρια είναι σαν ζωή χωρίς µυστικά. Το µόνο που κάνει κάθε φορά ο µεγάλος ερµηνευτής είναι να νιώθει κάτι και να τολµά να το εκφράζει. Αυτό γίνεται αυθόρµητα, βγαίνει από µέσα του και αποδεικνύεται πολύ διαφορετικό. Ο ίδιος όµως δεν ξέρει τι ακριβώς είναι αυτό που συγκινεί τους θεατές και τους κριτικούς. Για µένα, αν προσπαθήσω να ερµηνεύσω όλα αυτά που συνιστούν τον µεγάλο ερµηνευτή, το παν στην ερµηνεία είναι ο τρόπος ανάγνωσης µιας παρτιτούρας. Ο µεγάλος ερµηνευτής δεν είναι µεγάλος µόνο όταν τραγουδάει αλλά κυρίως όταν διαβάζει. Πιστεύω ότι πρέπει να µπορεί να διαβάζει σωστά την παρτιτούρα, να διακρίνει δηλαδή τι θέλει να πει ο συνθέτης και στη συνέχεια να είναι σε θέση να εκφράσει αυτό που καταλαβαίνει.
– Υπάρχει κάτι µέσα σε όλη αυτή τη δόξα που δεν έχετε απολαύσει;
Όχι, εγώ ο ίδιος απολαµβάνω πολύ τη µουσική µου και αυτό είναι κάτι που ο κόσµος το αντιλαµβάνεται. Να σας πω και κάτι που πιστεύω βαθιά; Προτού επιδιώξουµε να αρέσουµε στους άλλους πρέπει να καταφέρουµε να αρέσουµε στον εαυτό µας… Προτού να απολαύσουν οι άλλοι την ερµηνεία µου θα πρέπει να την έχω χαρεί εγώ… Για µένα η µέγιστη επιτυχία ενός ανθρώπου είναι να µπορεί να χαίρεται γι’ αυτό που είναι. Επιτυχία είναι η δικαίωση του εαυτού µας από τον εαυτό µας. ∆εν ξέρω αν γίνοµαι κατανοητός…
– Υπάρχουν στιγµές που η φήµη γίνεται αρρώστια;
Όχι, νοµίζω ότι αυτό είναι µια υπερβολή. Το ότι η φήµη κάποιες φορές εκτός από θετικά έχει και αρνητικά αυτό είναι γεγονός αυτονόητο. Τα πράγµατα όµως είναι πιο απλά για µένα. Εγώ απλώς τραγουδάω και χαίροµαι επειδή αυτό που κάνω αρέσει και στον κόσµο. Αυτό είναι όλο.
– Τόσο απλή είναι η ζωή;
∆είχνει περίπλοκη, αλλά τελικά είναι πολύ απλή. Το γεγονός, ας πούµε, ότι για να φθάσω σε ένα καλό αποτέλεσµα ως προς την ερµηνεία µου πρέπει να αναλύσω ένα σωρό πράγµατα, αυτό είναι κάτι που αφορά εµένα και µόνο εµένα. Το κοινό δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτό, ενδιαφέρεται για το αποτέλεσµα. Θέλει αυτό που εισπράττει να είναι απλό, να µπορεί να το νιώθει χωρίς να το αναλύει.
– Πρέπει να είναι ταλαντούχο το κοινό για να γίνει κατανοητός ένας µεγάλος ερµηνευτής ή ένας µεγάλος συνθέτης;
Το κοινό πρέπει απλώς να µπορεί να αισθάνεται. Μόνο να αισθάνεται. ∆εν χρειάζεται να ξέρει γιατί αυτή η ερµηνεία είναι καλύτερη από την άλλη. Αρκεί µόνο να µπορεί να την απολαύσει.
– Υπάρχει µια αντίληψη που λέει ότι η κλασική µουσική είναι υπόθεση ανθρώπων οι οποίοι γνωρίζουν από µουσική, ανθρώπων που έχουν µια µουσική παιδεία…
Όχι, δεν συµφωνώ. Το κοινό δεν χρειάζεται να ξέρει. Πρέπει απλώς να µπορεί να νιώθει. ∆εν χρειάζεται να είναι κανείς ειδήµονας για να πει: «Αυτό µου αρέσει… αυτό δεν µου αρέσει…». Φυσικά υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι αγαπούν την όπερα ή µουσικοί που γνωρίζουν αρκετά πράγµατα. Εγώ όµως, ως τραγουδιστής, θέλω το κοινό να µπορεί να µε καταλάβει, να νιώσει αυτό που προσπαθώ να του δώσω µέσα από τη φωνή µου, µέσα από τον τρόπο µε τον οποίο ερµηνεύω ή διευθύνω ένα έργο. ∆εν µε ενδιαφέρει να καταλαβαίνουν. Με ενδιαφέρει να νιώθουν το συναίσθηµα και το δικό µου και του συνθέτη. Πάντα βέβαια ανάµεσα στο κοινό θα υπάρχουν και άνθρωποι οι οποίοι θα γνωρίζουν από µουσική. Γι’ αυτούς η απόλαυση είναι άλλη.
– Εσείς πιστεύετε ότι υπάρχουν διάφορα είδη µουσικής ή ότι η µουσική είναι µία;
Πιστεύω ότι υπάρχουν δύο είδη µουσικής η καλή και η κακή. Είναι ο µόνος διαχωρισµός που αποδέχοµαι.
– Ποια είναι η καλή µουσική;
Αυτή που σε µια συγκεκριµένη στιγµή µπορεί να αγγίξει το κοινό… ∆εν θέλω να πω ότι η ποπ µουσική δεν είναι καλή. Όχι. Αλλά, όπως και να το κάνουµε, η µουσική πρέπει να έχει ένα ενδιαφέρον, να έχει κάτι να σου πει, κάτι να εκφράσει και το κυριότερο να σε αγγίζει κατευθείαν στην καρδιά, για οποιονδήποτε λόγο.
– Πώς εξηγείτε την προτίµηση των πολλών για την ποπ µουσική;
Επειδή είναι εύκολη, ακούγεται εύκολα. Όπου κι αν πας, αυτή τη µουσική ακούς. Ένα παιδί από το σπίτι του ως το σχολείο ακόµη και µέσα στο σχολικό λεωφορείο ή οπουδήποτε αλλού και αν πάει, αυτό το είδος της µουσικής θα ακούσει. Αν η κλασική µουσική διδασκόταν στα σχολεία από ανθρώπους που θα είχαν την εξυπνάδα να την περάσουν στα παιδιά ως κάτι απλό και εύκολο, τότε όλα τα παιδιά θα µπορούσαν να ακούνε κλασική µουσική όχι επειδή έτσι πρέπει ή επειδή θεωρείται ανώτερο είδος, αλλά επειδή απλώς θα τους ήταν κάτι ιδιαίτερα ευχάριστο.
– Γιατί οι άνθρωποι, ενώ η δυσκολία συνήθως είναι µια περιπέτεια µε µεγάλο ενδιαφέρον, έχουν την τάση να επιλέγουν την ευκολία;
Όσον αφορά στη µουσική, συνήθως οι άνθρωποι περιµένουν απ’ αυτήν να τους κάνει να περάσουν ευχάριστα και όχι να τους φέρει αντιµέτωπους µε δυσκολίες ή προβλήµατα. Οι άνθρωποι οι περισσότεροι αποστρέφονται τον προβληµατισµό. (γέλια)
– Για ποιον λόγο αξίζει να ζούµε κατά τη γνώµη σας; Πού βρίσκεται δηλαδή το ενδιαφέρον της ζωής;
Κατ’ αρχάς, να πούµε ότι δύο είναι τα πιο σηµαντικά πράγµατα στη ζωή ενός ανθρώπου: η προσωπική του ζωή και η δουλειά του. Και στις δύο περιπτώσεις προσωπικά προσπαθώ να είµαι ευτυχισµένος, να ζω όσο µπορώ πιο όµορφα και να κάνω ευτυχισµένους και τους άλλους ανθρώπους. Θέλω να µπορώ να απολαµβάνω την προσωπική µου ζωή µαζί µε τους ανθρώπους που αγαπάω και όσον αφορά στα επαγγελµατικά µου, η µουσική είναι κάτι που επίσης µε κάνει πάρα πολύ ευτυχισµένο. Όταν νιώθω ευτυχισµένος εγώ, µπορώ να κάνω ευτυχισµένο και το κοινό. Για µένα αυτό είναι το νόηµα της ζωής: το να προσπαθείς σε όλα τα πράγµατα να βρεις την ευτυχία και να βοηθάς και τους άλλους να τη βρουν.
– Τι είναι η ευτυχία δηλαδή;
∆εν ξέρω τι είναι η ευτυχία, ξέρω όµως τι είναι να την αναζητάς. Όλοι αυτό ψάχνουµε στη ζωή, µόνο που για τον καθένα είναι κάτι διαφορετικό. Για µένα, ας πούµε, είναι το να κάνω καλά τη δουλειά µου και να νιώθω ότι αυτό που κάνω αρέσει και στους άλλους. Εµένα αυτό µε κάνει ευτυχισµένο.
– Υπήρξε µια στιγµή που κάνατε και άλλα πράγµατα στη ζωή σας ή που προσπαθήσατε να κάνετε και άλλα πράγµατα;
∆εν υπήρξε ούτε µία στιγµή στη ζωή µου που να αµφέβαλα ότι αυτό που θέλω να κάνω είναι το να ασχοληθώ µε τη µουσική. Ούτε για µία στιγµή δεν πίστεψα ότι δεν θα γίνω τραγουδιστής.
– Κάποια στιγµή πάντως, απ’ ό,τι ξέρω, είχατε ασχοληθεί και µε τις ταυροµαχίες.
Αυτές ήταν νεανικές τρέλες… Για µένα οι ταυροµαχίες ήταν ό,τι είναι για τα υπόλοιπα παιδιά το ποδόσφαιρο. ∆εν ασχολήθηκα ποτέ σοβαρά µε τις ταυροµαχίες. Απλώς προσπάθησα κάποια στιγµή, όταν ήµουν πολύ νέος, αλλά σταµάτησα πολύ γρήγορα.
– Η τέχνη είναι ένας τρόπος να ζήσει κανείς περισσότερο; Ένας τρόπος να κερδίσουµε τον χρόνο;
∆εν υπάρχει καµία αµφιβολία ότι όλοι οι καλλιτέχνες νιώθουν αυτή την επιθυµία να αφήσουν πίσω τους ένα όνοµα που θα µείνει ως µαρτυρία της καλλιτεχνικής προσφοράς τους. Σήµερα, µε όλες αυτές τις δυνατότητες που µας παρέχουν η δισκογραφία, το βίντεο, ο κινηµατογράφος, είναι πολύ πιο εύκολο να αφήσεις κάτι που θα µείνει στο µέλλον απ’ ό,τι ήταν παλαιότερα. Σίγουρα η υστεροφηµία είναι κάτι που απασχολεί όλους τους καλλιτέχνες… Βέβαια είναι και λίγο µάταια όλα αυτά.
– Τι είναι αυτό που αντέχει τελικά στον χρόνο; Τι κάνει έναν µεγάλο συνθέτη να κερδίζει µε το έργο του τον χρόνο;
Όχι µόνον οι µεγάλοι συνθέτες αλλά και οι µεγάλοι ζωγράφοι ή οι µεγάλοι συγγραφείς κατάφεραν να δηµιουργήσουν έργα, τα οποία, όσο και αν οι προτιµήσεις αλλάζουν από γενιά σε γενιά, ήταν τόσο µεγαλειώδη που παρέµειναν κοινής αποδοχής και συνέχισαν να µιλάνε στις ψυχές των ανθρώπων.
– Υπάρχουν πράγµατα που θα αλλάζατε στην ερµηνεία σας αν είχατε τη δυνατότητα να συναντήσετε τον Βέρντι;
Ακούστε, το έχω σκεφθεί πολλές φορές αυτό… ∆εν θα υπήρχε για µένα τίποτε καλύτερο από το να µπορούσα να συναντήσω από κοντά κάποιους µεγάλους συνθέτες. Είναι κάτι που από τη µια θα µε ευχαριστούσε όσο τίποτε άλλο, από την άλλη όµως θα µε φόβιζε. Ενώ θα την περίµενα πώς και πώς µια τέτοια στιγµή, θα φοβόµουν πάρα πολύ να ακούσω αυτά που θα είχε ο συνθέτης να µου πει. Ονειρεύοµαι βέβαια το να µου έλεγε: «Ναι, Πλάθιντο, µου αρέσει αυτό που κάνεις… Είσαι µέσα στο µυαλό και στην ψυχή µου!»». (γέλια)
– Υπήρξαν στιγµές που είχατε ερωτήµατα για ρόλους που έχετε ερµηνεύσει και στα οποία δεν πήρατε ποτέ απάντηση;
Όχι. Χαίροµαι που µέσα από τη µελέτη µπορώ κάθε φορά να ανακαλύπτω καινούργια πράγµατα, να βλέπω πόσο βαθιά µπορούσε να φθάσει ο συνθέτης τη στιγµή που έγραφε την παρτιτούρα. Ως άνθρωπος δεν θέλω να αφήνω αναπάντητα ερωτήµατα, έστω και αν κάποιες από τις απαντήσεις που έχω δώσει κατά καιρούς αποδείχθηκαν λανθασµένες… Για µένα είναι λύση η απάντηση, όποια και αν είναι. Ο προορισµός µας είναι µέσα από τις απαντήσεις µας στα ερωτήµατα που µας τίθενται στη ζωή, να ορίσουµε τη ζωή µας. Οι απαντήσεις µας είναι η υπογραφή µας!
– Συχνά σας αρέσει να διευθύνετε την ορχήστρα… Υπάρχει διαφορά στην αντιµετώπιση ενός µουσικού έργου από έναν διευθυντή ορχήστρας και από έναν ερµηνευτή; Εσείς, ας πούµε, διαφορετικά αντιµετωπίζετε ένα έργο όταν πρόκειται να το διευθύνετε και διαφορετικά όταν πρόκειται να το ερµηνεύσετε;
Ως µουσικός ξεκινάς πάντοτε από το πώς θα διηύθυνες ένα έργο. Βλέπεις τα πάντα µέσα από αυτή τη µατιά και µετά τα αντιµετωπίζεις ως ερµηνευτής.
– Γιατί;
∆ιότι τη µουσική πρέπει να τη δεις πρώτα ως µουσικός, να δεις τι είναι αυτό που ήθελε να πει ο συνθέτης συνολικά και όχι από τη µεριά του ρόλου σου µόνο. Ο ερµηνευτής έπεται. Ο τραγουδιστής είναι µέρος του έργου… Το ίδιο κάνω και στη ζωή µου. Η δική µου άποψη πρέπει να λαµβάνει πάντοτε υπόψη της όχι τι συµφέρει ή τι ικανοποιεί εµένα αλλά τι θα ήταν καλό και για το σύνολο. Αλίµονο αν στη ζωή προβάλλαµε τα συµφέροντά µας… Η ζωή και ο κόσµος µας θα ήταν µια κόλαση.
– ∆εν ήταν λιγάκι ρίσκο για εσάς, ενώ ήσασταν ήδη ένας διάσηµος τραγουδιστής, να περάσετε στη διεύθυνση ορχήστρας;
Από τη στιγµή που είσαι εκτεθειµένος στην κριτική εύκολα δηλαδή αναρωτιέται κάποιος γιατί το έκανα, το ρίσκο υπάρχει. Η απάντηση είναι ότι το έκανα επειδή εκτός από τραγουδιστής είµαι και διευθυντής ορχήστρας. Είναι απλό νοµίζω. ∆εν υπάρχει κανένας άλλος λόγος. Μάλιστα µερικές φορές νιώθω καλύτερος διευθυντής ορχήστρας από τραγουδιστής.
– Μόνο παίρνοντας ρίσκα φθάνουµε κάπου στη ζωή;
Νοµίζω ότι θα ήταν πολύ πληκτικό αν κάναµε µόνο τα απλά, τα εύκολα… και αυτά που ο καθένας µπορεί να κάνει. Συνήθως τα δύσκολα είναι αυτά που κρύβουν το µεγαλύτερο ενδιαφέρον.
– Γιατί;
Μάλλον στα δύσκολα ανακαλύπτουµε τα όριά µας… Παλεύοντας µε τα δύσκολα βγαίνουµε από τον κόσµο του αυτονόητου και µπαίνουµε στον κήπο τού «όλα είναι πιθανόν να συµβούν», στον κήπο µε τις συνεχείς εκπλήξεις.
– Για εσάς µεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει η διαδικασία ή το αποτέλεσµα;
Σε πολλές περιπτώσεις εκείνο που µετράει είναι το αποτέλεσµα. Συνήθως όµως η διαδικασία είναι αυτή που σε πλουτίζει µε εµπειρίες. Στη διαδικασία αναπτύσσονται οι ισχυρές σχέσεις, οι συγγένειες… Η διαδικασία είναι θάλασσα, το αποτέλεσµα µια ξέρα.
– Ποια είναι η διαφορά µεταξύ πρόβας και παράστασης; Μπορεί κατά τη διάρκεια µιας πρόβας να είστε καλύτερος απ’ ό,τι στην παράσταση;
Στην πρόβα προετοιµάζεσαι, ξεσκαρτάρεις, αλλάζεις, αυτοσχεδιάζεις…
– Υπάρχουν µεγάλες στιγµές κατά τη διάρκεια των προβών;
Βέβαια. Όλες οι στιγµές που ανακαλύπτεις καινούργια πράγµατα είναι µεγάλες. Αν δεν προετοιµαστείς κάνοντας πρόβες, είναι αδύνατον να διευθύνεις µια ορχήστρα, να τραγουδήσεις.
– Το λάθος είναι πηγή γνώσης;
∆εν ξέρω… Αυτό που ξέρω είναι ότι πολλές φορές το λάθος είναι εκείνο που σου δίνει τη δυνατότητα να κάνεις κάτι καλύτερα. Το λάθος ενώ φαίνεται καταστροφικό έχει ανοιχτό διάλογο µε τη µέγιστη επιτυχία. Όποιος δεν έχει κάνει λάθη δεν έχει δοξαστεί. Τα λάθη είναι τα σκαλοπάτια που οδηγούν στη δόξα.
– Έχει τύχει να κάνετε λάθος σε παράσταση και να το καταλάβει το κοινό;
Πάντοτε ανάµεσα στο κοινό θα υπάρχουν και άνθρωποι οι οποίοι γνωρίζουν πολύ καλά ένα κοµµάτι, οπότε αν κάνεις ένα λάθος είναι σίγουρο ότι θα το προσέξουν. Αυτό όµως δεν µε τροµάζει… Αυτοί που µπορούν να διακρίνουν ένα λάθος µπορούν να διακρίνουν και τη µέγιστη προσπάθεια για τελειότητα.
– Για εσάς υπάρχουν διαφορές από παράσταση σε παράσταση;
Ποτέ µια παράσταση δεν µπορεί να είναι ίδια µε µια προηγούµενη και αυτό ακριβώς είναι το σηµαντικό. Για µένα αυτός είναι και ο λόγος που το θέατρο, ό,τι και να γίνει, δεν θα πάψει ποτέ να υπάρχει. Αυτή ακριβώς η διαφορά από παράσταση σε παράσταση είναι που το κρατάει ζωντανό και θα του δίνει πάντοτε λόγο ύπαρξης, ανεξάρτητα από το αν θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν στη ζωή µας η τηλεόραση και ο κινηµατογράφος.
– Υπάρχουν στιγµές που µια παράσταση σας έκανε να νιώσετε ότι αγγίξατε τις φτέρνες του Θεού;
Όχι, προσπαθώ να είµαι ταπεινός! ∆εν σκέφτοµαι ότι πάνω στη σκηνή συναγωνίζοµαι τον Θεό! Ποτέ δεν το σκέφτηκα!».
– Γιατί; Πιστεύετε στον Θεό;
Πιστεύω. Αν δεν ήµουν θρησκευόµενος, δεν θα σας έλεγα αυτά που σας λέω… Απλώς δεν πιστεύω ότι εµείς µπορούµε να γίνουµε θεοί.
– ∆εν πιστεύετε ότι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να δηµιουργούν είναι η τάση τους να αγγίξουν το θείο, να φθάσουν τον Θεό;
∆εν είµαι αρµόδιος να απαντήσω σε µια τέτοια ερώτηση. Ειδικά εσείς οι Έλληνες έχετε και πολλούς θεούς, οπότε εκ των πραγµάτων θα ήταν δύσκολο να επιλέξετε σε ποιον θεό από όλους να µοιάσετε. (γέλια)
– Εσείς που έχετε ζήσει και την προ υψηλής τεχνολογίας εποχή, τότε που σε µια ηχογράφηση ακουγόταν ακόµη και η ανάσα του τραγουδιστή, τι λέτε για τη σηµερινή εποχή, που είναι όλα τέλεια στις ηχογραφήσεις; Ακούω, ας πούµε, παλαιές ηχογραφήσεις της Κάλλας και βγάζουν µια τροµερή δραµατικότητα, ακριβώς επειδή ακούγεται ακόµη και η ανάσα της που λέει ο λόγος…
Κοιτάξτε, αυτά τα πράγµατα για να γίνουν αντιληπτά πρέπει να είναι σε θέση και ο άλλος να τα διακρίνει. Εννοείται φυσικά ότι όταν µιλάµε για ζωντανές παραστάσεις, εκεί τα πράγµατα είναι εντελώς διαφορετικά.
– Εσείς την Κάλλας την είχατε γνωρίσει, έτσι δεν είναι;
Φυσικά. ∆υστυχώς όµως δεν έχω τραγουδήσει ποτέ µαζί της.
– Τι ήταν αυτό που την έκανε τόσο µεγάλη;
Υπήρξε ίσως η πρώτη τραγουδίστρια αυτού του αιώνα που διέθετε τόσο τεράστιες δραµατικές ικανότητες. Επάνω στη σκηνή είχε τη δύναµη να σε πείθει απόλυτα.
– Τι σηµαίνει καλή φωνή;
Για τον κάθε άνθρωπο η καλή φωνή είναι κάτι διαφορετικό.
– Για εσάς;
Συνήθως καλή φωνή θεωρώ αυτή που µπορεί να συγκινήσει, να ξυπνήσει µέσα στους ακροατές συναισθήµατα…
– Είχατε πει κάποτε ότι στο τραγούδι µπαίνει κανείς ως τραγουδιστής και βγαίνει ως προσωπικότητα. Πώς γίνεται αυτό;
Κάθε φορά που ερµηνεύω έναν ρόλο γίνοµαι ο χαρακτήρας που υποδύοµαι. Και όταν δεν υπάρχει ρόλος, εγώ πάλι µπορώ να σας κάνω να καταλάβετε και να πιστέψετε αυτό που σας λέω µέσα από ένα τραγούδι. Εποµένως ξεκινάµε για να γίνουµε τραγουδιστές µε µόνο µας εφόδιο τη φυσιολογία της φωνής µας και καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι δεν φθάνει η φωνή για να τραγουδήσουµε. Χρειάζεται προσωπικότητα ικανή να καταλάβει την περιέργεια και τη λεπτοµέρεια του κάθε ρόλου…
– Υπάρχουν άνθρωποι που σας έχουν επηρεάσει;
Σε αυτό λειτουργώ ως χαµαιλέων. Μου αρέσει να µαθαίνω από τους πάντες και από τα πάντα. Κάθε φορά που βλέπω έναν ερµηνευτή, έχω τα µάτια µου ανοιχτά και την αντίληψή µου σε ετοιµότητα για να µπορέσω να µάθω από αυτόν πράγµατα. Από τον καθένα µπορείς να µάθεις κάτι. Από µαέστρους, από τραγουδιστές, από ηθοποιούς… γενικά από τους ανθρώπους. Πιστεύω ότι το µεγαλύτερο σχολείο είναι η ίδια η ζωή, οι ίδιοι οι άνθρωποι. Προχωράς λοιπόν µες στη ζωή και κάθε µέρα µαθαίνεις και κάτι καινούργιο. Άλλες φορές απλώς προσαρµόζεσαι και µαθαίνεις, και άλλες φορές τα πράγµατα µπαίνουν βαθιά µέσα σου και λειτουργούν σαν προβολείς που σε φωτίζουν. Για µένα οι συναντήσεις µε τους ανθρώπους ήταν πάντοτε φώτα, τα φώτα της ζωής µου.
– Όταν αισθάνεστε ερωτευµένος, επηρεάζει αυτό τον τρόπο που θα ερµηνεύσετε έναν ρόλο;
Από τη στιγµή που θα µελετήσεις έναν ρόλο, θα πρέπει να τον ερµηνεύσεις µε έναν συγκεκριµένο τρόπο. Τα προσωπικά κατά τη γνώµη µου δεν πρέπει να παρεισφρέουν. Στο κάτω κάτω όλοι κάποια στιγµή της ζωής µας είµαστε ερωτευµένοι. Τι σηµαίνει αυτό; (γέλια) ∆υστυχώς λέγεται ότι µερικοί από τους µεγαλύτερους συνθέτες έγραψαν τα πιο σηµαντικά έργα τους σε περιόδους που υπέφεραν. Ακούγεται λυπηρό, αλλά είναι αλήθεια. Το ίδιο πράγµα µπορεί να ισχύει και για έναν ερµηνευτή. Σε περιόδους µεγάλης θλίψης ή µεγάλης ευτυχίας, ο τρόπος µε τον οποίο θα ερµηνεύσεις έναν ρόλο µπορεί να είναι λιγάκι διαφορετικός. Σε κάθε περίπτωση όµως ένας σωστός επαγγελµατίας πρέπει να γνωρίζει ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να αποδώσει έναν ρόλο, ανεξάρτητα απ’ αυτά που συµβαίνουν στην προσωπική του ζωή.
– Πηγαίνετε ποτέ διακοπές; Κάθε φορά που διαβάζω το πρόγραµµά σας µε πιάνει πανικός… ∆εν ξεκουράζεστε ποτέ;
Αν πω θα ξεκουραστώ, νιώθω ότι θα σκουριάσω. Το να κάνεις αυτό που σου αρέσει είναι ένα είδος µόνιµων διακοπών… Οι περισσότεροι άνθρωποι πηγαίνουν διακοπές για να κάνουν αυτό που τους αρέσει, επειδή όλο τον υπόλοιπο χρόνο κάνουν πράγµατα που δεν τους ευχαριστούν. Για µένα οι ευχαριστηµένοι της ζωής δεν κάνουν ποτέ διακοπές.
– Φοβηθήκατε ποτέ για τη φωνή σας;
Παλαιότερα ζοριζόµουν πολύ. Στις υψηλές νότες δεν ένιωθα καθόλου ασφαλής. ∆ούλεψα όµως πολύ και σιγά σιγά άρχισα να εξουσιάζω εγώ τον ήχο και όχι το αντίθετο. Τώρα αν πρέπει να θυσιάσω µια µακριά, υψηλή νότα για να δώσω µεγαλύτερη έµφαση σε ένα µέτριο κοµµάτι από µια άρια, δεν διστάζω να το κάνω, γιατί όταν τραγουδάω προσπαθώ και την παραµικρή λέξη από το λιµπρέτο να την εννοώ.
– Θα θέλατε να είστε τόσο γνωστός όσο οι Μπιτλς;
Ναι, θα ήθελα πολύ να είµαι διεθνής σταρ, ποιος δεν θα το ήθελε; Αλλά είναι πολύ δύσκολο πράγµα. Να σας πω ποιος είναι ο µεγαλύτερος καλλιτέχνης που έχω δει ποτέ; Ο Ζιλµπέρ Μπεκό. Τι ένταση, Θεέ µου… Τον είχα δει στη Μασσαλία και δεν έχω δει ποτέ άνθρωπο να καταστρέφει τόσο απόλυτα τον εαυτό του κατά την ώρα της ερµηνείας.
– Υπήρξε µια στιγµή που να είπατε: «Τέλος η όπερα για µένα»;
Όχι… Έχω ακόµη τον ίδιο ενθουσιασµό που είχα και όταν ξεκινούσα.
– Και πώς καταφέρνετε να τον διατηρείτε;
Τα καταφέρνω επειδή η φλόγα που µε κάνει να θέλω να ανακαλύπτω καινούργιους χαρακτήρες, να κάνω καινούργια πράγµατα, καίει µέσα µου ακόµη. ∆ιατηρώ την περιέργειά µου, τον ίδιο ενθουσιασµό που είχα όταν ξεκινούσα, παρ’ όλο που ο κόσµος έχει απαιτήσεις, ζητάει όλο και περισσότερα, και µερικές φορές είναι και εναντίον σου.
– Ο κόσµος ή οι κριτικοί;
Ο κόσµος. ∆εν µε νοιάζουν οι κριτικοί… ∆εν µε ενοχλούν καν. Με τους κριτικούς το µόνο πράγµα που µε ενοχλεί είναι η κακή πρόθεση. ∆εν µπορούν να µε επηρεάσουν, απλώς µε απογοητεύουν. Λέω: «Τι έχω κάνει τώρα σε αυτόν τον άνθρωπο για να χαίρεται που µε βασανίζει έτσι; Έχω αφιερώσει πολύ χρόνο σε αυτό το επάγγελµα, έχω αφοσιωθεί εντελώς». Έτσι είναι όµως. Αυτοί έχουν την εξουσία της πένας και εσύ απλώς πρέπει να υποταχθείς.
– Σας εκπλήσσει ακόµη η ζωή σας;
Καθηµερινά µε εκπλήσσει. Η έκπληξη είναι η τροφή της ζωής µου. Αλίµονο αν σηκωνόµασταν από το κρεβάτι µας το πρωί ξέροντας ότι θα ζήσουµε µια από τα ίδια.
– Σας ευχαριστώ πολύ.
Κι εγώ.
