Συνήθως, όταν ααφερόμαστε τον ρατσισμό, οι περισσότεροι σκέφτονται μόνο τις προκαταλήψεις που έχουν τα άτομα προς μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων ή τα συστήματα εξουσίας και καταπίεσης. Ωστόσο ο ρατσισμός έχει πολλές μορφές και εκφάνσεις και ο περιβαλλοντικός ρατσισμός είναι μια σημαντική πτυχή αυτού του ευρύτερου συστήματος καταπίεσης. 

Σκεφτείτε όταν θέλετε να κάνετε μία βόλτα με το σκύλο σας, ή απλά να περπατήσετε, βγαίνετε έξω, απολαμβάνετε ίσως τον ήλιο, την καθαρή ατμόσφαιρα σε ένα πάρκο, σε ένα μικρό αλσύλλιο δίπλα από το σπίτι σας. Αυτό δεν είναι δεδομένο για όλους όμως. Πολλοί άνθρωποι σε κάθε γωνιά του πλανήτη, ζουν σε περιοχές αρκετά υποβαθμισμένες. Χωρίς πάρκα, χωρίς βασικές υγειονομικές δομές, με εργοστάσια δίπλα από τα σπίτια τους ή χωματερές. Πρόκειται για ανθρώπους χαμηλών οικονομικών στρωμάτων, συχνά διαφορετικής φυλετικής καταγωγής που τους τυλίγει η ατμοσφαιρική ρύπανση και κάθε τους ανάσα έχει την αίσθηση δηλητηρίου. 

Αυτή η διαφορά στο επίπεδο διαβίωσης, με πολύ απλά λόγια, ουσιαστικά περιγράφει το φαινόμενο του περιβαλλοντικού ρατσισμού. 

Ο περιβαλλοντικός ρατσισμός είναι ο δυσανάλογος αντίκτυπος των περιβαλλοντικών κινδύνων σε άτομα άλλου χρώματος ή αλλης καταγωγής λόγω των φυλετικών διακρίσεων. Η χάραξη πολιτικής, οι οδηγίες και η επιβολή κανονισμών και νόμων ηθελημένα ή ακούσια θέτουν σε μειονεκτική θέση άτομα, ομάδες ή κοινότητες με βάση τη φυλή και επομένως δημιουργούν κινδύνους για την υγεία τους.

Οι έγχρωμες κοινότητες και οι κοινότητες χαμηλού εισοδήματος επηρεάζονται δυσανάλογα από τις ρυπογόνες βιομηχανίες (και πολύ συγκεκριμένα, τις εγκαταστάσεις επικίνδυνων αποβλήτων) και τη χαλαρή ρύθμιση αυτών των βιομηχανιών.

Στην πράξη, ο περιβαλλοντικός ρατσισμός μπορεί να λάβει πολλές μορφές, από χώρους εργασίας με ακατάλληλους υγειονομικούς κανονισμούς μέχρι την τοποθέτηση σταθμών παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα κοντά σε κοινότητες κυρίως χαμηλών οικονομικών στρωμάτων ή μη λευκών. Μπορεί να σημαίνει ότι οι πολίτες πίνουν μολυσμένα υπόγεια ύδατα ή εκπαιδεύονται σε κτίρια σε σήψη με προβλήματα αμιάντου.

Δεν είναι τυχαίο που οι βιομηχανικές ζώνες κατοικούνται κυρίως από άτομα κατώτερων κοινωνικοικονομικών στρωμάτων.  Η δημιουργία ενός εργοστασίου, ή μιας χωματερής, σημαίνει αυτόματα υποβάθμιση της περιοχής τόσο αισθητικά όσο και από άποψη υγείας, καθώς τέτοιες δομές χειροτερεύουν το επίπεδο διαβίωσης των κατοίκων. 

Οι έγχρωμες κοινότητες ή τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα δεν διαθέτουν τους πόρους για να αντισταθούν σε μια επικείμενη τοποθέτηση βιομηχανικής υποδομής.  Συχνά, αντιμετωπίζουν σωρευτικές επιπτώσεις στην υγεία από πολλαπλές συνυπάρχουσες εκθέσεις, ωστόσο αποκλείονται τακτικά από τη συμμετοχή σε επιτροπές λήψης αποφάσεων, επιτροπές και ρυθμιστικούς φορείς.

Αντίθετα, οι κοινότητες με μεγάλο αριθμό λευκών και πλούσιων κατοίκων τείνουν να λαμβάνουν υποδομές που προωθούν την υγεία και το επίπεδο διαβίωσης, όπως χώρους πρασίνου (γη σε αστικές περιοχές που προορίζονται για πράσινο, δέντρα, θάμνους ή άλλη βλάστηση).

Αυτό υποστηρίχθηκε από μια μελέτη του 2019 που διαπίστωσε ότι ο περιβαλλοντικός ρατσισμός έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη των Λευκών χώρων.

Οι ερευνητές επινόησαν τον όρο “δημιουργική εξαγωγή” για να περιγράψουν τη διαδικασία λήψης πόρων από περιοχές που κατοικούν έγχρωμοι άνθρωποι για επένδυση σε περιοχές λευκών. Η μελέτη υπογράμμισε πώς η ανάπτυξη, οι υποδομές και η περιβαλλοντική βλάβη συνδέθηκαν μέσω της πολιτικής και νομικής αμφισβήτησης και της διανομής των πόρων. 

Αξιοσημείωτο παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της General Iron. Πρόκειται για μια επιχείρηση τεμαχισμού μετάλλων που λειτουργούσε στην κατά κύριο λόγο λευκή, πλούσια γειτονιά Lincoln Park του Σικάγο. Το 2018, τα e-mail έδειξαν ότι αξιωματούχοι της πόλης από τη διοίκηση του τότε δημάρχου Rahm Emanuel ώθησαν την επιχείρηση να εγκαταλείψει αυτή τη γειτονιά μετά από παράπονα των μελών της κοινότητας και να ανοίξει χώρο για μια ιδιωτική ανάπτυξη ακινήτων πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Στη συνέχεια, η πόλη σύναψε συμφωνία για τη μετεγκατάσταση της ρυπογόνας επιχείρησης στη γειτονιά Southeast Side του Σικάγο, η οποία κατοικείται κυρίως από Λατίνους, χαμηλού εισοδήματος και εργατικής τάξης.

Ιστορία του Περιβαλλοντικού Ρατσισμού

Η φράση περιβαλλοντικός ρατσισμός επινοήθηκε από τον ηγέτη των πολιτικών δικαιωμάτων Dr. Benjamin F. Chavis Jr. Ο ίδιος την όρισε ως σκόπιμη τοποθέτηση εγκαταστάσεων ρύπανσης και απορριμμάτων σε κοινότητες που κατοικούνται κυρίως από Αφροαμερικανούς, Λατίνους, Ιθαγενείς, Ασιάτες και Νησιώτες του Ειρηνικού, μετανάστες αγρότες και εργάτες χαμηλού εισοδήματος.

Μελέτη μετά από μελέτη έχει δείξει ότι αυτές οι κοινότητες είναι δυσανάλογα εκτεθειμένες σε αναθυμιάσεις, τοξική σκόνη, τέφρα, αιθάλη και άλλους ρύπους από τέτοιες επικίνδυνες εγκαταστάσεις που βρίσκονται στη μέση τους. Ως αποτέλεσμα, αντιμετωπίζουν αυξημένους κινδύνους προβλημάτων υγείας όπως καρκίνο και αναπνευστικά προβλήματα.

Φυσικά, οι έγχρωμες κοινότητες χαμηλού εισοδήματος παραπονιούνται εδώ και καιρό ότι αντιμετωπίζονται ως χώροι απόρριψης περιβαλλοντικών ρυπογόνων. Ωστόσο, μόνο το 1982 – αφού μια αγροτική κοινότητα Μαύρων στη Βόρεια Καρολίνα χαρακτηρίστηκε ως χώρος διάθεσης αποβλήτων με καρκινογόνες ενώσεις – αυτά τα παράπονα κέντρισαν την προσοχή των πολιτών.

Το περιστατικό ώθησε τους ηγέτες των πολιτικών δικαιωμάτων να συγκεντρωθούν στο Afton της Βόρειας Καρολίνας, όπου με τους κατοίκους πήραν μέρος σε διαδηλώσεις. Η χωματερή έγινε έτσι και αλλιώς κάτι που αργότερα διέρρευσε χημικές ενώσεις στο πόσιμο νερό της κοινότητας.

Αυτό ήταν μέρος αυτού που βοήθησε στην έναρξη του κινήματος περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, σαν απάντηση από τους ηγέτες των πολιτικών δικαιωμάτων για την καταπολέμηση του περιβαλλοντικού ρατσισμού. Το 1983, ένα μέλος της Ομάδας Μαύρων του Κογκρέσου που βρισκόταν στις διαδηλώσεις του Afton συνέχισε να αγωνίζεται και ανέδειξε ότι το 75% των τοποθεσιών επικίνδυνων αποβλήτων σε οκτώ πολιτείες τοποθετήθηκαν σε έγχρωμες κοινότητες. Η επακόλουθη έκθεση ορόσημο, Toxic Wastes and Race στις Ηνωμένες Πολιτείες, που συντάχθηκε από τους Chavis και Charles Lee για την Ενωμένη Εκκλησία του Χριστού, αποκάλυψε ότι αυτό το μοτίβο ήταν ακόμη πιο διαδεδομένο και επαναλαμβανόταν σε ολόκληρη τη χώρα.

 Ο διαπρεπής κοινωνιολόγος Robert Bullard, γνωστός ως «πατέρας της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης», εντόπισε επιπλέον παραδείγματα και βοήθησε στη σταθεροποίηση του αυξανόμενου κινήματος. Επέκτεινε επίσης τον ορισμό του περιβαλλοντικού ρατσισμού ως «κάθε πολιτική, πρακτική ή οδηγία που επηρεάζει διαφορετικά ή μειονεκτεί (όπου σκοπεύετε ή ακούσια) άτομα, ομάδες ή κοινότητες με βάση τη φυλή».

Ο συστημικός ρατσισμός έχει από καιρό επηρεάσει στις ΗΠΑ το πού βρίσκονται και οδηγούνται οι κύριες πηγές ρύπανσης εντός των κοινοτήτων. Ξεκινώντας στις αρχές του 20ου αιώνα, οι σχεδιαστές της Λευκής κυβέρνησης σε πολλούς δήμους σχεδίασαν χάρτες με κόκκινη γραμμή που προσδιόριζαν τις γειτονιές των Μαύρων και των Λατίνων ως ανεπιθύμητες και ανάξιες για στεγαστικά δάνεια. Η βαριά βιομηχανία επετράπη να συγκεντρωθεί σε αυτά τα μέρη, προσθέτοντας μια τοξική διάσταση που παραμένει μέχρι σήμερα.

Σήμερα, οι μαύροι έχουν σχεδόν τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από την έκθεση στη ρύπανση από τους λευκούς. Σύμφωνα με το “Fumes Across the Fence-Line“, μια πρόσφατη μελέτη της Clean Air Task Force, οι Αφροαμερικανοί εκτίθενται σε 38% περισσότερο μολυσμένο αέρα από τους Λευκούς Αμερικανούς και έχουν 75% περισσότερες πιθανότητες να ζουν σε κοινότητες που συνορεύουν με ένα φυτό ή εργοστάσιο.

Παγκόσμιος Περιβαλλοντικός Ρατσισμός

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, η παγκοσμιοποίηση έχει αυξήσει την επέκταση του περιβαλλοντικού ρατσισμού σε διεθνή κλίμακα. Αναφέρεται στην απόρριψη ρύπων στον παγκόσμιο νότο από τις εύπορες χώρες της Δύσης, όπου οι νόμοι για την ασφάλεια και οι περιβαλλοντικές πρακτικές είναι πιο χαλαρές. 

Περισσότεροι από 44 εκατομμύρια τόνοι ηλεκτρονικών αποβλήτων δημιουργήθηκαν παγκοσμίως το 2017 – 6 κιλά για κάθε άτομο στον πλανήτη – και από αυτά, περίπου το 80% εξάγεται κάθε χρόνο στην Ασία. 

Ένας κόμβος ηλεκτρονικών αποβλήτων είναι η πόλη Guiyu στην Κίνα, όπου σωροί απορριπτόμενων εξαρτημάτων υπολογιστή που στοιβάζονται από το ποτάμι μολύνουν την παροχή νερού με κάδμιο, χαλκό και μόλυβδο. Τα δείγματα νερού έδειξαν επίπεδα μολύβδου 190 φορές υψηλότερα από τα όρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

 Άλλα παραδείγματα περιλαμβάνουν τη μαζική αποστολή χρησιμοποιημένων αμερικανικών μπαταριών στο Μεξικό, όπου οι παράνομες χωματερές απορριμμάτων από εργοστάσια που λειτουργούν από αμερικανικές, ευρωπαϊκές και ιαπωνικές εταιρείες έχουν οδηγήσει σε αυξανόμενα ποσοστά ανεγκεφαλίας (όταν γεννιούνται μωρά χωρίς εγκέφαλο).

Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί και η αποστολή χρησιμοποιημένων ρούχων σε χώρες του τρίτου κόσμου.  Οι εύπορες χώρες της Δύσης και οι τεράστιες πολυεθνικές βιομηχανίες, εκμεταλλεύονται τις αφρικανικές χώρες, πετώντας τα σκουπίδια τους με την πρόφαση της ανθρωπιστικής βοήθειας καθώς τελικά τα ρούχα που καταλήγουν εκεί είναι αδύνατον να επαναχρησιμοποιηθούν. Κάθε δεμάτι με ρούχα, περιέχει ρούχα που παλαιότερα το 80 με 90% ήταν χρήσιμα. Πλέον, με την άνοδο της γρήγορης μόδας (fast fashion), το 60% των ρούχων είναι άχρηστο και πάει απευθείας στις χωματερές.

Ο περιβαλλοντικός ρατσισμός είναι μια μορφή συστημικού ρατσισμού. Και υπάρχει σε μεγάλο βαθμό λόγω πολιτικών και πρακτικών που ιστορικά, και μέχρι σήμερα, ευνόησαν την υγεία, την ευημερία και τις επιλογές των καταναλωτών των λευκών και πλούσιων κοινοτήτων έναντι εκείνων των μη λευκών κοινοτήτων χαμηλού εισοδήματος. 

 

Washington Post, Natural Resources Defense Council. World Economic Forum