Σε μία εποχή υπερπληροφόρησης και συνεχούς έκθεσης σε ειδήσεις και νέα, το να ξεχωρίσεις την αληθινή και έγκυρη πληροφορία αποτελεί τεράστια πρόκληση. Καθώς πλέον όλοι έχουν πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα, αρκεί ένας λογαριασμός Facebook ή Twitter για να γράψει ο καθένας την γνώμη του, να αναπαράγει μία είδηση, χωρίς να έχει ελέγξει την εγκυρότητά της και να προσθέσει ένα ακόμα λιθαράκι στο χάος της πληροφορίας. Σίγουρα, το internet και τα social media έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση της ελευθερίας του λόγου σε μία εποχή που λογοκρίνεται. Ειδικά, κατά τα πρώιμα χρόνια της ανάπτυξής του, το διαδίκτυο αποτελούσε ένα χώρο αδέσμευτο, ένα χώρο ελευθερίας που διαφαινόταν πως η κρατική εποπτεία ήταν αδύνατο να εφαρμοστεί αποτελεσματικά. Ωστόσο, σε μία εποχή που η προπαγάνδα και η χειραγώγηση της κοινής γνώμης αποτελεί καθημερινότητα, το να ανακαλύψεις τι πραγματικά ισχύει και ποια είδηση είναι αληθινή είναι εξαιρετικά δύσκολο.
Σε αυτόν το κυκεώνα λοιπόν ενημερώσεων και αναρτήσεων, η ανάγκη του ατόμου να επιβεβαιώνει την πραγματικότητά του, το ωθεί να ακολουθεί και να διαβάζει νέα και πληροφορίες από ομοϊδεάτες. Ο κοινωνικός μας κύκλος, οι άνθρωποι που ακολουθούμε στα social media, τα μέσα ενημέρωσης που επιλέγουμε να διαβάσουμε και να συμβουλευτούμε αποτελούν μέρος της πραγματικότητάς μας και του εαυτού μας. Οι πηγές και οι άνθρωποι που εμπιστευόμαστε για ενημέρωση, για σκιαγράφηση μιας άποψης αποτελούν σημαντικό κομμάτι της αλήθειας μας.
Σύμφωνα με την κοινωνική ψυχολογία, ο άνθρωπος, έχει ανάγκη να συγκρίνεται με άλλους για να αυτό-τοποθετηθεί μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Υπάρχει μία εσωτερική ανάγκη να αξιολογούμε τις απόψεις και τις ικανότητές μας και αυτό γίνεται συνήθως μέσω της σύγκρισης με τις απόψεις άλλων. Με αυτόν τον τρόπο το άτομο κατανοεί όσα συμβαίνουν στο περιβάλλον του και τον επηρεάζουν με σκοπό να προσδιορίσει αυτό που βιώνει και να αποκτήσει μία εικόνα για τον εαυτό του, που όσο μεγαλώνει γίνεται πιο σταθερή και ακλόνητη.
Η εικόνα του εαυτού μας λοιπόν καθορίζεται από ένα υποκειμενικό αίσθημα ορθότητας καθώς τείνουμε να αποφεύγουμε τη σύγκριση με άτομα που είναι τελείως διαφορετικά. Οι πηγές που επικαλούμαστε σαν αυθεντίες για να επιβεβαιωθούμε και να μας τροφοδοτήσουν με αυτό το αίσθημα της ασφάλειας, είναι συνήθως πηγές με παρόμοιες απόψεις, ιδεολογικές καταβολές και νοοτροπία με εμάς. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύεται η ομαδοποίηση και η ομοιομορφία καθώς έτσι εξυπηρετείται το ενστικτώδες αίσθημα του ανήκειν και η ανάγκη μας για επιβεβαίωση, ότι ναι, αυτό που πιστεύουμε είναι το σωστό. Είναι η αλήθεια. Σύμφωνα με τον Αμερικανό κοινωνικό ψυχολόγο Leon Festinger, το άτομο έχει την τάση να μειώνει την ασυμφωνία που μπορεί να δημιουργηθεί μεταξύ δυο αντιφατικών μεταξύ τους γνωστικών στοιχείων. Όταν βρεθεί αντιμέτωπο με μία πληροφορία που έρχεται σε αντίθεση με τις αξίες και πεποιθήσεις του, αισθάνεται δυσφορία και επιστρατεύει κάθε όπλο στη φαρέτρα του προκειμένου να βρει τρόπο να ενισχύσει τις δικές του αξίες και να μειώσει τη σπουδαιότητα των ασύμφωνων στοιχείων.
Έτσι όταν διαβάζουμε για μία είδηση που έρχεται να καταρρίψει τις πεποιθήσεις μας, θα ψάξουμε τρόπο να την αποδυναμώσουμε. Θα αναζητήσουμε -από πηγές που ξέρουμε ότι συμφωνούν με τις δικές μας αξίες- πληροφορίες που θα μας επιτρέψουν να ενισχύσουμε την θετική εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και θα επιβεβαιώσουν ότι η πραγματικότητά μας είναι η σωστή. Είναι άλλωστε πιο εύκολο να καταρρίψουμε την αλήθεια που μας παρουσιάζεται -αν έρχεται σε αντίθεση με τα πιστεύω μας- παρά να αλλάξουμε τρόπο σκέψης.
Σε μία εποχή που τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης εργαλειοποιούνται, αντίδραση υπάρχει μόνο από όσους δε συμφωνούν με όσα αυτά δηλώνουν κι εκπροσωπούν. Στην περίπτωση αυτή, το μέρος της κοινωνίας που διαφωνεί, αναζητά εναλλακτικές μεθόδους ενημέρωσης. Άλλο κανάλι, άλλη εφημερίδα, τα κοινωνικά δίκτυα με σκοπό να βρει πληροφορίες που θα ενισχύσουν το δικό του αξιακό σύστημα. Οι υπόλοιποι έχουν μια πιο παθητική στάση όχι όπως βιαστικά θα υποθέταμε γιατί συμφωνούν με την προπαγάνδα αλλά επειδή αρκετοί απ’ αυτούς δεν τη διακρίνουν καν. Όταν η τηλεόραση και τα μέσα μου επιβεβαιώνουν αυτό που ήδη πιστεύω, γιατί να μην την πιστέψω;
Στα social media, που επιλέγουμε ποιους θα ακολουθήσουμε, ποιους θα μπλοκάρουμε ή θα σταματήσουμε να ακολουθούμε, δημιουργούμε τις περισσότερες φορές έναν πλασματικό κόσμο στον οποίο, επειδή δαπανούμε τόσες ώρες καθημερινά, ξεχνάμε ότι πρόκειται περισσότερο για μια μάζωξη ομοϊδεατών παρά μια αντανάκλαση της κοινωνίας. Έτσι κατασκευάζουμε τη δική μας πραγματικότητα. Μία πραγματικότητα που ακολουθεί τις αλήθειες που μας βολεύουν και δε θα αμφισβητήσουν τις πεποιθήσεις μας και άρα τον ίδιο μας τον εαυτό. Μία πραγματικότητα που χωρίζει τον κόσμο σε εμείς και εσείς και πάντα εμείς θα είμαστε οι ικανότεροι, οι καλύτεροι με τις πιο σωστές ιδέες. Η αλήθεια έτσι γίνεται ένα κοινωνικό κατασκέυασμα. Μπορεί στον καθένα μας, να μοιάζει ακλόνητη και μοναδική, στην πραγματικότητα όμως η αλήθεια έχει πολλές οπτικές και αλλάζει ανάλογα με το πρίσμα που την αντικρίζεις και το πόσο εξυπηρετεί τον καθένα.
Τελικά, η αληθής πληροφορία είναι η πληροφορία που μας βολεύει.
Σε μία εποχή υπερπληροφόρησης και συνεχούς έκθεσης σε ειδήσεις και νέα, το να ξεχωρίσεις την αληθινή και έγκυρη πληροφορία αποτελεί τεράστια πρόκληση. Καθώς πλέον όλοι έχουν πρόσβαση στα κοινωνικά δίκτυα, αρκεί ένας λογαριασμός Facebook ή Twitter για να γράψει ο καθένας την γνώμη του, να αναπαράγει μία είδηση, χωρίς να έχει ελέγξει την εγκυρότητά της και να προσθέσει ένα ακόμα λιθαράκι στο χάος της πληροφορίας. Σίγουρα, το internet και τα social media έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση της ελευθερίας του λόγου σε μία εποχή που λογοκρίνεται. Ειδικά, κατά τα πρώιμα χρόνια της ανάπτυξής του, το διαδίκτυο αποτελούσε ένα χώρο αδέσμευτο, ένα χώρο ελευθερίας που διαφαινόταν πως η κρατική εποπτεία ήταν αδύνατο να εφαρμοστεί αποτελεσματικά. Ωστόσο, σε μία εποχή που η προπαγάνδα και η χειραγώγηση της κοινής γνώμης αποτελεί καθημερινότητα, το να ανακαλύψεις τι πραγματικά ισχύει και ποια είδηση είναι αληθινή είναι εξαιρετικά δύσκολο.
Σε αυτόν το κυκεώνα λοιπόν ενημερώσεων και αναρτήσεων, η ανάγκη του ατόμου να επιβεβαιώνει την πραγματικότητά του, το ωθεί να ακολουθεί και να διαβάζει νέα και πληροφορίες από ομοϊδεάτες. Ο κοινωνικός μας κύκλος, οι άνθρωποι που ακολουθούμε στα social media, τα μέσα ενημέρωσης που επιλέγουμε να διαβάσουμε και να συμβουλευτούμε αποτελούν μέρος της πραγματικότητάς μας και του εαυτού μας. Οι πηγές και οι άνθρωποι που εμπιστευόμαστε για ενημέρωση, για σκιαγράφηση μιας άποψης αποτελούν σημαντικό κομμάτι της αλήθειας μας.
Σύμφωνα με την κοινωνική ψυχολογία, ο άνθρωπος, έχει ανάγκη να συγκρίνεται με άλλους για να αυτό-τοποθετηθεί μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Υπάρχει μία εσωτερική ανάγκη να αξιολογούμε τις απόψεις και τις ικανότητές μας και αυτό γίνεται συνήθως μέσω της σύγκρισης με τις απόψεις άλλων. Με αυτόν τον τρόπο το άτομο κατανοεί όσα συμβαίνουν στο περιβάλλον του και τον επηρεάζουν με σκοπό να προσδιορίσει αυτό που βιώνει και να αποκτήσει μία εικόνα για τον εαυτό του, που όσο μεγαλώνει γίνεται πιο σταθερή και ακλόνητη.
Η εικόνα του εαυτού μας λοιπόν καθορίζεται από ένα υποκειμενικό αίσθημα ορθότητας καθώς τείνουμε να αποφεύγουμε τη σύγκριση με άτομα που είναι τελείως διαφορετικά. Οι πηγές που επικαλούμαστε σαν αυθεντίες για να επιβεβαιωθούμε και να μας τροφοδοτήσουν με αυτό το αίσθημα της ασφάλειας, είναι συνήθως πηγές με παρόμοιες απόψεις, ιδεολογικές καταβολές και νοοτροπία με εμάς. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύεται η ομαδοποίηση και η ομοιομορφία καθώς έτσι εξυπηρετείται το ενστικτώδες αίσθημα του ανήκειν και η ανάγκη μας για επιβεβαίωση, ότι ναι, αυτό που πιστεύουμε είναι το σωστό. Είναι η αλήθεια. Σύμφωνα με τον Αμερικανό κοινωνικό ψυχολόγο Leon Festinger, το άτομο έχει την τάση να μειώνει την ασυμφωνία που μπορεί να δημιουργηθεί μεταξύ δυο αντιφατικών μεταξύ τους γνωστικών στοιχείων. Όταν βρεθεί αντιμέτωπο με μία πληροφορία που έρχεται σε αντίθεση με τις αξίες και πεποιθήσεις του, αισθάνεται δυσφορία και επιστρατεύει κάθε όπλο στη φαρέτρα του προκειμένου να βρει τρόπο να ενισχύσει τις δικές του αξίες και να μειώσει τη σπουδαιότητα των ασύμφωνων στοιχείων.
Έτσι όταν διαβάζουμε για μία είδηση που έρχεται να καταρρίψει τις πεποιθήσεις μας, θα ψάξουμε τρόπο να την αποδυναμώσουμε. Θα αναζητήσουμε -από πηγές που ξέρουμε ότι συμφωνούν με τις δικές μας αξίες- πληροφορίες που θα μας επιτρέψουν να ενισχύσουμε την θετική εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και θα επιβεβαιώσουν ότι η πραγματικότητά μας είναι η σωστή. Είναι άλλωστε πιο εύκολο να καταρρίψουμε την αλήθεια που μας παρουσιάζεται -αν έρχεται σε αντίθεση με τα πιστεύω μας- παρά να αλλάξουμε τρόπο σκέψης.
Σε μία εποχή που τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης εργαλειοποιούνται, αντίδραση υπάρχει μόνο από όσους δε συμφωνούν με όσα αυτά δηλώνουν κι εκπροσωπούν. Στην περίπτωση αυτή, το μέρος της κοινωνίας που διαφωνεί, αναζητά εναλλακτικές μεθόδους ενημέρωσης. Άλλο κανάλι, άλλη εφημερίδα, τα κοινωνικά δίκτυα με σκοπό να βρει πληροφορίες που θα ενισχύσουν το δικό του αξιακό σύστημα. Οι υπόλοιποι έχουν μια πιο παθητική στάση όχι όπως βιαστικά θα υποθέταμε γιατί συμφωνούν με την προπαγάνδα αλλά επειδή αρκετοί απ’ αυτούς δεν τη διακρίνουν καν. Όταν η τηλεόραση και τα μέσα μου επιβεβαιώνουν αυτό που ήδη πιστεύω, γιατί να μην την πιστέψω;
Στα social media, που επιλέγουμε ποιους θα ακολουθήσουμε, ποιους θα μπλοκάρουμε ή θα σταματήσουμε να ακολουθούμε, δημιουργούμε τις περισσότερες φορές έναν πλασματικό κόσμο στον οποίο, επειδή δαπανούμε τόσες ώρες καθημερινά, ξεχνάμε ότι πρόκειται περισσότερο για μια μάζωξη ομοϊδεατών παρά μια αντανάκλαση της κοινωνίας. Έτσι κατασκευάζουμε τη δική μας πραγματικότητα. Μία πραγματικότητα που ακολουθεί τις αλήθειες που μας βολεύουν και δε θα αμφισβητήσουν τις πεποιθήσεις μας και άρα τον ίδιο μας τον εαυτό. Μία πραγματικότητα που χωρίζει τον κόσμο σε εμείς και εσείς και πάντα εμείς θα είμαστε οι ικανότεροι, οι καλύτεροι με τις πιο σωστές ιδέες. Η αλήθεια έτσι γίνεται ένα κοινωνικό κατασκέυασμα. Μπορεί στον καθένα μας, να μοιάζει ακλόνητη και μοναδική, στην πραγματικότητα όμως η αλήθεια έχει πολλές οπτικές και αλλάζει ανάλογα με το πρίσμα που την αντικρίζεις και το πόσο εξυπηρετεί τον καθένα.
Τελικά, η αληθής πληροφορία είναι η πληροφορία που μας βολεύει.
