Λέξεις και φράσεις που παλιώνουν, που ανήκουν στο χθες, που, με το που τις ακούς, παραξενεύεσαι. Ίσως τις λένε ακόμα οι γονείς ή οι παππούδες σου, αλλά σίγουρα όχι οι φίλοι και οι συνάδελφοί σου.

Ίσως, πάλι, τις λες κι εσύ, αλλά στον στενό κύκλο της οικογένειας, εκεί όπου ο χρόνος μοιάζει να παύει κάπως και οι γονείς είναι πάντα οι μεγάλοι και τα παιδιά είναι πάντα οι μικροί.

Μεγάλωσα αρκετά για να συνειδητοποιήσω ότι δεν λένε όλοι οι άνθρωποι τις κάλτσες «τσουράπια», η γιαγιά και η προγιαγιά μου, όμως, έτσι τις λέγανε-Κωνσταντινούπολη, γαρ.

Όταν κάνουμε παρέα στενή με ανθρώπους, ενσωματώνουμε στοιχεία της ομιλίας τους (εκφορά, επιλογή λέξεων, ακόμα και εκφράσεις, στιλ). Η γλώσσα, εδώ, συνιστά σημαντική ταυτότητα στοιχείο συγκολλητικό του ατόμου με την κοινωνία.

Λέξεις σκονισμένες από τον χρόνο μπορούν να χρησιμοποιηθούν ειρωνικά και να δημιουργήσουν συνθήκες χιούμορ. Λέξεις «νεολαιίστικες», αλλά περασμένων δεκαετιών, μπορούν μνα επανέλθουν ολόφρεσκες-και η γλώσσα να αποτελέσει ένα αόρατο Βιντατζάδικο, από το οποίο θα αντλούμε φορεμένα ρούχα άλλης εποχής και θα τα συνδυάσουμε με τα σημερινά δικά μας και θα κάνουμε θραύση.

Μια σημείωση περί γλωσσικού ζητήματος

Είναι γεγονός ότι κατορθώσαμε ως λαός να κατακτήσουμε, με πολλούς σκληρούς αγώνες και γλωσσικές μάχες, την μητρική μας λαλιά, την καθομιλουμένη δημοτική γλώσσα, να την κάνουμε επίσημη γραπτή και προφορική γλώσσα του λαού μας και της χώρας μας, μόλις το 1976. Στοιχεία της καθαρεύουσας έχουν ακόμα απομείνει, όλο και πιο λίγα πια, όλο και πιο ξεφτισμένα, σε δημόσιες υπηρεσίες και σε διδακτέα ύλη πανεπιστημίων.

Από την άλλη, αισθάνομαι ότι το να μιλάς «καλά ελληνικά»-πράγμα όμορφο, αναντίρρητα- δεν είναι πράγμα εύκολο, ούτε καν ποθητό ίσως. Οι μισές και βάλε λέξεις της ελληνικής βρίσκονται σε αχρησία, με αποτέλεσμα όταν καμιά φορά κάποιος θα πει λέξεις όπως «δίοδος», «βορά», «διάτρητος», ένας άλλος θα τον κοιτάξει σίγουρα ή σχεδόν σίγουρα παραξενεμένα.

Σημειωτέον, τα καλά ελληνικά, κατά την άποψή μου, δεν είναι μόνο οι ελληνικές, προερχόμενες από τα αρχαία λέξεις, που, ναι, λόγω μη συχνής χρήσης τουςμ ακούγονται βαρύγδουπες, όσο όμορφες και να είναι. Τα καλά ελληνικά είναι, στο κεφάλι μου, μια καλοκουρδισμένη ορχήστρα. Μπορείς μέσα σε μια πρόταση να έχεις λέξεις αρχαίες ελληνικές από την ρίζα τους, τούρκικα και ιταλικά στοιχεία, αργκό, ακόμα και ενσωματωμένες στο λεκτικό μας αγγλικούρες.

Πλούτος και εξέλιξη, αλλιώς ένδεια και σταματημός, που θα πει θάνατος. Φοβού τους υπερασπιστές της αμιγούς ελληνικότητας στην ελληνική γλώσσα. Φοβού τους φοβισμένους από την μαγική δυσκολία της ελληνικής γλώσσας, εκείνους που κομπλάρουν όταν ακούν την ακρίβεια που κομίζουν κάποιες «δύσκολες» λέξεις σε μια συζήτηση.

Το έχει γράψει ωραία ο Δημήτρης Τσικούρας: «Μιλάμε με λέξεις, σκεφτόμαστε με λέξεις, ονειρευόμαστε με λέξεις και αντιλαμβανόμαστε τα πάντα με λέξεις, που τις εκφράζουμε με τη γλώσσα μας».

Οι λέξεις είναι αντανάκλαση πραγματικότητας. Όταν δεν υπάρχουν πια κασέτες, λέμε λιγότερο συχνά την λέξη «κασέτα». Όταν ως κοινωνία τείνουμε να ξεπεράσουμε τα άχθη της ανθρώπινης μικροπρέπειάς μας, τείνουμε να εξορίσουμε, πχ, την λέξη «χοντρέλα». Κάποιες πολύ όμορφες λέξεις είναι πολιτογραφημένες στο τερέν της Λογοτεχνίας, της Ποίησης, δύσκολα τολμάμε να τις φέρουμε στην καθημερινή ομιλία: «γλαυκό», «χρυσαφένια», «αψιά» και ούτω καθεξής.

Οι λέξεις είναι και ήχος, φυσικά. Αν απομονώσουμε το ηχητικό από το νοηματικό τους κομμάτι (όπερ συμβαίνει όταν επαναλαβάνουμε δεκάδες, εκατοντάδες φορές μια λέξη και ύστερα αυτή χάνει την σημασία της, έστω για λίγο, στο κεφάλι της, γίνεται φαιφδρός ήχος, πλατάγισμα γλώσσας και αυτό είναι όλο), οι λέξεις έχουν πλάκα. Τα σύμφωνα, τα φωνήεντα, οι τονισμοί.

Οι λέξεις είναι, τέλος, μνήμη. Χρόνια μετά τον θάνατο της γιαγιάς, μπορεί εμείς να λέμε μια «δικιά» της λέξη, να της δίνουμε συνέχεια στον χρόνο, να την επαναοικοειοποιηθούμε. 

Τι λέτε για αυτές εδώ τις λέξεις; Ποια ήταν η τελευταία φορά που τις ακούσατε ή τις χρησιμοποιήσατε σε προφορικό ή γραπτό λόγο;

(Άσκηση για γραφιάδες: Γράψτε μια σύντομη ιστορία χρησιμοποιώντας όλες αυτές τις λέξεις μαζί-και στείλτε το στο Olafaq, αν θέλετε.)

 

γκλάβα

 

λιμοκοντόρος

 

Εγγλέζος και εγγλέζικα (αντία Άγγλος και αγγλικά)

 

νεφραμιά

 

κοκώνα

 

λαχταρώ, λαχτάρησα, λαχτάρα

 

λοσιόν (όχι μπόντι λόσιον, ο τόνος στην λήγουσα, γαλλιστί)

 

τεφτέρι

 

αρλούμπα

 

ένθεν κακείθεν

 

σπορτέξ

 

από τούδε και στο εξής

 

πασιονάρια

 

αφέψημα

 

δροσοσταλίδα

 

αδυσώπητος

 

ιταμός

 

χίμαιρα

 

αποσπερίτης

 

αναπόδραστα

 

Μαθουσάλας

 

παρανάλωμα