Μετά από 12 χρόνια, η πιο γνωστή μετα-αποκαλυπτική σειρά με ζόμπι, το The Walking Dead, η οποία έχει γεννήσει (μέχρι στιγμής) 2 ακόμη spin-offs, μελλοντικές κινηματογραφικές ταινίες, αμέτρητα βίντεο-παιχνίδια, ρούχα, βιβλία, αλλά πάνω απ’ όλα απέδειξε ότι μερικά ασπρόμαυρα κόμικς αρκούν για να σου χαρίσουν αμέτρητα εκατομμύρια (για τον Robert Kirkman μιλάμε) έφτασε στο τέλος της μετά από 11 σεζόν. Η σειρά ακολουθούσε τις περιπέτειες του Rick Grimes και όσων συναντούσε ο πρώην μπάτσος στο δρόμο του, που σύντομα θα γίνει μια ομάδα επιζώντων από τη διάδοση ενός ιού που μετατρέπει τους ανθρώπους σε νεκρά ζόμπι μετά από δάγκωμα ή μετά από τον θάνατο τους από φυσικά αίτια. Φυσικά, η σειρά, η οποία βασιζόταν στα πρώτα κόμικς του Kirkman και του σχεδιαστή Tony Moore, εξίσου – αν όχι περισσότερο – επιτυχημένη, και το cinematic universe που δημιούργησε συνεχίζει να επεκτείνεται και να προκαλεί ενδιαφέρον. Μετά από 12 χρόνια, δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι υπήρξαν άνθρωποι που μεγάλωσαν με τη σειρά, οι ηθοποιοί κυριολεκτικά γέρασαν μπροστά στο φακό, και τα νούμερα, σε γενικές γραμμές μέχρι το τέλος παρέμεναν υψηλά.

Δεν θα κρίνουμε εδώ το αν η σειρά ήταν καλή ή όχι. Σε κάποιους άρεσε πολύ, σε κάποιους που φοβούνται τα ζόμπι, καθόλου. Πρέπει να μας απασχολεί όμως το γεγονός ότι μετά τον Covid πέρσι, είχαμε επίσης την εκπληκτική -που μακάρι να ανανεωθεί- σειρά Station Eleven που πραγματευόταν ένα σενάριο στο 2021, όπου ένας ιός που έχει κοινά συμπτώματα με τη γρίπη (δεν ξέρω αν σας θυμίζει κάτι;) με σχεδόν δεδομένη θνησιμότητα μετά από προσβολή διαδίδεται και ο κόσμος καταρρέει, επιβιώνοντας μόνο όσες και όσοι έμειναν σε καραντίνα.

Την προηγούμενη Κυριακή, έκανε πρεμιέρα το The Last of Us, βασισμένο στο ομώνυμο κλασικό παιχνίδι. Η πρεμιέρα, αντικειμενικά πολύ καλοδουλεμένη, χτύπησε νούμερα σχεδόν εφάμιλλα με του Game of Thrones και του House of the Dragon, κάνοντας το βασικό οικονομικό asset του HBO. Η σειρά -και το παιχνίδι- πραγματεύεται την επικράτηση μιας μεταλλαγμένης μορφής του πραγματικού μύκητα Ophiocordyceps unilateralis που προσβάλει κυρίως έντομα και αμφίβια μετατρέποντας τα -όντως- σε ζόμπι, πριν το σώμα του ξενιστή πεθάνει οριστικά. Ο πραγματικός μύκητας καταλαμβάνει το νευρικό σύστημα του εντόμου, το ελέγχει, το τοποθετεί σε προνομιακή θέση για την μετέπειτα ανάπτυξή του και στο τέλος το τρώει εκ των έσω. Στο τέλος ο μύκητας αναπτύσσεται έξω από το σώμα ενσωματώνοντας το στο περιβάλλον, δημιουργώντας, παραδόξως εξαιρετικές αισθητικά συνθέσεις, σαν μεταμοντέρνα γλυπτά. Στο The Last of Us λοιπόν, εμφανίζεται μια μετάλλαξη του μύκητα που προσβάλλει τους ανθρώπους. Ο κόσμος -όπως ήταν αναμενόμενο- για μια ακόμη φορά καταρρέει.

Οπότε πρέπει να ρωτήσουμε: τι γίνεται με τα ζόμπι; Γιατί είναι τόσο δημοφιλή;

Η απάντηση ότι ο covid έκανε επίκαιρους τους φόβους μιας μετααποκαλυπτικής απειλής, είναι τουλάχιστον ανεπαρκής, καθώς το εν λόγω gerne ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές πολύ πριν. Αρκεί κανείς να θυμηθεί το θρυλικό 28 Days Later, για να κατανοήσει ότι ο φόβος αλλά και η σαγήνη που μας ασκεί το είδος δεν είναι επιφαινόμενο της επικαιρότητας. Νομίζω ότι η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί άμα μείνουμε στην επιφανειακή ανάλυση ότι αυτές οι σειρές είναι απλά σειρές που κεφαλαιοποιούν τον φόβο μιας βιολογικής απειλής.

Το gerne των ζόμπι πρέπει να ενταχθεί γενικότερα ίσως στο μετα-αποκαλυπτικό είδος καλλιτεχνικής δημιουργίας που έχει κατακλύσει τον δημόσιο λόγο τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Ένα κοινό χαρακτηριστικό σε όλο αυτό το είδος είναι το εξής: η μηδενική σημασία -και ο μηδενικός χρόνος που δίνεται τηλεοπτικά- στον λόγο της αποκάλυψης. Αυτό εξ αρχής μοιάζει με παράδοξο, αλλά οι μετα-αποκαλυπτικές ταινίες ενδιαφέρονται από ελάχιστα έως καθόλου για το τι τερμάτισε τον «πολιτισμό όπως τον ξέρουμε». Φυσικά, για λόγους πειστικότητας επιστρατεύονται γνώριμα μέσα, ιοί, βακτήρια, πυρηνικά ατυχήματα, η κλιματική αλλαγή. Αλλά αυτό περιορίζεται συνήθως σε μια σεναριακή σύμβαση, μπαίνει στο backround της σειράς ή ταινίας.

Ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των έργων είναι η τεράστια έμφαση που δίνεται στην πολιτική. Το βραβείο αυτού του προβληματισμού ίσως πρέπει να δοθεί στο The Walking Dead, το οποίο από ένα σημείο και μετά έγινε μια ανοιχτά πολιτική σειρά. Αυτό που προβληματίζει το μετα-αποκλαυπτικό gerne γενικότερα είναι το ερώτημα: αν μας δινόταν η ευκαιρία από την αρχή ως ανθρωπότητα, τι πολιτική θα ασκούσαμε; Τι πολίτευμα, κοινότητες ή συγκρούσεις θα δημιουργούνταν;

Στο Walking Dead αυτό γίνεται σαφές καθώς το σύμπαν της σειράς αποτελείται κυρίως από τέσσερις κοινότητες με διαφορετικές πολιτειακές μορφές: μια συμμορία που βασίζεται στα όπλα και στην εξαναγκαστική  εργασία, και στην σχεδόν εμμονική λατρεία ενός ηγέτη, ένα βασίλειο με καλοκάγαθο και δίκαιο βασιλιά, μια κοινότητα με εκλεγμένους αντιπροσώπους, μια αμεσοδημοκρατική κοινότητα και μία αμεσοδημοκρατική κοινότητα αποκλειστικά γυναικών. Κάπου μακριά από ένα σημείο και μετά εμφανίζονται και άλλες κοινότητες, κοινότητες που βασίζονται στην εσωτερική βία, καθώς και απομεινάρια του παλαιού, αμερικανικού κράτους, που έχουν και υψηλότερη τεχνολογία, υποδομές κοκ (Πχ. η Συνομοσπονδία). Ζητήματα όπως το φύλο, η σεξουαλικότητα, η εργασία, η βία, η άμυνα, οι θεσμοί δικαιοσύνης, μπαίνουν ξανά στο τραπέζι με πρακτικούς τρόπους, απογυμνωμένα από την ιστορία τους, όπως τα ξέρουμε σήμερα.

Αυτό που βλέπουμε είναι η εικόνα μιας άλλης εποχής η οποία νιώθει από τη μία την σχεδόν συλλογική και μηδενιστική πολλές φορές απαξίωση της κατεστημένης πολιτικής, ένα συναίσθημα παγκόσμιο, και από την άλλη μια νέα εποχή που νιώθει εγκλωβισμένη στην παρούσα πολιτική κατάσταση, που νιώθει ότι η πολιτική κληρονομιά της κάθε χώρας, οι θεσμοί, τα δεδομένα συμφέροντα, το παρελθόν, ακόμα και η γενικότερη οικονομική δομή -το γεγονός ότι ο καπιταλισμός πλέον είναι παντού- το μετα-αποκαλυπτικό gerne είναι το δόκιμο και κατάλληλο είδος για πολιτικό οραματισμό. Τα ζόμπι, οι ασθένειες, οι μαζικές καταστροφές, όλα αυτά χρησιμεύουν ως εκφραστικά σκεύη, ως συμβάσεις, για να απελευθερωθεί η (πολιτική) φαντασία από αυτό που υπάρχει και νιώθει ότι την εγκλωβίζει. 

Οι ταινίες, οι σειρές και τα κόμικς με ζόμπι είναι ο νέος τρόπος που έχουμε βρει συλλογικά να σκεφτούμε πολιτικά, αφού η παραδοσιακή πολιτική γλώσσα, πλήρως ενσωματωμένη στην παρούσα μίζερη κατάσταση έχει απαξιωθεί και δεν μπορεί να λειτουργήσει. Η δημοφιλία τους δειχνεί πόσο γενικός είναι o προβληματισμός τόσο για το σήμερα όσο και για το αύριο του κόσμου μας. Για να το πούμε καλύτερα: η δημοφιλία τους δείχνει το πόσο γενικός είναι ο προβληματισμός για το τι κόσμοι κυοφορούνται μέσα στον δικό μας, το πόσο έντονα θέλουμε με κλεφτές ματιές να δούμε το μέλλον μας. Το ίδιο συμβαίνει και με το “The Last of Us”. Ένα ολόκληρο πολιτικό σύμπαν ανθεί μετά τη καταστροφή (δείχνοντας πως οποιαδήποτε καταστροφή δεν είναι το τέλος). Υπολείμματα του αμερικανικού κράτους που έχουν αυταρχικοποιηθεί, συμμορίες, βασίλεια, δουλέμποροι, αντιστασιακές ομάδες, όλα υπάρχουν σε έναν ανταγωνισμό και πειραματισμό που δείχνει ακριβώς αυτό που ποθούμε και σήμερα: το δικαίωμα σε μια νέα αρχή, όσο επικίνδυνη και αν είναι.

Bέβαια, η αποκάλυψη των ζόμπι στα βιντεοπαιχνίδια έχει τη δική της διεστραμμένη ομορφιά. Άλλοτε περήφανες πόλεις, τώρα γεμάτες από συντρίμμια, πνιγμένες από μια βλάστηση που λάμπει χρυσάφι στον απογευματινό ήλιο. Με τη συνεχή τεχνολογική ανάπτυξη όλο και πιο ισχυρών μηχανών παιχνιδιών, αυτές οι δυστοπικές φαντασιώσεις του κοντινού μας μέλλοντος γίνονται όλο και πιο συναρπαστικές. Και προσέξτε ήταν εκεί πριν την AI και έδιναν μαθήματα μελλοντολογικής απεικόνισης σε όλες τις μηχανές που μπορεί να σκέφτονται “δυστοπία”. Ναι, η διαδραστική αποκάλυψη των ζόμπι έχει γίνει φωτορεαλιστική, με ποιότητα εικόνας όσο το δυνατόν πιο κοντά στην πραγματική ζωή. Με υψηλή ευκρίνεια, τα ζόμπι σε αυτά τα παιχνίδια εμφανίζονται στις οθόνες των υπολογιστών μας ως περίτεχνα σχεδιασμένα κινούμενα πτώματα. Κάθε σπιθαμή του καταρρέοντος σώματός τους εκτίθεται μπροστά μας με επιδεικτική ευχαρίστηση. Σαν τον άστεγο σε μια γωνία της πόλης, που καθημερινά μετράει τις  αντοχές του εκτεθειμένος στο αβέβαιο καθημερινό “τίποτα”, οι σύγχρονες ιστορίες των ζόμπι αποτελούν έτσι μια ισχυρή αισθητική εμπειρία που βασίζεται στην περίπλοκη συμβίωση της έλξης και της απώθησης.

Είμαι σίγουρη ότι όσοι έχουν παίξει το παιχνίδι, και στα δύο μέρη της ιστορίας του, ξέρουν καλά ότι είναι ίσως το πρώτο εξελιγμένο βίντεο παιχνίδι, που χωρίς να σου αφήνει πολλές επιλογές σε αναγκάζει να επιλέξεις, να παίξεις σε δυσκόλες καταστάσεις, να βάζει να κριτικάρεις τι μπορεί να είναι κακό σε μια κοινωνία που μόνο οι ισχυροί επιβιώνουν, σε βάζει να αγγίξεις το κακό, να είσαι κακός, να σκοτώνεις αλύπητα μανιταρο-ζόμπι ή ανθρώπους, εχθρούς, συμμορίες, και παραμορφωμένα τέρατα μέχρι τελικής (μετα-)αποκαλυπτικής λύτρωσης. Το γεγονός ότι επιλέγουμε να χρησιμοποιήσουμε τους πολύ συγκεκριμένους όρους “αποκαλυπτική” και “μετα-αποκαλυπτική” για να περιγράψουμε αυτά τα φανταστικά περιβάλλοντα υποδηλώνει, ωστόσο, ότι αυτές οι αναπαραστάσεις καταστροφής δεν αποτελούν μόνο μια αισθητική εμπειρία: υπονοούν επίσης μια κρυφή αποκάλυψη, ένα μήνυμα. Οι αποκαλυπτικές ιστορίες των διαφόρων θρησκειών και μυθολογιών μας δεν έχουν μόνο ένα εκπαιδευτικό μοτίβο (δημιουργώντας έτσι καλούς πιστούς), αλλά αλίμονο, το ίδιο ισχύει και για το μεγαλύτερο μέρος της αποκαλυπτικής και μετα-αποκαλυπτικής μυθοπλασίας στη λαϊκή κουλτούρα.

Η σειρά, είναι καλή. Να τη δείτε. Τι πιο ωραίο άλλωστε από ένα έργο που είναι και αισθητικά ωραίο, και ελκυστικό, και διασκεδαστικό, και σε συγκινεί και σε κάνει να σκέφτεσαι.