Όσοι ζούμε στις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις τα τελευταία χρόνια το βιώνουμε όλο και πιο συχνά. Την αμηχανία που αισθάνεσαι μπροστά σε ένα απλωμένο χέρι που επαιτεί, όταν δεν έχεις καθόλου μετρητά στις τσέπες. Ή σε μερικές περιπτώσεις να δηλώνεις ότι δεν έχεις, βγάζοντάς σε από την άβολη θέση και που σε απαλλάσσει από το βάρος του δύσκολου διλήμματος – να δώσεις ή να μην δώσεις. Τι θα συμβεί λοιπόν όταν μια μέρα εξαφανιστούν τα μετρητά από τον πλανήτη Γη;

«Φίλε, έχεις 1 ευρώ πάνω σου να πάρω λίγο ψωμι; Είμαι άστεγος, στο δρόμο ζω»
«Φίλε σόρι, δεν έχω καθόλου μετρητά πάνω μου»

Η επαιτεία στην Αθήνα μπορεί να έχει εκτοξευθεί συνολικά σε ασύλληπτα επίπεδα, τέτοια που δεν μπορούν να αποτυπωθούν, να χωρέσουν στα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας – της μόνης που διαθέτει τέτοια, καθώς μέχρι το 2018 η επαιτεία θεωρούνταν παράνομη και συνιστούσε δείκτη εγκληματικότητας.

Ωστόσο, καθώς από το 2018 κι έπειτα καταργήθηκε ο χαρακτηρισμός της επαιτείας ως αδικήματος, ακολουθώντας μία αντίληψη που δέχεται ότι «προϋπόθεση για το αξιόποινο είναι να πρόκειται για άδικες πράξεις», όπως είχε υποστηρίξει ο καθηγητής Ι. Μανωλεδάκης. Κι έτσι, η αποποινικοποίηση της επαιτείας εναρμονίστηκε με το φιλελεύθερο ποινικό σύστημα, το οποίο θεμελιώνεται στο ισχύον Σύνταγμα.

Σε μια έρευνα Streetwork του δήμου Αθηναίων, 41,7% των αστέγων που ερωτήθηκαν, δήλωσαν ότι εξασφαλίζουν τα προς το ζην μέσω της επαιτείας. Όμως, με τις πιστωτικές κάρτες και τις αυτόματες ταμειακές μηχανές (ΑΤΜ) να καταλαμβάνουν την αγορά των χρημάτων, το πλεονάζον μας χρηματικό απόθεμα -με απλά λόγια τα ψιλά που ξεμένουν στην τσέπη μας- και διαθέτουμε για τους ανθρώπους που επαιτούν στο δημόσιο χώρο, όλο και μειώνεται. Μηχανήματα ATM έχουν εμφανιστεί σε κάθε γωνιά του δρόμου και μπορείτε να πληρώνετε με πλαστικό χρήμα σχεδόν παντού – από τον μανάβη της γειτονιάς μέχρι τα μεγάλα σούπερ μάρκετ που αυτές τις μέρες δέχονται με ευχαρίστηση τις πιστωτικές σας κάρτες.

Όταν όμως εν τέλει τα μετρητά καθιστούν απολύτως περιττά, οι επαίτες θα βρεθούν ανάμεσα στις ρωγμές μιας τεχνολογικά εξελισσόμενης κοινωνίας. Η διακοπή της γενικής κυκλοφορίας των μετρητών θα γλίτωνε ίσως την κυβέρνηση από πολλά προβλήματα, αλλά οι άνθρωπο που δεν έχουν καμία πηγή εισοδήματος θα δυσκολευτούν να βρουν έναν τρόπο επιβίωσης.

Θα μπορούσαν να προκύψουν διάφορες εναλλακτικές λύσεις για το σενάριο, «Φίλε, έχεις ένα ευρώ;». Είναι μάλλον απίθανο οι επαίτες να αγοράσουν συσκευές ανάγνωσης πιστωτικών καρτών, ώστε οι καθημερινοί πελάτες τους να μπορούν απλώς να  τους μεταφέρουν €5,00. Ακόμα και αν η τεχνολογία ήταν εύκολο να μεταφερθεί, υπάρχουν πάρα πολλές μέθοδοι διάπραξης ηλεκτρονικής απάτης για να καταστεί αυτό το σύστημα αξιόπιστο.

Σε μια διαφορετική κατάσταση, η ανταλλαγή θα μπορούσε να επανέλθει μεταξύ των άπορων. Σε κοινότητες που δεν είχαν τυποποιημένη μονάδα ανταλλαγής (π.χ. στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου κατά τους παγκόσμιους πολέμους), οι άνθρωποι αντικαθιστούσαν συνήθως τα μετρητά με καταναλωτικά αγαθά. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, μπορεί να λέγαμε: «Φίλε, μπορώ να δανειστώ ένα σάντουιτς, ένα τσιγάρο κ.λπ.».

Το τέλος της επαιτείας και η «εξαφάνιση των ζητιάνων»

Ωστόσο, το πιο δυστοπικό σενάριο που θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς, είναι η εξαφάνιση της επαιτείας γενικότερα, και όχι με τον τρόπο που θα έπρεπε, της ενσωμάτωσής τους δηλαδή, μέσω της κοινωνικής πρόνοιας στην εργασία και την κοινωνία γενικότερα. Αν δεν υπάρχουν μέσα για τη συντήρησή τους, οι επαίτες θα μπορούσαν να εξαφανιστούν από την Ελλάδα. Χωρίς καμία αμφιβολία, πολλοί ειδικοί του κοινωνικού σχεδιασμού θα έσπευδαν να χωρίς κανέναν ηθικό ενδοιασμό να αξιοποιήσουν αυτή τη δυνατότητα. Με αυτόν τον σχεδόν μαγικό τρόπο η κυβέρνηση θα απαλλασσόταν από την «ενόχληση» του μικροαστού, τη δυσανεξία απέναντι στον ζητιάνο, τα αρνητικά αισθήματα ενοχής, τις ψυχολογικές μας αντιφάσεις.

Με το τέλος της επαιτείας θα εξασφαλιζόταν ένα «καθαρό» περιβάλλον από όλους αυτούς τους «βρώμικους», «ενοχλητικούς», «τοξικομανείς». Για να παράγουν μια ωμή και κυνική καθημερινότητα κυκλοφορίας του εμπορεύματος «εργασιακή δύναμη» χωρίς τριβές και χωρίς σκοτούρες. Για να μην έχουμε πρόβλημα με τον εαυτό μας και για να μην συναντιόμαστε με τους φτωχούς ζητιάνους, για να αποφύγουμε το ενδεχόμενο της δικής μας δυνητικής τρομαχτικής εξαθλίωσης. Κάτι που θα εξασφάλιζε ένα καθαρό ιστορικό κέντρο της Αθήνας γεμάτο AirBnb και τουρίστες.

Η άσχημη πλευρά του ζητήματος θα επηρέαζε τους χιλιάδες άπορους και άνεργους Έλληνες που πιθανώς θα πέθαιναν χωρίς κρατική βοήθεια.

Χωρίς μετρητά και χωρίς έναν τρόπο εύκολης μεταφοράς υλικών αγαθών, οι επαίτες δεν θα είχαν κανένα σοβαρό λόγο να στέκονται έξω από τις εκκλησίες, να γυροφέρνουν γύρω από τα τραπέζια στο Μοναστηράκι, ή να κάθονται στις γωνίες των δρόμων. Οι περαστικοί θα μπορούσαν να προσφέρουν μόνο λίγη συμπάθεια («Φίλε, σου περισσεύει ένα χαμόγελο;»), ή ίσως στην καλύτερη μια τυρόπιττα που θα αγοράζονταν με μια πιστωτική από ένα κοντινό τυροπιττάδικο. Οι εφημερίδες και τα περιοδικά που πωλούνται από τους άστεγους θα διέθεταν μάλλον επαρκές κεφάλαιο για να πωλούνται ηλεκτρονικά μέσω κάποιων κεντρικών σημείων στο πεζοδρόμιο, αλλά ακόμη και αυτή η μορφή φιλανθρωπίας θα περιοριζόταν.

Κουπόνια για επαίτες

Ένα υποκατάστατο των μετρητών που προορίζεται ειδικά για τους επαίτες φαίνεται να αποτελεί ίσως όχι την καλύτερη, αλλά μια κάποια λύση. Πολλές πόλεις, -κυρίως στην Αμερική και την Αυστραλία- εδώ και αρκετά χρόνια έχουν ήδη υιοθετήσει ένα σύστημα που ενθαρρύνει τους πολίτες να αγοράζουν κουπόνια για καταναλωτικά αγαθά και να τα δίνουν στους επαίτες αντί για μετρητά. Το σύστημα αυτό έχει στόχο να αποτρέψει τους επαίτες από το να χρησιμοποιούν τα χρήματα για κοινωνικά ανεπιθύμητους σκοπούς, όπως η χρήση ναρκωτικών και ο τζόγος. Αν υποθέσουμε την εξαφάνιση των μετρητών, αυτό το εξαιρετικά πατερναλιστικό σχέδιο θα μπορούσε να απαλλάξει τις αστικές περιοχές από ορισμένα σημαντικά δεινά.

Οι συντηρητικοί πολιτικοί θα αμφισβητούσαν τη θέσπιση ειδικών διατάξεων για τους επαίτες και θα προτιμούσαν την οριστική τους εξαφάνιση, όπως για παράδειγμα το 2018, στα πλαίσια της συζήτησης για τον αναχρονιστικό νόμο, ο βουλευτης της Νέας Δημοκρατίας Χαράλαμπος Αθανασίου δήλωνε ότι «η επαιτεία είναι μια κακή εικόνα για τη χώρα μας» και ότι «βλέπουμε τώρα τους ζητιάνους που έχουν γεμίσει τη χώρα και έχει γεμίσει πολύ περισσότερο με τους αλλοδαπούς και όλους αυτούς».» Άλλες αντιρρήσεις θα μπορούσαν να προέλθουν από τους εμπόρους, οι οποίοι θα προτιμούσαν την απλότητα των πιστωτικών συναλλαγών από την κουραστική επεξεργασία των κουπονιών. Κάποιοι έμποροι θα μπορούσαν να απορρίψουν το σύστημα κουπονιών- ένα πολυτελές μπιστρό εστιατόριο για παράδειγμα, θα μπορούσε να αρνιόταν να εξυπηρετήσει έναν φτωχό άστεγο που μάζεψε εκατοντάδες κουπόνια φαγητού για ένα πολυτελές γεύμα. Επιπλέον, η κυβέρνηση θα πρέπει να εκτυπώνει κουπόνια, όπως ακριβώς προηγουμένως εκτύπωνε τα χαρτονομίσματα.

Μπορεί το σύστημα των κουπονιών να απέχει πολύ από το να είναι τέλειο, αλλά τουλάχιστον μπορεί να υπερηφανεύεται για τον καθαρά εθελοντικό του χαρακτήρα. Στην πραγματικότητα, ο χαρακτήρας της καθημερινής φιλανθρωπίας θα άλλαζε δραματικά. Η απόφαση για προσφορά δεν θα ήταν πλέον τόσο αυθόρμητη. Η απαραίτητη πρόβλεψη για την αγορά ενός μπλοκ κουπονιών θα πρέπει να προηγείται κάθε φιλανθρωπίας. Αυτή η προμελετημένη δωρεά δεν θα μπορούσε να γίνει μάλλον τόσο διαδεδομένη όσο είναι σήμερα- καθώς απαιτεί πολύ περισσότερο προγραμματισμό από τους ανθρώπους που πραγματικά ενδιαφέρονται να βοηθήσουν, παρά να βγάλεις 50 λεπτά αυθόρμητα από την τσέπη σου.

Εκτός από την επαιτεία σε δημόσιους χώρους, η απουσία μετρητών θα επηρεάσει πολλές άλλες πτυχές της καθημερινής ζωής. Τα κεράσματα μεταξύ φίλων θα αρχίσουν ολοένα να μειώνονται, τα σιντριβάνια δεν θα αστράφτουν με δεκάδες κέρματα κάτω από τον ήλιο που θα ισοδυναμούν σε ευχές, έρωτες κι ελπίδες, τα πορτοφόλια θα γίνουν πιο λεπτά και οι άνθρωποι δεν θα βιώνουν πια την αιφνιδιαστική χαρά του να βρίσκεις ένα νόμισμα στο δρόμο. Στη βιοπολιτική μας εποχή, υπάρχουν χιλιάδες ρωγμές που πρέπει να γίνουν στην καθημερινότητα.

Δείτε επίσης: Εχθρική αρχιτεκτονική: Μια πρακτική που κρύβει ένα βαθιά ριζωμένο μίσος

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News