Φανταστείτε όλες τις ζωές που δεν ζήσατε. Μια ζωή όπου δεν θα είχατε γνωρίσει ποτέ τον σύντροφό σας. Όπου δεν είχατε ποτέ αδελφό ή αδελφή. Που θα είχατε μια άλλη μητέρα ή πατέρα. Όπου κάνατε ή δεν κάνατε τατουάζ. Όπου ένα φρικτό γεγονός που σας έχει συμβεί δεν συνέβη ποτέ. Ή όπου συνέβη ένα. Η ιστορία της ζωής σας θα μπορούσε να γραφτεί με άπειρους τρόπους. Όταν αναλογιζόμαστε όλα τα πιθανά σενάρια της ζωής μας το μυαλό αρχίζει να «σκαλώνει», κι αυτό είναι λογικό.

«Πάρτε σάκο γεμάτο με σκόνη», έγραφε ο Βολταίρος. «Αδειάστε τον μέσα σε βυτίο. Κουνήστε το κατόπιν καλά και για πολλή ώρα. Θα δείτε ότι θα προέλθουν κατά τη διάρκεια της κίνησης αυτής φυτά, ζώα και εικόνες….»

Αυτή είναι μια από τις ιδέες από το διήγημα του Χόρχε Μπόρχες «Η βιβλιοθήκη της Βαβέλ» στο οποίο μπορούμε να εντοπίσουμε συναρπαστικές συνδέσεις με τον σημερινό μας κόσμο – αλλά και όλους τους πιθανούς.

Ο Μπόρχες μας ζητά να φανταστούμε μια απίστευτα μεγάλη βιβλιοθήκη που χωρίζεται σε μια σειρά από άπειρα εξαγωνικά δωμάτια που είναι γεμάτα με ράφια. Κάθε ράφι έχει 35 βιβλία, που το καθένα έχει 410 σελίδες, η κάθε σελίδα 40 γραμμές, η κάθε γραμμή 80 γράμματα. Κάθε βιβλίο έχει διαφορετικούς συνδυασμούς γραμμάτων οπότε συνολικά θα περιλαμβάνονται όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί. Χρησιμοποιώντας 25 χαρακτήρες (συμπεριλαμβανομένων των παραγράφων, των κομμάτων και των τελειών), τα βιβλία είναι φαινομενικά ένα τυχαίο συνονθύλευμα ασυναρτησιών. Τα περισσότερα από τα βιβλία στη βιβλιοθήκη είναι εντελώς ακατανόητα – μια έκρηξη γραμμάτων – αλλά κάπου στη βιβλιοθήκη, υπάρχει κάθε πιθσμό βιβλίο που θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει.

Υπάρχει ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών με τον Σάουρον να κερδίζει. Υπάρχει ο Χάρι Πότερ με την Ερμιόνη ως δολοφόνος. Υπάρχει η Βίβλος με τον Ιησού να μην σταυρώνεται ποτέ. Αλλά υπάρχει επίσης, η ιστορία κάθε ζωής, συμπεριλαμβανομένης και της δικής σας. Ένα βιβλίο σε αυτή τη βιβλιοθήκη θα είναι, λέξη προς λέξη, η ιστορία της ύπαρξής σας. Θα αφηγείται τα πρώτα σας βήματα, όλα τα γεγονότα της ζωής σας, κάθε λέξη που έχετε πει, τις πιο προσωπικές σας σκέψεις, ακόμα και το πώς θα πεθάνετε.

Το γενετικό ανακάτεμα

Το έργο του Μπόρχες αντιστέκεται στην απλή ερμηνεία, αλλά ένας τρόπος να το δούμε αυτό είναι μέσα από τον φακό της γενετικής.

Στο βιβλίο του «Η επικίνδυνη ιδέα του Δαρβίνου», ο Ντάνιελ Ντένετ αναδιατύπωσε την ιδέα ως «Η βιβλιοθήκη του Μέντελ». Σε αυτή την εκδοχή, έχετε όλα τα πιθανά γονιδιώματα οποιουδήποτε οργανισμού που μπορεί να υπάρξει. Αντί για τους 25 χαρακτήρες στο πρωτότυπο έργο του Μπόρχες, στη γενετική έχετε μόνο τέσσερις – A, C, G και T αδενίνη, κυτοσίνη, γουανίνη και θυμίνη αντίστοιχα). Εμείς οι άνθρωποι έχουμε περίπου τρία δισεκατομμύρια από αυτά τα «γράμματα» στο γονιδίωμά μας. Αν ανακατεύατε τυχαία τα γράμματα, είναι συγκλονιστικό να σκεφτεί κανείς την τεράστια ποικιλία των ανθρώπων που μπορεί να υπάρχουν – την απίστευτη ποικιλία των μυαλών και των ταλέντων, καθώς και των παθολογιών και των αναπηριών.

Φυσικά, με τον ίδιο τρόπο που μια τυχαία μίξη γραμμάτων θα παρήγαγε πολλές ασυναρτησίες, ένα τυχαίο ανακάτεμα γονιδίων τις περισσότερες φορές θα δημιουργούσε μη βιώσιμες μορφές ζωής. Ορισμένα γονιδιώματα θα μπορούσαν να δηνιουργήσουν κάτι που δεν θα αναπνέει, δεν θα αναπαράγεται, δεν θα μεταβολίζεται και δεν θα λειτουργεί καθόλου. Αυτό μας επιτρέπει να εκτιμήσουμε ακόμη περισσότερο τη ζωή και να αναγνωρίσουμε πόσο απίστευτα τυχεροί είμαστε που βρισκόμαστε εδώ. Όπως είπε ο εξελικτικός βιολόγος Ρίτσαρντ Ντόκινς: «Όσοι τρόποι υπάρχουν για να είσαι ζωντανός, είναι βέβαιο ότι υπάρχουν πολύ περισσότεροι τρόποι για να είσαι νεκρός».

Η Βιβλιοθήκη του Μέντελ του Ντένετ μας δείχνει επίσης πόσο αυθαίρετη και απίθανη είναι στην πραγματικότητα η ποικιλομορφία των μορφών ζωής στον κόσμο μας. Για παράδειγμα, η ιστορία της ανθρωπότητας, των ευφυών δίποδων που κυριαρχούν στον κόσμο, είναι απλώς μια ιστορία που θα μπορούσε να έχει ειπωθεί. (Θα μπορούσαν να ήταν σαύρες.) Είναι μια ιστορία με τέσσερα γράμματα. Είναι το σύνολο των απίθανων τυχαίων μεταλλάξεων που νίκησαν.

Αυτό που θα μπορούσε να υπάρχει

Η «Βιβλιοθήκη της Βαβέλ» του Μπόρχες είναι σαν το σύμπαν μας. Με αρκετό χρόνο, κάθε πιθανή ιστορία θα μπορούσε να ειπωθεί – η πιο τρελή και απόκοσμη, όσο και η α εξαιρετικά πανομοιότυπη. Ένας κόσμος όπου το δέρμα σας είναι γλοιώδες και πράσινο και θα τρεφόσασταν με έντομα, αλλά και ένας κόσμος όπου απλά θα είχατε μία τρίχα λιγότερη. Με κάθε τεράστιο πλανητικό γεγονός, καθώς και με κάθε μικροσκοπική σύγκρουση σωματιδίων, το σύμπαν συνεχίζει μια ιστορία. Η θεώρηση των πραγμάτων με αυτόν τον τρόπο δίνει απίστευτη βαρύτητα στις επιλογές μας.

Κάθε απόφαση που παίρνουμε και κάθε διαδρομή που επιλέγουμε, αντηχεί σε όλο το σύμπαν. Αν επιλέξω να πιάσω τον καφέ με το αριστερό μου χέρι αντί για το δεξί, αυτό μπορεί να καθορίσει την ιστορία του σύμπαντος. Υπάρχουμε ως το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, και βοηθάμε να γραφτεί η συνέχειά του. Αν και μπορεί να παίζουμε έναν απειροελάχιστο ρόλο, είχαμε την τιμή να προσθέσουμε το δικό μας κομμάτι στο μεγαλύτερο βιβλίο της ύπαρξης.

Δείτε επίσης: Η δύναμη της ουτοπικής σκέψης