Ο θυμός μοιάζει με τη φωτιά: καίει γρήγορα και ανεξέλεγκτα, καταστρέφοντας τη λογική και παραδίδοντάς μας στην παρόρμηση. Κι όμως, κανείς άλλος δεν ανάβει αυτή τη φωτιά. Τη βάζουμε μόνοι μας. Όταν το συνειδητοποιεί κανείς αυτό, τα πράγματα αλλάζουν. Αν έχει μερίδιο ευθύνης για τον δικό του θυμό, τότε έχει και τη δύναμη να τον σταματήσει. Δεν χρειάζεται να αντιδρά σε κάθε πρόκληση ούτε να αφήνει τους άλλους να ελέγχουν τη διάθεσή του.
Ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος μίλησε για αυτή τη θεμελιώδη ελευθερία: τον έλεγχο του θυμού μας. Στο έργο του “Η Τέχνη του Ζην”, σημειώνει κάτι που αλλάζει τη ματιά μας στη ζωή: «Δεν είναι αρκετό να σε χτυπήσουν ή να σε προσβάλουν για να πληγωθείς. Πρέπει να πιστέψεις ότι σε πλήγωσαν. Αν κάποιος καταφέρει να σε προκαλέσει, συνειδητοποίησε ότι το μυαλό σου είναι συνένοχο στην πρόκληση. Για αυτό, είναι κρίσιμο να μην αντιδράς παρορμητικά. Πάρε μια στιγμή πριν απαντήσεις και θα διαπιστώσεις ότι είναι πιο εύκολο να διατηρήσεις τον έλεγχο».
Τα λόγια του Επίκτητου είναι ξεκάθαρα: δεν μας βλάπτουν τα γεγονότα ή οι προσβολές, αλλά η σημασία που εμείς τους δίνουμε. Ο πραγματικός πόνος δεν έρχεται απ’ έξω, αλλά από αυτό που επιλέγουμε να πιστέψουμε. Όταν το συνειδητοποιεί κανείς αυτό, σταματάει. Παύει να είναι έρμαιο των περιστάσεων. Γιατί ο κόσμος δεν έχει τον έλεγχο της ηρεμίας μας. Εμείς τον έχουμε.
Όταν κάποιος μας προκαλεί, αυτό που μας πληγώνει δεν είναι τα λόγια του, αλλά το νόημα που εμείς τους δίνουμε. Λέμε στον εαυτό μας: «Αυτό είναι προσβλητικό, δείχνει έλλειψη σεβασμού». Έτσι αφήνουμε τις λέξεις να καθορίσουν την αντίδρασή μας. Αλλά γιατί; Γιατί να δώσουμε σε κάποιον άλλον τέτοια δύναμη πάνω μας;
Εδώ βρίσκεται η σοφία του Επίκτητου. Ο θυμός δεν είναι αυτόματος· είναι επιλογή. Και οι επιλογές μπορούν να αλλάξουν. Η ουσία βρίσκεται σε εκείνη τη μικρή παύση, πριν από την αντίδραση.
Όπως λέει ο Επίκτητος: «Πάρε μια στιγμή πριν αντιδράσεις, και θα βρεις πιο εύκολο να διατηρήσεις τον έλεγχο». Αυτή η παύση μας μετακινεί από την παρόρμηση στην ψύχραιμη απόκριση. Είναι ο χώρος ανάμεσα στο ερέθισμα και την αντίδραση, εκεί όπου μπορούμε να αποφασίσουμε συνειδητά πώς θα δράσουμε.
Ναι, ο θυμός κάποιες φορές μοιάζει φυσικός, ακόμα και δικαιολογημένος. Αντιδρούμε ακαριαία και το βαφτίζουμε «πάθος» ή «δικαιοσύνη». Όμως, ο περισσότερος θυμός δεν λύνει τίποτα. Μας κάνει αντιδραστικούς, όχι σκεπτόμενους. Μας παγιδεύει σε κύκλους επίρριψης ευθυνών και δυσαρέσκειας.
Ο Επίκτητος το διατυπώνει ξεκάθαρα: «Αυτό που σε πληγώνει δεν είναι αυτός που σε προσβάλλει ή σου επιτίθεται. Είναι η κρίση σου ότι πληγώθηκες. Όταν κάποιος σε ενοχλεί, θυμήσου πως είναι η δική σου αντίληψη που σε ταράζει. Μην παρασύρεσαι, λοιπόν, από την αρχική σου εντύπωση. Μετά από μια παύση και λίγη απόσταση, θα είναι πιο εύκολο να ελέγξεις τον εαυτό σου».
Σε αυτή την παύση κρύβεται η ελευθερία. Εκεί αποφασίζουμε αν θα αντιδράσουμε παρορμητικά ή αν θα απαντήσουμε με ηρεμία και επίγνωση.
Σύμφωνα με τον μεγάλο στωικό φιλόσοφο, ο θυμός δεν προέρχεται από τους άλλους ανθρώπους. Προέρχεται από εμάς. Ό,τι κάνουν ή λένε οι άλλοι είναι πέρα από τον έλεγχό μας. Η αντίδρασή μας, όμως, είναι δική μας επιλογή.
Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ανεχόμαστε την ασέβεια ή να αφήνουμε τους άλλους να μας κακομεταχειρίζονται. Σημαίνει ότι επιλέγουμε τις μάχες μας. Αποφασίζουμε τι αξίζει πραγματικά την ενέργειά μας. Και τις περισσότερες φορές, οι προκλήσεις δεν αξίζουν τίποτα παραπάνω από τη σιωπή μας.
Δεν χρειάζεται να αφήνουμε τον έξω κόσμο να καθορίζει την εσωτερική μας ηρεμία. Όπως λέει: «Μην παρασύρεσαι από την αρχική σου εντύπωση». Ο κόσμος γύρω μας αντανακλά αυτό που προβάλλουμε εμείς σε αυτόν. Αν αφήσουμε τις κρίσεις και την υπερβολική σημασία που δίνουμε να φύγουν, τότε μαζί τους φεύγει και ο θυμός. Δεν χρειάζεται να κουβαλάμε το βάρος κάθε προσβολής. Μπορούμε απλώς να το αφήσουμε κάτω.
Μπορούμε να απομακρυνθούμε. Να μείνουμε ήρεμοι.
Ο Επίκτητος το συνοψίζει σοφά: «Αν κάποιος καταφέρει να σε προκαλέσει, συνειδητοποίησε ότι το μυαλό σου είναι συνένοχο στην πρόκληση». Ο θυμός είναι δυνατή δύναμη, αλλά μπορούμε να τον δούμε για αυτό που πραγματικά είναι: ένας εγωισμός που δεν χρειάζεται να τρέφουμε. Μια φωτιά στην οποία δεν χρειάζεται να καούμε και εμείς. Όταν αλλάζει αυτός ο τρόπος σκέψης, αλλάζει και ο τρόπος που ζούμε. Και όλα ξεκινούν από μια παύση.
Ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Στωικός αυτοκράτορας, το είχε πει ξεκάθαρα: «Η καλύτερη εκδίκηση είναι να μην μοιάζεις με τον εχθρό σου». Αυτό είναι που πρέπει να θυμάται κανείς. Η αντίδραση με θυμό δεν λύνει τίποτα. Απλώς δημιουργεί περισσότερο θυμό. Αντίθετα, η επιλογή της ηρεμίας σπάει αυτόν τον φαύλο κύκλο.
Για να εφαρμόσουμε αυτή τη σοφία, πρέπει να αποστασιοποιηθούμε από την πρόκληση. Ένας γρήγορος διανοητικός έλεγχος βοηθάει: «Θα έχει σημασία αυτό σε μία ώρα; Σε μία μέρα; Σε έναν χρόνο;» Τις περισσότερες φορές, η απάντηση είναι όχι. Αυτή η προοπτική μας γλιτώνει από περιττό πόνο και μας βοηθά να διατηρήσουμε τη γαλήνη μας.
Ο θυμός μοιάζει με ένα σύννεφο, όπως στη γιαπωνέζικη Ζεν πρακτική: έρχεται, το παρατηρείς και το αφήνεις να περάσει. Δεν το κρατάς, δεν το πολεμάς, απλώς το αφήνεις να σβήσει, να χαθεί.
Βέβαια, ο θυμός, κάποιες φορές δεν εξαφανίζεται εντελώς, αλλά πάντα μπορεί να διαχειριστεί. Κανείς δεν σταματά να παίρνει τα πράγματα προσωπικά από τη μια μέρα στην άλλη. Είναι μια συνεχής εξάσκηση. Και εδώ πάλι ο Επίκτητος μας υπενθυμίζει ότι δεν πρέπει να αναλωνόμαστε σε άγονες αντιπαραθέσεις και ότι πολλές φορές οι άνθρωποι αντιδρούν μέσα από τον δικό τους πόνο. Αλλά όταν δεν προσκολλάται κανείς σε τέτοιες στιγμές, βλέπει πόσο καλύτερα μπορεί να αισθάνεται η ζωή χωρίς τη διαρκή φλόγα του θυμού.
Να θυμάστε, η αλλαγή ξεκινάει με μια παύση, μια βαθιά ανάσα και την άρνηση να αφήσουμε τον θυμό να κερδίσει. Δεν είναι αδυναμία όλο αυτό· είναι δύναμη. Η δύναμη να μένεις ήρεμος μέσα στο χάος. Η δύναμη να επιλέγεις την απόκριση αντί για την παρόρμηση. Έτσι δημιουργείται χώρος για καθαρή σκέψη και ψυχική ηρεμία. Γιατί, μια συνειδητή και προσεκτική στάση απέναντι στη ζωή αλλάζει τον τρόπο που ζει κανείς, φέρνοντας περισσότερη διαύγεια και λιγότερο πόνο.
☞︎ Διαβάστε ακόμα: Η σημασία της έκφρασης των συναισθημάτων
Ο θυμός μοιάζει με τη φωτιά: καίει γρήγορα και ανεξέλεγκτα, καταστρέφοντας τη λογική και παραδίδοντάς μας στην παρόρμηση. Κι όμως, κανείς άλλος δεν ανάβει αυτή τη φωτιά. Τη βάζουμε μόνοι μας. Όταν το συνειδητοποιεί κανείς αυτό, τα πράγματα αλλάζουν. Αν έχει μερίδιο ευθύνης για τον δικό του θυμό, τότε έχει και τη δύναμη να τον σταματήσει. Δεν χρειάζεται να αντιδρά σε κάθε πρόκληση ούτε να αφήνει τους άλλους να ελέγχουν τη διάθεσή του.
Ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος μίλησε για αυτή τη θεμελιώδη ελευθερία: τον έλεγχο του θυμού μας. Στο έργο του “Η Τέχνη του Ζην”, σημειώνει κάτι που αλλάζει τη ματιά μας στη ζωή: «Δεν είναι αρκετό να σε χτυπήσουν ή να σε προσβάλουν για να πληγωθείς. Πρέπει να πιστέψεις ότι σε πλήγωσαν. Αν κάποιος καταφέρει να σε προκαλέσει, συνειδητοποίησε ότι το μυαλό σου είναι συνένοχο στην πρόκληση. Για αυτό, είναι κρίσιμο να μην αντιδράς παρορμητικά. Πάρε μια στιγμή πριν απαντήσεις και θα διαπιστώσεις ότι είναι πιο εύκολο να διατηρήσεις τον έλεγχο».
Τα λόγια του Επίκτητου είναι ξεκάθαρα: δεν μας βλάπτουν τα γεγονότα ή οι προσβολές, αλλά η σημασία που εμείς τους δίνουμε. Ο πραγματικός πόνος δεν έρχεται απ’ έξω, αλλά από αυτό που επιλέγουμε να πιστέψουμε. Όταν το συνειδητοποιεί κανείς αυτό, σταματάει. Παύει να είναι έρμαιο των περιστάσεων. Γιατί ο κόσμος δεν έχει τον έλεγχο της ηρεμίας μας. Εμείς τον έχουμε.
Όταν κάποιος μας προκαλεί, αυτό που μας πληγώνει δεν είναι τα λόγια του, αλλά το νόημα που εμείς τους δίνουμε. Λέμε στον εαυτό μας: «Αυτό είναι προσβλητικό, δείχνει έλλειψη σεβασμού». Έτσι αφήνουμε τις λέξεις να καθορίσουν την αντίδρασή μας. Αλλά γιατί; Γιατί να δώσουμε σε κάποιον άλλον τέτοια δύναμη πάνω μας;
Εδώ βρίσκεται η σοφία του Επίκτητου. Ο θυμός δεν είναι αυτόματος· είναι επιλογή. Και οι επιλογές μπορούν να αλλάξουν. Η ουσία βρίσκεται σε εκείνη τη μικρή παύση, πριν από την αντίδραση.
Όπως λέει ο Επίκτητος: «Πάρε μια στιγμή πριν αντιδράσεις, και θα βρεις πιο εύκολο να διατηρήσεις τον έλεγχο». Αυτή η παύση μας μετακινεί από την παρόρμηση στην ψύχραιμη απόκριση. Είναι ο χώρος ανάμεσα στο ερέθισμα και την αντίδραση, εκεί όπου μπορούμε να αποφασίσουμε συνειδητά πώς θα δράσουμε.
Ναι, ο θυμός κάποιες φορές μοιάζει φυσικός, ακόμα και δικαιολογημένος. Αντιδρούμε ακαριαία και το βαφτίζουμε «πάθος» ή «δικαιοσύνη». Όμως, ο περισσότερος θυμός δεν λύνει τίποτα. Μας κάνει αντιδραστικούς, όχι σκεπτόμενους. Μας παγιδεύει σε κύκλους επίρριψης ευθυνών και δυσαρέσκειας.
Ο Επίκτητος το διατυπώνει ξεκάθαρα: «Αυτό που σε πληγώνει δεν είναι αυτός που σε προσβάλλει ή σου επιτίθεται. Είναι η κρίση σου ότι πληγώθηκες. Όταν κάποιος σε ενοχλεί, θυμήσου πως είναι η δική σου αντίληψη που σε ταράζει. Μην παρασύρεσαι, λοιπόν, από την αρχική σου εντύπωση. Μετά από μια παύση και λίγη απόσταση, θα είναι πιο εύκολο να ελέγξεις τον εαυτό σου».
Σε αυτή την παύση κρύβεται η ελευθερία. Εκεί αποφασίζουμε αν θα αντιδράσουμε παρορμητικά ή αν θα απαντήσουμε με ηρεμία και επίγνωση.
Σύμφωνα με τον μεγάλο στωικό φιλόσοφο, ο θυμός δεν προέρχεται από τους άλλους ανθρώπους. Προέρχεται από εμάς. Ό,τι κάνουν ή λένε οι άλλοι είναι πέρα από τον έλεγχό μας. Η αντίδρασή μας, όμως, είναι δική μας επιλογή.
Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ανεχόμαστε την ασέβεια ή να αφήνουμε τους άλλους να μας κακομεταχειρίζονται. Σημαίνει ότι επιλέγουμε τις μάχες μας. Αποφασίζουμε τι αξίζει πραγματικά την ενέργειά μας. Και τις περισσότερες φορές, οι προκλήσεις δεν αξίζουν τίποτα παραπάνω από τη σιωπή μας.
Δεν χρειάζεται να αφήνουμε τον έξω κόσμο να καθορίζει την εσωτερική μας ηρεμία. Όπως λέει: «Μην παρασύρεσαι από την αρχική σου εντύπωση». Ο κόσμος γύρω μας αντανακλά αυτό που προβάλλουμε εμείς σε αυτόν. Αν αφήσουμε τις κρίσεις και την υπερβολική σημασία που δίνουμε να φύγουν, τότε μαζί τους φεύγει και ο θυμός. Δεν χρειάζεται να κουβαλάμε το βάρος κάθε προσβολής. Μπορούμε απλώς να το αφήσουμε κάτω.
Μπορούμε να απομακρυνθούμε. Να μείνουμε ήρεμοι.
Ο Επίκτητος το συνοψίζει σοφά: «Αν κάποιος καταφέρει να σε προκαλέσει, συνειδητοποίησε ότι το μυαλό σου είναι συνένοχο στην πρόκληση». Ο θυμός είναι δυνατή δύναμη, αλλά μπορούμε να τον δούμε για αυτό που πραγματικά είναι: ένας εγωισμός που δεν χρειάζεται να τρέφουμε. Μια φωτιά στην οποία δεν χρειάζεται να καούμε και εμείς. Όταν αλλάζει αυτός ο τρόπος σκέψης, αλλάζει και ο τρόπος που ζούμε. Και όλα ξεκινούν από μια παύση.
Ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Στωικός αυτοκράτορας, το είχε πει ξεκάθαρα: «Η καλύτερη εκδίκηση είναι να μην μοιάζεις με τον εχθρό σου». Αυτό είναι που πρέπει να θυμάται κανείς. Η αντίδραση με θυμό δεν λύνει τίποτα. Απλώς δημιουργεί περισσότερο θυμό. Αντίθετα, η επιλογή της ηρεμίας σπάει αυτόν τον φαύλο κύκλο.
Για να εφαρμόσουμε αυτή τη σοφία, πρέπει να αποστασιοποιηθούμε από την πρόκληση. Ένας γρήγορος διανοητικός έλεγχος βοηθάει: «Θα έχει σημασία αυτό σε μία ώρα; Σε μία μέρα; Σε έναν χρόνο;» Τις περισσότερες φορές, η απάντηση είναι όχι. Αυτή η προοπτική μας γλιτώνει από περιττό πόνο και μας βοηθά να διατηρήσουμε τη γαλήνη μας.
Ο θυμός μοιάζει με ένα σύννεφο, όπως στη γιαπωνέζικη Ζεν πρακτική: έρχεται, το παρατηρείς και το αφήνεις να περάσει. Δεν το κρατάς, δεν το πολεμάς, απλώς το αφήνεις να σβήσει, να χαθεί.
Βέβαια, ο θυμός, κάποιες φορές δεν εξαφανίζεται εντελώς, αλλά πάντα μπορεί να διαχειριστεί. Κανείς δεν σταματά να παίρνει τα πράγματα προσωπικά από τη μια μέρα στην άλλη. Είναι μια συνεχής εξάσκηση. Και εδώ πάλι ο Επίκτητος μας υπενθυμίζει ότι δεν πρέπει να αναλωνόμαστε σε άγονες αντιπαραθέσεις και ότι πολλές φορές οι άνθρωποι αντιδρούν μέσα από τον δικό τους πόνο. Αλλά όταν δεν προσκολλάται κανείς σε τέτοιες στιγμές, βλέπει πόσο καλύτερα μπορεί να αισθάνεται η ζωή χωρίς τη διαρκή φλόγα του θυμού.
Να θυμάστε, η αλλαγή ξεκινάει με μια παύση, μια βαθιά ανάσα και την άρνηση να αφήσουμε τον θυμό να κερδίσει. Δεν είναι αδυναμία όλο αυτό· είναι δύναμη. Η δύναμη να μένεις ήρεμος μέσα στο χάος. Η δύναμη να επιλέγεις την απόκριση αντί για την παρόρμηση. Έτσι δημιουργείται χώρος για καθαρή σκέψη και ψυχική ηρεμία. Γιατί, μια συνειδητή και προσεκτική στάση απέναντι στη ζωή αλλάζει τον τρόπο που ζει κανείς, φέρνοντας περισσότερη διαύγεια και λιγότερο πόνο.
☞︎ Διαβάστε ακόμα: Η σημασία της έκφρασης των συναισθημάτων
