Σε μια εποχή όπου η ταχύτητα έχει αναχθεί σε υπέρτατη αξία και η ένταση θεωρείται σχεδόν απαραίτητο στοιχείο επιβίωσης, η ευγένεια μοιάζει να κινείται κόντρα στο ρεύμα. Δεν είναι εντυπωσιακή, δεν είναι θορυβώδης, δεν τραβά την προσοχή. Και όμως, ίσως ακριβώς γι’ αυτό να είναι σήμερα πιο ριζοσπαστική από ποτέ. Η ευγένεια δεν διεκδικεί χώρο με φωνές ούτε επιβάλλεται με δύναμη. Υπάρχει χαμηλόφωνα, αλλά με επιμονή. Και μέσα σε αυτή τη χαμηλόφωνη παρουσία της, κρύβεται μια βαθιά πολιτική και υπαρξιακή πράξη.

Η καθημερινότητά μας μάς εκπαιδεύει συστηματικά στο αντίθετο. Μας μαθαίνει να απαντάμε ακαριαία, να αντιδρούμε πριν προλάβουμε να σκεφτούμε, να οχυρωνόμαστε πίσω από ειρωνεία και κυνισμό. Στον δημόσιο λόγο, στα social media, στον εργασιακό χώρο αλλά και στις πιο προσωπικές μας σχέσεις, η αγένεια συχνά μεταμφιέζεται σε ειλικρίνεια και η σκληρότητα παρουσιάζεται ως αυτοσεβασμός. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, το να επιλέγεις συνειδητά την ευγένεια δεν είναι αδυναμία. Είναι άρνηση συμμετοχής σε έναν κύκλο φθοράς.

Η ευγένεια δεν εξαντλείται στους καλούς τρόπους ούτε περιορίζεται σε κοινωνικές συμβάσεις. Δεν είναι ένα επιφανειακό «παρακαλώ» ή ένα τυπικό «ευχαριστώ». Είναι τρόπος να στέκεσαι απέναντι στον άλλον και απέναντι στον εαυτό σου. Είναι το να ακούς πραγματικά, χωρίς να προετοιμάζεις την απάντησή σου την ίδια στιγμή. Είναι το να διαφωνείς χωρίς να ακυρώνεις, να θέτεις όρια χωρίς να ταπεινώνεις, να υπερασπίζεσαι τη θέση σου χωρίς να χάνεις την ενσυναίσθησή σου. Σε έναν κόσμο που επιβραβεύει την επιβολή, αυτή η στάση αποτελεί πράξη αντίστασης.

Υπάρχει κάτι βαθιά ποιητικό και ταυτόχρονα αυστηρό στην ευγένεια. Δεν αποσκοπεί στο να κερδίσει μάχες, αλλά στο να διατηρήσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ακέραιη. Δεν ακυρώνει τη σύγκρουση· την επαναπροσδιορίζει. Εκεί όπου θα μπορούσε να υπάρξει επίθεση, επιλέγει τη σαφήνεια. Εκεί όπου θα μπορούσε να γεννηθεί μίσος, δημιουργεί χώρο για κατανόηση. Η ευγένεια δεν υπόσχεται άμεσες νίκες. Δουλεύει αργά, σχεδόν υπόγεια, αλλά με διάρκεια.

Και ίσως γι’ αυτό να είναι τόσο απαιτητική. Γιατί είναι πολύ πιο εύκολο να υψώσεις φωνή από το να κρατήσεις σταθερό τόνο. Πολύ πιο εύκολο να ειρωνευτείς από το να παραμείνεις παρών. Η ευγένεια προϋποθέτει αυτογνωσία, εσωτερική πειθαρχία και μια μορφή γενναιότητας που δεν φαίνεται. Γενναιότητα να μη γίνεις κυνικός. Να μη σκληρύνεις για να προστατευτείς. Να μη χάσεις την επαφή με την ευαλωτότητά σου.

Σε κοινωνικό επίπεδο, η ευγένεια λειτουργεί σαν ένα χαμηλό, επίμονο αντίβαρο στη διάχυτη βία – τη λεκτική, τη συναισθηματική, τη συμβολική. Δεν έχει αυταπάτες μεγαλείου· δεν πιστεύει ότι μπορεί να τη σβήσει. Τη φθείρει όμως. Την αποδυναμώνει από μέσα, όπως το νερό που περνά καθημερινά από το ίδιο σημείο και κάποια στιγμή αφήνει σημάδι στην πέτρα. Δημιουργεί μικρές ρωγμές στον φαύλο κύκλο της επιθετικότητας, ρωγμές που δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά, αλλά υπάρχουν.

Σκέψου μια ουρά σε δημόσια υπηρεσία, εκεί που όλοι είναι ήδη εκνευρισμένοι πριν φτάσουν στο γκισέ. Κάποιος σηκώνει φωνή, έτοιμος για καβγά, περιμένοντας τη γνωστή αλυσίδα: ένταση, φωνές, κι άλλες φωνές, σχόλια, κλιμάκωση. Κι απέναντί του βρίσκει έναν άνθρωπο που μιλά καθαρά, σταθερά, χωρίς ειρωνεία, χωρίς υποχώρηση, αλλά και χωρίς επίθεση. Για μια στιγμή, το σκηνικό χαλάει. Ο θυμός δεν βρίσκει εύκολα πού να ακουμπήσει. Δεν εξαφανίζεται, αλλά αποσταθεροποιείται. Κάτι μετακινείται, έστω ανεπαίσθητα. Και συχνά αυτές οι ανεπαίσθητες μετακινήσεις είναι που αλλάζουν τελικά τη ροή των πραγμάτων.

Γι’ αυτό έχει σημασία να ειπωθεί καθαρά: η ευγένεια δεν είναι παθητικότητα. Δεν είναι να χαμογελάς ενώ σε πατάνε ούτε να σιωπάς μπροστά στην αδικία για να «μη χαλάσει το κλίμα». Μπορεί να συνυπάρχει με τη διεκδίκηση, με το καθαρό και αδιαπραγμάτευτο «όχι», με τη ρήξη όταν αυτή είναι αναγκαία. Η διαφορά δεν βρίσκεται στο αν θα συγκρουστείς, αλλά στο πώς. Η ευγένεια αρνείται να υιοθετήσει τις ίδιες πρακτικές με εκείνες που αντιμάχεται. Δεν αντιγράφει τη βία για να την πολεμήσει. Επιλέγει τον σεβασμό όχι ως αντάλλαγμα, αλλά ως σταθερή αξιακή θέση.

Όταν, λοιπόν, ο κόσμος μοιάζει έτοιμος να επιβραβεύσει την εξάντληση, την αγριότητα και τη μόνιμη ετοιμότητα για σύγκρουση, αυτή η στάση μοιάζει σχεδόν ανατρεπτική. Η ευγένεια δεν κάνει θόρυβο, δεν γίνεται viral, δεν χωρά εύκολα σε stories. Και πάνω απ’ όλα δεν χειροκροτείται. Αλλά αφήνει ένα ίχνος… Σε μια συνομιλία που δεν ξέφυγε, σε μια μέρα που δεν έγινε χειρότερη, σε μια σχέση που δεν έσπασε. Και ίσως, τελικά, αυτό να είναι το πιο επαναστατικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε σήμερα: όχι να νικήσουμε, αλλά να επιλέγουμε συνειδητά να παραμένουμε ανθρώπινοι.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.