Ο κόσμος προοδεύει και κανένας δεν μπορεί να το αμφισβητήσει. Το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που έχει πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια έχει φτάσει το 90%. Τα τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα έχουν μετασχηματίσει τις ζωές μας προς καλύτερο. Η πρόοδος στην ιατρική έχει επιμηκύνει το προσδόκιμο ζωής, η επανάσταση του διαδικτύου έχει καταργήσει τις τα όρια στο χρόνο, στο χώρο, στη γνώση. Για να μη μιλήσουμε για την τεχνητή νοημοσύνη, τα εμφυτεύματα και στον εγκέφαλο, τα αυτοοδηγούμενα φορτηγά και τα αλέ ρετούρ στο διάστημα.
Παράλληλα, ωστόσο, δεν έχουν εξαλειφθεί οι ανισότητες και η κοινωνική αδικία ακμάζει ενώ έχει αυξηθεί η κατανάλωση ψυχοφαρμάκων σε παγκόσμιο επίπεδο. Και φυσικά και στη χώρα μας. Βάσει των στοιχείων των τελευταίων ερευνών, έχει τετραπλασιαστεί η κατανάλωση αντικαταθλιπτικών και έχει διπλασιαστεί η κατανάλωση ψυχοτρόπων.
Τι μας συμβαίνει; Γιατί ενώ ο κόσμος προοδεύει εμείς πάμε χειρότερα, ιδίως σε ψυχολογικό επίπεδο;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός εταιριών και κρατών έχει διευκολύνει τη ζωή μας, τις συναλλαγές μας , την καθημερινότητα μας, την πρόσβαση μας σε υλικά και μη αγαθά. Τουλάχιστον σε πρώτη ανάγνωση… ή μήπως δεν είναι έτσι; Μήπως υποδουλωνόμαστε κάθε ημέρα ολοένα και πιο πολύ στους αλγόριθμους; Ή μήπως έχουμε παγιδευτεί σε ένα εμμονικό κυνήγι της ευτυχίας;
Η ευτυχία μοιάζει να έχει πάψει να είναι ένα προσωπικά βιωμένο ανθρώπινο συναίσθημα και έχει εκτραπεί σε ποσοτικοποιημένο κριτήριο αποτίμησης μιας επιτυχημένης ή αποτυχημένης ζωής. Τι σημαίνει αυτό; Η ψυχαναγκαστική αναζήτησής της ευτυχία μας ωθεί στην κατανάλωση αγαθών και ανθρώπων. Μόνο που αυτή η μορφή πρόοδου, δηλαδή η εύκολη πρόσβαση σε υλικά αγαθά και η ταχεία κατανάλωση σωμάτων δεν μοιάζει να κάνει κανέναν ευτυχισμένο. Ίσως γιατί το πεδίο της κατανάλωσης επεκτείνεται άλλωστε και στον εσωτερικό μας κόσμο -όπως σημειώνουν οι κοινωνικοί επιστήμονες Edgar Cabanas / Eva Illouz στο βιβλίο «Ευτυχιοκρατία: Πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τις ζωές μας», με αποτέλεσμα ακόμα και τα συναισθήματα να έχουν μετατραπεί σε εμπορεύματα.
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έγραφε πως όταν η κοινωνία παρεμβαίνει στην ευτυχία μας, αυτό είναι ολοκληρωτισμός, καθώς η κοινωνία επιβάλλει τις θέσεις της πλειοψηφίας. Οι επιθυμίες της πλειονότητας δεν έχουν, όμως, καμία σχέση με την προσωπική ευτυχία. Κι εμείς ξεχνάμε συχνά να ζήσουμε όπως επιθυμούμε και συγχέουμε τις δικές μας επιθυμίες με εκείνες των άλλων.
Ναι, ο κόσμος προοδεύει. Αλλά δεν προοδεύουμε μαζί του. Εμείς παραμένουμε στον πυρήνα μας «αναλογικοί άνθρωποι» που παλεύουν να διαχειριστούν τις απαιτήσεις ενός ψηφιοποιημένου κόσμου. Κινδυνεύουμε όμως να μετεξελιχθούμε σε εικονιστικούς εργαζόμενους του 24ώρου και να χάσουμε το όρια ανάμεσα σε εργασιακή και προσωπική ζωή. Ακόμα και τα συναισθήματα μας ανάγονται πια σε αλγόριθμους. Μήπως χάνουμε όμως την ανθρωπινότητα και την ελευθερία μας;
Αξίζει να αναφέρουμε την ετήσια Παγκόσμια Εκθεση Ευτυχίας (World Happiness Report), της οποίας ο δείκτης από το 2012 βυθίζεται επιβεβαιώνοντας το «Παράδοξο του Easterlin», δηλαδή την αντιστρόφως ανάλογη πορεία μεταξύ ανάπτυξης και ανόδου του βιοτικού επιπέδου και της ανθρώπινης ευτυχίας.
Ναι, ο κόσμος προοδεύει αλλά εμείς δεν τον χαιρόμαστε. Διότι δεν γνωρίζουμε καν τις πραγματικές μας ανάγκες ώστε να τις υλοποιήσουμε, διότι είμαστε δέσμιοι της ύλης και της «καλής ζωής» όπως αυτή πλασάρεται από την καθεστηκυία τάξη, διότι έχουμε εγκλωβιστεί σε μια ψυχαναγκαστική διεκδίκηση ευτυχιοκρατικής υπεροχής ενώ η τεχνολογική πρόοδος έχει αναδείξει κυρίως τις ψευδείς όψεις της πληθωριστικής ελευθερίας.Αποτέλεσμα; Μας κατακλύζει ένα αίσθημα ματαιότητας. Ίσως γιατί όσο απαθείς και να θέλουμε να είμαστε η δυστυχία που υπάρχει γύρω μας, μας αφορά. Για πόσο μπορεί κανείς να αναγνωρίζει τη χαρά στην κατανάλωση και στους αλγόριθμους; Τα γιγαντιαία βήματα της τεχνολογίας δεν έχουν καταφέρει να εξαλείψουν την κοινωνική αδικία ούτε κατ’ επέκταση την προσωπική δυσφορία. Όσο ο κόσμος θα προοδεύει για εμάς, χωρίς εμάς, εμείς θα καταναλώνουμε αντικαταθλιπτικά και ψυχοτρόπα.
Ο κόσμος προοδεύει και κανένας δεν μπορεί να το αμφισβητήσει. Το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που έχει πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια έχει φτάσει το 90%. Τα τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα έχουν μετασχηματίσει τις ζωές μας προς καλύτερο. Η πρόοδος στην ιατρική έχει επιμηκύνει το προσδόκιμο ζωής, η επανάσταση του διαδικτύου έχει καταργήσει τις τα όρια στο χρόνο, στο χώρο, στη γνώση. Για να μη μιλήσουμε για την τεχνητή νοημοσύνη, τα εμφυτεύματα και στον εγκέφαλο, τα αυτοοδηγούμενα φορτηγά και τα αλέ ρετούρ στο διάστημα.
Παράλληλα, ωστόσο, δεν έχουν εξαλειφθεί οι ανισότητες και η κοινωνική αδικία ακμάζει ενώ έχει αυξηθεί η κατανάλωση ψυχοφαρμάκων σε παγκόσμιο επίπεδο. Και φυσικά και στη χώρα μας. Βάσει των στοιχείων των τελευταίων ερευνών, έχει τετραπλασιαστεί η κατανάλωση αντικαταθλιπτικών και έχει διπλασιαστεί η κατανάλωση ψυχοτρόπων.
Τι μας συμβαίνει; Γιατί ενώ ο κόσμος προοδεύει εμείς πάμε χειρότερα, ιδίως σε ψυχολογικό επίπεδο;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός εταιριών και κρατών έχει διευκολύνει τη ζωή μας, τις συναλλαγές μας , την καθημερινότητα μας, την πρόσβαση μας σε υλικά και μη αγαθά. Τουλάχιστον σε πρώτη ανάγνωση… ή μήπως δεν είναι έτσι; Μήπως υποδουλωνόμαστε κάθε ημέρα ολοένα και πιο πολύ στους αλγόριθμους; Ή μήπως έχουμε παγιδευτεί σε ένα εμμονικό κυνήγι της ευτυχίας;
Η ευτυχία μοιάζει να έχει πάψει να είναι ένα προσωπικά βιωμένο ανθρώπινο συναίσθημα και έχει εκτραπεί σε ποσοτικοποιημένο κριτήριο αποτίμησης μιας επιτυχημένης ή αποτυχημένης ζωής. Τι σημαίνει αυτό; Η ψυχαναγκαστική αναζήτησής της ευτυχία μας ωθεί στην κατανάλωση αγαθών και ανθρώπων. Μόνο που αυτή η μορφή πρόοδου, δηλαδή η εύκολη πρόσβαση σε υλικά αγαθά και η ταχεία κατανάλωση σωμάτων δεν μοιάζει να κάνει κανέναν ευτυχισμένο. Ίσως γιατί το πεδίο της κατανάλωσης επεκτείνεται άλλωστε και στον εσωτερικό μας κόσμο -όπως σημειώνουν οι κοινωνικοί επιστήμονες Edgar Cabanas / Eva Illouz στο βιβλίο «Ευτυχιοκρατία: Πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τις ζωές μας», με αποτέλεσμα ακόμα και τα συναισθήματα να έχουν μετατραπεί σε εμπορεύματα.
Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έγραφε πως όταν η κοινωνία παρεμβαίνει στην ευτυχία μας, αυτό είναι ολοκληρωτισμός, καθώς η κοινωνία επιβάλλει τις θέσεις της πλειοψηφίας. Οι επιθυμίες της πλειονότητας δεν έχουν, όμως, καμία σχέση με την προσωπική ευτυχία. Κι εμείς ξεχνάμε συχνά να ζήσουμε όπως επιθυμούμε και συγχέουμε τις δικές μας επιθυμίες με εκείνες των άλλων.
Ναι, ο κόσμος προοδεύει. Αλλά δεν προοδεύουμε μαζί του. Εμείς παραμένουμε στον πυρήνα μας «αναλογικοί άνθρωποι» που παλεύουν να διαχειριστούν τις απαιτήσεις ενός ψηφιοποιημένου κόσμου. Κινδυνεύουμε όμως να μετεξελιχθούμε σε εικονιστικούς εργαζόμενους του 24ώρου και να χάσουμε το όρια ανάμεσα σε εργασιακή και προσωπική ζωή. Ακόμα και τα συναισθήματα μας ανάγονται πια σε αλγόριθμους. Μήπως χάνουμε όμως την ανθρωπινότητα και την ελευθερία μας;
Αξίζει να αναφέρουμε την ετήσια Παγκόσμια Εκθεση Ευτυχίας (World Happiness Report), της οποίας ο δείκτης από το 2012 βυθίζεται επιβεβαιώνοντας το «Παράδοξο του Easterlin», δηλαδή την αντιστρόφως ανάλογη πορεία μεταξύ ανάπτυξης και ανόδου του βιοτικού επιπέδου και της ανθρώπινης ευτυχίας.
Ναι, ο κόσμος προοδεύει αλλά εμείς δεν τον χαιρόμαστε. Διότι δεν γνωρίζουμε καν τις πραγματικές μας ανάγκες ώστε να τις υλοποιήσουμε, διότι είμαστε δέσμιοι της ύλης και της «καλής ζωής» όπως αυτή πλασάρεται από την καθεστηκυία τάξη, διότι έχουμε εγκλωβιστεί σε μια ψυχαναγκαστική διεκδίκηση ευτυχιοκρατικής υπεροχής ενώ η τεχνολογική πρόοδος έχει αναδείξει κυρίως τις ψευδείς όψεις της πληθωριστικής ελευθερίας.Αποτέλεσμα; Μας κατακλύζει ένα αίσθημα ματαιότητας. Ίσως γιατί όσο απαθείς και να θέλουμε να είμαστε η δυστυχία που υπάρχει γύρω μας, μας αφορά. Για πόσο μπορεί κανείς να αναγνωρίζει τη χαρά στην κατανάλωση και στους αλγόριθμους; Τα γιγαντιαία βήματα της τεχνολογίας δεν έχουν καταφέρει να εξαλείψουν την κοινωνική αδικία ούτε κατ’ επέκταση την προσωπική δυσφορία. Όσο ο κόσμος θα προοδεύει για εμάς, χωρίς εμάς, εμείς θα καταναλώνουμε αντικαταθλιπτικά και ψυχοτρόπα.
