Αν πάτε ποτέ στον καθεδρικό ναό του Αγίου Πατρικίου στο Δουβλίνο, αξίζει να σταθείτε στον υπέροχο κήπο του και να δείτε τις χαλκογραφίες με τα πρόσωπα όλων των μεγάλων ανδρών των ιρλανδικών γραμμάτων. Θα δείτε και αυτόν: Τον μοναδικό Τζέιμς Τζόις. Τον άνθρωπο, η πένα του οποίου περιέγραψε την πρωτεύουσα του πράσινου νησιού όσο κανείς άλλος. Τον συγγραφέα που έδωσε στον δικό μας Οδυσσέα μια άλλη διάσταση σεβόμενος μέχρι κεραίας το ομηρικό έπος, οδηγώντας τον γιό του Λαέρτη στους δρόμους του Δουβλίνου.

Ο Τζέιμς Τζόις, ο συγγραφέας που όρισε τον μοντερνισμό στη λογοτεχνία, γεννήθηκε στο Δουβλίνο το 1882 και πέθανε στη Ζυρίχη σε ηλικία 59 ετών. Μιλούσε δεκαεφτά γλώσσες, κατήργησε τη γραμμική αφήγηση τελειοποιώντας την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου και ταλαιπωρήθηκε από χρόνιες παθήσεις των ματιών. Ο Οδυσσέας, το magnum opus και ασύγκριτο λογοτεχνικό επίτευγμά του, χαρακτηρίστηκε πορνογράφημα στην Αγγλία και στις ΗΠΑ και διαβαζόταν παράνομα για πάνω από δέκα χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του το 1922 στο Παρίσι.

Φέτος συμπληρώνονται 81 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου Ιρλανδού συγγραφέα. Το πιο διάσημο μυθιστόρημά του, ο Οδυσσέας που γράφτηκε το 1922, είναι ένα από εκείνα τα βιβλία, όπως ο Μόμπι Ντικ ή το Infinite Jest, που περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν χωρίς να τελειώνουν. Ο συγγραφέας δεν είναι μόνο υπεύθυνος για την αποτύπωση της σύγχρονης Ιρλανδίας, αλλά είναι επίσης υπεύθυνος για την υπεράσπιση του λογοτεχνικού κινήματος που είναι γνωστό ως «εσωτερικός μονόλογος». Και παρόλο που οι εσωτερικοί μονόλογοι δεν αποτελούν το πιο προσιτό λογοτεχνικό είδος για τους πιο περιστασιακούς αναγνώστες, ταιριάζουν σχεδόν απόλυτα στον κόσμο της ποπ.

Όπως είναι φυσικό, υπήρξαν αρκετοί καλλιτέχνες -τόσοι που είναι αδύνατον να αναφερθούν σε αυτό το άρθρο- οι οποίοι επηρεάστηκαν και δανείστηκαν εικόνες και αποφθέγματα από τον Ιρλανδό γραφιά. Ο frontman των Buzzcocks, Steve Diggle, παρομοιάζει τη γραφή του με κινηματογραφικό μέσο, ενώ ο Leonard Cohen αισθάνθηκε γοητευμένος από τον μινιμαλισμό που χρησιμοποίησε ο Joyce κατά τη διάρκεια του τελευταίου μέρους του “The Dead”.

Είναι πιο μοντέρνος από τον Yeats, πιο οικείος σε μας από τον Wilde, αλλά διαπνέεται από μια διανοητική οξυδέρκεια που συγκρίνεται με τον Doyle και τον Shaw. Αν ζούσε σε μια άλλη εποχή, ο Τζόις θα ήταν ένας φευγάτος ροκ σταρ. Θα ήταν ίσως ο δικός μας Συντ Μπάρετ. Ωστόσο, έζησε σε έναν πιο μυθιστορηματικό κόσμο και όχι στον κόσμο της ποπ.

Αυτή η λίστα προσφέρει ένα δείγμα τραγουδιών που εμπνεύστηκαν, άμεσα ή όχι, από τον ίδιο τον συγγραφέα. Κινείται από τους Beatles προς την πιο σύγχρονη χορευτική ποπ. Καθένα από αυτά τιμά τον συγγραφέα με τον δικό του μοναδικό τρόπο.

Πέντε τραγούδια εμπνευσμένα από τον Τζέιμς Τζόις:

U2 – Breathe

Όπως αρμόζει σε ένα συγκρότημα που μεγάλωσε στη γενέτειρα του James Joyce, οι U2 έχουν αναφερθεί στο έργο του συγγραφέα με πολλούς και διάφορους τρόπους. Ο Bono τον συνέκρινε με τον Lou Reed, ενώ πριν από μια δεκαετία περίπου, εκφώνησε ένα βαθυστόχαστο και συγκινητικό εγκώμιο γι’ αυτόν, στη Νίκαια της Γαλλίας, και με το Breathe, κάνει ουσιαστικά μια απροκάλυπτη αναφορά στην ημερομηνία στην οποία επικεντρώνεται σχεδόν εξ ολοκλήρου ο Οδυσσέας: 16 Ιουνίου.

Το τραγούδι αναφέρεται σε μια σειρά από έντονα γεγονότα που φέρνουν στην επιφάνεια τη ναυτία, τη σύγχυση και τη μανία. Αντί να γιορτάζει την Ημέρα του Αγίου Πατρικίου ως μια πραγματική αναφορά της ιρλανδικής υπερηφάνειας, το κομμάτι ενσωματώνει μια επείγουσα ανάγκη που ταιριάζει με τη γρήγορη φρενίτιδα του έργου του Joyce.

Kate Bush – Flower of the Mountain

Αν και ο Τζόις σύστηνε τον εαυτό του ως διεθνιστή, τα βιβλία του βασίζονταν αποκλειστικά την Ιρλανδία. Και παρόλο που δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στην Ιρλανδία που έχουν διαβάσει ολοκληρωμένο το έργο του – ή για να είμαστε πιο ακριβείς, ούτε καν μέρος αυτού – στο συλλογικό ασυνείδητο του Ιρλανδικού λαού κατείχε πάντα την θέση του εθνικού ειδώλου. Κατά κάποιο τρόπο, για να παραφράσω τον Τζον Λένον, στην Ιρλανδία ο Τζέιμς Τζόις  είναι μεγαλύτερος από τον Ιησού Χριστό.

Η Kate Bush έχει μικτή βρετανική και ιρλανδική καταγωγή, και ενώ το Wuthering Heights καθορίστηκε ως ένα από τα μεγάλα έργα της κατά το ήμισυ πατρίδας της, Αγγλίας, το Flower of The Mountain ήταν ο τρόπος της να αποτίσει φόρο τιμής στη χώρα της μητέρας της. Όπως η ίδια αποκάλυψε στον Gay Byrne, η μητέρα της μεγάλωσε στο Waterford, μια κομητεία που είχε επίσης αναδείξει τον vaudeville Gilbert O’Sullivan και τον καρδιοκατακτητή της δεκαετίας του 1960, Val Doonican, τον αγαπημένο των μοναχικών νοικοκυρών σε όλες τις αγγλικές πεδιάδες.

Ανεξήγητα, η Bush αρχικά δεν έλαβε άδεια να γράψει ένα τραγούδι για τη Μόλι Μπλουμ, τη νοσταλγική σύζυγο που περνάει την ώρα της αγωνιώντας για τις μέρες της νιότης που σβήνουν. «Λοιπόν, δεν είμαι ο Τζέιμς Τζόις, έτσι δεν είναι;» σκέφτηκε η Bush. «Όταν ήρθα να δουλέψω σε αυτό το πρότζεκτ σκέφτηκα να ζητήσω ξανά άδεια και αυτή τη φορά μου την έδωσαν. Πλέον ο τίτλος του κομματιού έχει αλλάξει σε “Flower Of the Mountain” και χαίρομαι που είχα την ευκαιρία να εκπληρώσω την αρχική μου ιδέα.

The Beatles – I Am the Walrus

Έχοντας συγγραφικές ανησυχίες από μικρή ηλικία, οι λογοτεχνικές φιλοδοξίες του John Lennon υλοποιήθηκαν στο εξαιρετικό In His Own Write, μια τρυφερή κι εκκεντρική βινιέτα, που αποτελείται από μια συλλογή διακοσμητικών σχεδίων που λειτούργησε ως το πρώτο σόλο project που εξέδωσε ο Lennon. Εμπνευσμένος από τον Ιρλανδό κωμικό Spike Milligan, το σκαθάρι ισχυρίστηκε ότι το In His Own Write ήταν η απάντησή του στο The Goon Show, αν και πρέπει να κολακεύτηκε ιδιαιτέρως όταν οι κριτικοί συνέκριναν το έργο του με αυτό του Ιρλανδού νομπελίστα.

Ο Lennon ήταν επιφυλακτικός στο να εισάγει την αφηρημένη πρόζα του στη αισθητική των Beatles, αλλά όντας εντυπωσιασμένος από τις προσπάθειες του Bob Dylan, διοχέτευσε τον κωμικό που έκρυβε μέσα του στο συγκλονιστικό κομμάτι των Beatles I Am The Walrus. Kυκλοφόρησε ως το B-side του single Hello, Goodbye και στο EP Magical Mystery Tour.

Το εικονογραφικό έργο του Edward Lear ήταν ένας άλλος βασικός συντελεστής, ενώ παράλληλα ο Lennon έδειχνε πιο άνετα να αναγνωρίζει την επιρροή του συγγραφέα της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων παρά του Joyce. Ωστόσο, το έργο του παρουσίαζε μια παρόμοια αίσθηση απογοήτευσης κι εμπλοκής με τους χαρακτήρες του Finnegan’s Wake, γεγονός που πιθανότατα εξηγεί γιατί ένα αντίγραφο του βιβλίου εμφανίζεται στο βίντεο του (Just Like) Starting Over.

Grace Slick – Rejoyce

Οι αναφορές του John Lennon και του Bono ήταν αρκετά διακριτικές, ενώ όπως είδαμε πιο πάνω η Kate Bush αναφέρεται στον συγγραφέα περισσότερο απροκάλυπτα, αλλά αυτή που το τερματίζει και βροντοφωνάζει περήφανα το πόσο την ενέπνευσε ο Τζόις, είναι η Grace Slick που κυριολεκτικά ρίχνει το όνομα του στο ρεφρέν της διαπεραστικής μελωδίας της. Συμπάσχοντας με τη δυσχερή θέση του Leopold Bloom ως τον μόνο Εβραίο στο δωμάτιο, η Slick μετατρέπει την παραβολή σε μια καταδικαστική κριτική στις αμερικανικές αξίες. Η Ιρλανδία διαθέτει έναν εξωφρενικά ελάχιστο αριθμό εβραϊκού πληθυσμού, γεγονός που ώθησε τον σκηνοθέτη Lenny Abrahamson να δηλώσει αστειευόμενος ότι ήταν «ο τρίτος πιο διάσημος Εβραίος γιος της Ιρλανδίας».

Το “Rejoyce” μπορεί να ακουστεί στο After Bathing at Baxter’s, αποτελώντας μια εντυπωσιακή κατακλείδα του Hymn to an Older Generation. Το 1967 το ροκ είχε γίνει συνώνυμο των εφήβων που σύχναζαν στα live, και ήταν επίσης η εποχή όπου το ροκ και η λογοτεχνία σχημάτιζαν μια συμμαχία, δημιουργώντας μια συλλογή τρομερών, ακόμη και διανοητικών, έργων.

Η τραγουδίστρια γράφει με μια γλαφυρότητα και αιχμηρή προσοχή στη λεπτομέρεια. Η μελωδία είναι φορτισμένη και κάθε κομμάτι είναι συντονισμένο με τα μεταβαλλόμενα τοπία που ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια της. Και παρόλο που οι χαρακτήρες ανήκουν σε έναν Δουβλινέζο, η μελωδία, και το μήνυμα που τη συνοδεύει, ανήκει στους ίδιους τους Jefferson Airplane.

Franz Ferdinand – Ulysses

Αυτό εδώ έχει ενδιαφέρον, καθώς φαίνεται ότι οι Franz Ferdinand δανείζονται τόσο από το πρωτότυπο ομηρικό κείμενο, όσο και αποτίουν άμεσο φόρο τιμής στο ονειρικό μυθιστόρημα. Στην αγνλη της μορφή, η Οδύσσεια αντιπροσώπευε το πνευματικό ταξίδι ενός περιπλανώμενου ταξιδιώτη, που αυτοεξορίζεται και αναγκάζεται να υποβληθεί σε ένα ταξίδι που μπορεί να τελειώσει μόνο με την προσωπική του αυτογνωσία και αποδοχή. Αποτελεί μια πλούσια γραπτή μεταφορά για οποιονδήποτε αγκαλιάζει την αλλαγή στην προσωπική του ζωή, οπότε ήταν απολύτως ιστορικά εύλογο ότι ο Τζόις θα έδινε το όνομά της στο μεγάλο μωσαϊκό της μεγαλύτερης πόλης της Ιρλανδίας.

Η μελωδία των Franz Ferdinand έχει μια εντελώς διαφορετική ιδιότητα, αν σκεφτεί κανείς ότι η αναταραχή φαίνεται να προέρχεται από μια ανάγκη για αυτογνωσία και ολοκλήρωση. Είναι εύκολο να διακρίνει κανείς από το κομμάτι μια νεανικότητα και μια ζωντάνια που καθοδηγείται από την επιθυμία και την ανάγκη για ολοκλήρωση. Βέβαια, αν και παραλείπουν τις σειρήνες που παρασύρουν τους περιπλανώμενους ναυτικούς στην καταδίκη τους, αλλά οι Σκωτσέζοι Indie μουσικοί αποφασίζουν να επιστρέψουν σπίτι συνοδευόμενοι από τον καταιγιστικό ρυθμό των τυμπάνων και τις σπαρταριστές κιθαριστικές γραμμές.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι και άλλοι καλλιτέχνες της ροκ θα ενσωματώσουν στο έργο τους τον Joyce στο εγγύς μέλλον, λαμβάνοντας υπόψη την κινηματογραφική του γραφή, καθώς και το αιχμηρό πνεύμα του. Ο Οδυσσέας και το Finnegan’s Wake μπορεί και τα δύο να είναι πολύ πυκνογραμμένα έργα για τους αναγνώστες που δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτή την καλειδοσκοπική σύνδεση των ιδεών, αλλά η εμφώλευση του έργου του στην ποπ κουλτούρα, υπό τον ήχο μπασογραμμών και τυμπανοκρουσιών, σίγουρα αποτελεί έναν υπέροχο δίαυλο μιας πρώτης γνωριμίας με το έργο του πιο σπουδαίου συγγραφέα που γέννησε ποτέ η Ιρλανδία.