Είναι μόνο η αρχή της εβδομάδας, το ξέρω, και μάλλον κινδυνεύω να ακουστώ σαν τον κυριούλη με τον λευκό μανδύα, την περούκα και το πλακάτ χθες στον 39ο Αυθεντικό Μαραθώνιο, όμως από τη στιγμή που τον είδα χθες να φιγουράρει σε βιντεάκια και φωτογραφίες φίλων στο Instagram, δεν μπορώ να σταματήσω να σκέφτομαι πως στ’ αλήθεια ίσως και να έρχεται το τέλος. Όσο μακάβριο και αν ακούγεται, όσο κι αν διαβάζοντάς το – ή ακούγοντάς το – σου σηκώνεται η πέτσα, είναι ένα όχι και τόσο απίθανο ενδεχόμενο και το ξέρεις. Και, κατά πάσα πιθανότητα, αυτός είναι ακριβώς και ο λόγος για τον οποίο νιώθουμε όλοι μας μια συγκλονιστική ανατριχίλα από τον κόκκυγα ως τον Άτλα και μόνο στη σκέψη.

Σίγουρα, δεν είναι το πιο ευχάριστο θέμα το τέλος, και συνήθως οδηγεί το ανθρώπινο είδος σε παραλυτική δυσφορία. Κι αυτό γιατί τα σενάρια που θα μπορούσαν να επιφέρουν το τέλος είναι πάντοτε αμέτρητα κι είναι αδύνατον να διαχειριστεί ο ανθρώπινος νους όλες αυτές τις δυσοίωνες πιθανότητες. Το μέλλον είναι πάντοτε αξιόπιστα απρόβλεπτο. Κι επιπλέον, στα δισεκατομμύρια αυτά πιθανά σενάρια που αντιστοιχούν στον καθένα ξεχωριστά, πλέον έχουν προστεθεί και αρκετά συλλογικά σενάρια τέλους. Μοιάζει να υπάρχουν πια παντού κακοί οιωνοί: συγκρούσεις αστεροειδών, κλιματική αλλαγή, πανδημίες, όπλα μαζικής καταστροφής και, ταυτόχρονα, το πανάρχαιο αυτό τέρας που ακούει στο όνομα «πόλεμος», ενισχυμένο με δόσεις έξτρα τρόμου από την πιθανότητα μιας πυρηνικής καταστροφής. Άλλωστε, το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος ανήκει στα πλέον κλασικά σενάρια μιας επερχόμενης αποκάλυψης από τότε που γεννήθηκε η ιδέα της διάσπασης του ατόμου.

Εδώ είμαστε λοιπόν. Στην καρδιά του υπαρξιακού μας αδιεξόδου ως είδος. Είναι τόσα πολλά αυτά που δεν θέλουμε να συμβούν· τόσες πολλές οι πιθανές καταστροφές. Ο ανθρώπινος πολιτισμός, στον αντίποδα όλων των επιτευγμάτων του, έχει καταφέρει να γεννήσει και αρκετούς μηχανισμούς αυτοκαταστροφής. Ορισμένα σενάρια δεν προβλέπουν ολοκληρωτική καταστροφή, αλλά δυσμενείς μελλοντικούς κόσμους στους οποίους ο πολιτισμός όπως τον ξέρουμε οδηγείται στην κατάρρευση και ο άνθρωπος παραπαίει σε έναν βάναυσο χομπσιανό εφιάλτη.

Η στιγμή είναι, σύμφωνα με κάποιους, κομβική. Το ανθρώπινο είδος βρίσκεται σε μια κατάσταση επισφάλειας, εξαιρετικά κοντά στην αυτοκαταστροφή. Το γεμάτο υποσχέσεις μέλλον μοιάζει να κρέμεται από μια κλωστή. Οι νέοι άνθρωποι μεγαλώνουν κάτω από το μαύρο σύννεφο της κλιματικής κρίσης και την παταγώδους αποτυχίας των ηγετών να ανταποκριθούν επαρκώς σε αυτήν. Όταν, δε, σκεφτεί κανείς ότι η κλιματική κρίση μαζί με τους πανδημικούς ιούς και την απειλή πυρηνικού πολέμου είναι μόνο μερικά από τα πράγματα σε έναν μακρύ κατάλογο για τα οποία ανησυχεί αυτή τη στιγμή μια μεγάλη μερίδα ανθρώπων, η όποια σταγόνα αισιοδοξίας εξατμίζεται σαν αλκοολούχα ψευδαίσθηση. Μια οπτιμιστική στάση αυτόματα μετατρέπεται σε μοιραίο ελάττωμα.

Φωτ.: Erik Mclean / Unsplash

Για να είμαστε ειλικρινείς όμως και όσο το δυνατόν αντικειμενικοί, δεν είναι όλα αυτά τα σενάρια καταστροφής το ίδιο πιθανά να βγουν αληθινά. Έτσι, μια σύγκρουση αστεροειδών – σε αντίθεση με την κλιματική κρίση – είναι ένα παράδειγμα κινδύνου χαμηλής πιθανότητας με ένα, ωστόσο, ασυνήθιστα ευρύ φάσμα πιθανών συνεπειών. Η κλιματική αλλαγή και οι περιβαλλοντικές ζημιές που επιφέρει, όμως, είναι ήδη εδώ, μπροστά στα μάτια μας. Και η ακόμα μεγαλύτερη διαφορά είναι ότι η σοβαρότητα των συνεπειών της σε παγκόσμιο επίπεδο εξαρτάται από το πώς θα την αντιμετωπίσουμε. Είναι σίγουρα η κορυφαία υπαρξιακή κρίση αυτή τη στιγμή για τα είδη που βρίσκονται στα πρόθυρα της εξαφάνισης και τις πόλεις που απειλούνται από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Ταυτόχρονα, υπάρχουν και κίνδυνοι για τους οποίους ούτε οι επιστήμονες δεν ξέρουν ακόμα τι πιθανότητες μπορεί να έχουν να βγουν αληθινοί, όπως για παράδειγμα το σενάριο κατά το οποίο η τεχνητή νοημοσύνη αποκτά συνείδηση, ξεφεύγει από τον ανθρώπινο έλεγχο και υποδουλώνει την ανθρωπότητα. Κάτι σαν το σενάριο του Westworld. Ή του Matrix. Απ’ ότι φαίνεται αυτό το σενάριο ανήκει ακόμα στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Ναι, η τεχνητή νοημοσύνη έχει ήδη εισχωρήσει στην καθημερινότητά μας, αλλά κανένα πρόγραμμα δεν έχει αναπτύξει ακόμα κοινή λογική.

Φωτ.: Siyan Ren / Unsplash

Το ανθρώπινο είδος είναι εντυπωσιακά προσαρμοστικό. Μέχρι στιγμής, οι άνθρωποι έχουμε καταφέρει να αντιμετωπίσουμε τις μεταβαλλόμενες συνθήκες, να μοντελοποιήσουμε το μέλλον, να βρούμε λύσεις ή εναλλακτικές. Μοιάζει να έχουμε αποκτήσει μια εξειδίκευση στην εξέλιξη, παρόλο που συχνά μας χαρακτηρίζουν η μεταξύ μας ανταγωνιστικότητα, η απληστία και ο εγωισμός. Ενδεχομένως να είναι και ο ίδιος μας ο φόβος μια προστατευτική εξελικτική προσαρμογή. Ο φόβος μας ωθεί να προβλέψουμε τα χειρότερα σενάρια και στη συνέχεια τροφοδοτεί τη δράση, η οποία με τη σειρά της μειώνει τον όποιο κίνδυνο.

Δυστυχώς για εμάς, μετά από δύο και πλέον χρόνια πανδημίας, ξέρουμε πια ότι και τα μικρόβια είναι σε θέση να προσαρμόζονται. Τι εμβόλια, τι αντιβιοτικά, τι μονοκλωνικά αντισώματα – ο ιός εκεί. Η αντίστασή του συνεχίζει να αυξάνεται. Οι πανδημίες είχαν χάσει θέσεις στα charts των υπαρξιακών μας φόβων. Όμως, σήμερα αποδεικνύεται ότι μπορεί να γίνουν πιο συχνές καθώς εισβάλλουμε σε νέα ενδιαιτήματα και εντείνουμε την αλληλεπίδραση με την άγρια πανίδα που μεταφέρει ιούς δυνητικά ικανούς να διαχυθούν στον ανθρώπινο πληθυσμό.

Η συζήτηση μπορεί να συνεχιστεί εσαεί, με τον ένα υπαρξιακό κίνδυνο να οδηγεί στον επόμενο και στον επόμενο και στον επόμενο, μέχρι που θα βασιλέψει η παράνοια. Όπως είναι φυσικό, όλοι αυτοί οι κίνδυνοι, ανεξαρτήτως από το πόσο κοντά ή μακριά βρίσκονται από την σημερινή πραγματικότητα, μας δημιουργούν μια μόνιμη κατάσταση άγχους, η οποία εντείνεται όταν δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε τις κοινωνικές μας δομές, τους πολιτικούς ηγέτες, τα ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης, τις φαρμακοβιομηχανίες, τους ειδικούς και όλους αυτούς τέλος πάντων που θεωρητικά βρίσκονται σε καίριες θέσεις για την αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων.

Όσο για ‘μας, τη μεγάλη μερίδα της κοινωνίας, η στάση που επιλέγει να κρατήσει ο καθένας απέναντι σε όλη αυτή την κατάσταση, εξαρτάται από το εάν και κατά πόσο πιστεύει στο ανθρώπινο είδος. Προσωπικά, προσπαθώ να διατηρήσω μια στάση συγκρατημένης αισιοδοξίας γενικά. Όμως, να που καμιά φορά αρκεί μόνο η εικόνα ενός τύπου με ένα πλακάτ σε έναν μαραθώνιο για να πυροδοτήσει τους μεγαλύτερους φόβους μου και να βγουν στην επιφάνεια. Κι αυτό γιατί συχνά η αλήθεια βρίσκεται στο μάτι του παρατηρητή.