«Εγώ είμαι τώρα πια η Ανθρωπότητα, εγώ είμαι η Κοινωνία (Α και Κ κεφαλαία)» διαβάζουμε στην πρώτη παράγραφο (σ.35) του τέταρτου από τα είκοσι μικρά κεφάλαια που απαρτίζουν αυτή την επηρμένη –κι όμως βαθύτατα ταπεινή, που θα πει: Σώψυχη- εξομολόγηση ενός ανθρώπου που, μετά από ένα ανεξήγητο συμβάν, απομένει ο τελευταίος άνθρωπος πάνω στη Γη. Και λίγο μετά την ολοκλήρωση αυτού του εκρηκτικού μυθιστορήματος, ο συγγραφέας του μυθιστορήματος, παίρνει ένα ωραιότατο περίστροφο και… μπαμ… στο μπάνιο μιας βίλας στο Βαρέζε…

Διασπορά, διασκορπισμός, λεηλασία, διάλυση είναι οι λέξεις που δίνει το έγκυρο Λατινοελληνικό λεξικό του Ευστράτιου Τσακαλώτου για τη λέξη Dissipatio. Στην προκειμένη περίπτωση, θα επέλεγα μάλλον τη λέξη Εξάχνωση –ούτε καν τη λέξη Εξαφάνιση που επιλέγεται ως υποτιτλισμός στην αμερικάνικη έκδοση του βιβλίου. Το H.G. του τίτλου αντιστοιχεί στα αρχικά των λατινικών λέξεων humani generis (=του ανθρώπινου είδους).

Για τον Γκουίντο Μορσέλι (1912-1973) και την ιδιότυπη υπερνοημοσύνη του, μπορείτε να διαβάσετε το συνοπτικό αλλά κατατοπιστικότατο επίμετρο του βιβλίου. Μοιράζομαι μαζί σας, όμως, ένα και μόνο ένα αδιανόητο, και μάλιστα κατ’ εξακολούθησιν, περιστατικό του βίου του: Ο συγγραφέας αυτός, όσο ήταν εν ζωή, εκτός από δύο βιβλία του που είδε δημοσιευμένα, δεν έβρισκε εκδότη! Οι απορρίψεις που έπαιρνε από τους εκδότες, η μία πίσω από την άλλη -συμπεριλαμβανομένης και μίας, μάλιστα, από τον Ίταλο Καλβίνο, υπεύθυνου στον εκδοτικό οίκο Einaudi το 1965 όταν ο Μορσέλι τούς το πρότεινε για έκδοση- αναπόφευκτα με έκαναν να σκεφθώ εκ νέου: Τόση βλακεία πια;!

Ναι, δυστυχώς, Ναι!

Τόση βλακεία πια!

Και τώρα, στο διά ταύτα, δηλαδή στο Έργο: Στο Dissipatio H.G., ένας τύπος που δηλώνει «Όχι, δεν είμαι με τρόπο κωμικό ο Αλσέστ ο Μισάνθρωπος, είμαι, ανά διαστήματα, ανθρωποφοβικός, φ ο β ά μ α ι τον άνθρωπο, όπως και τα ποντίκια και τα κουνούπια, για τη βλάβη και την ενόχληση που προκαλεί αδιάκοπα» (σ.47), αποφασίζει να αυτοκτονήσει διά πνιγμού σε μια λίμνη, στη σπηλιά ενός βουνού. Την ύστατη στιγμή, όμως, αλλάζει γνώμη και θέλει να επιστρέψει από το βουνό· κι ως εδώ, ας πούμε ότι όλα μια χαρά. Διότι ποιος είπε ότι οι γνώμες, και μάλιστα για τόσο οριακά θέματα, οφείλουν να είναι αμετάκλητες; Επιστρέφοντας, όμως, βλέπει ότι η Ανθρωπότητα (ΠΟΥ ΘΑ ΠΕΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ) δεν υπάρχει πλέον. Κυριολεκτικά. Και το μόνο που επικρατεί είναι μία σχεδόν απόλυτη σιωπή και λέω σχεδόν γιατί αυτή η σιωπή διακόπτεται, πού και πού, μόνο από ήχους ζώων ή από τους ήχους κάποιων μηχανών που συνεχίζουν, ακάθεκτες, να λειτουργούν κανονικά. Κι αυτός ο τύπος που μέχρι πριν λίγο ήθελε να αυτοκτονήσει, τώρα ψάχνει μπας και βρει κάναν άνθρωπο ακόμη. Όταν διάβαζα το βιβλίο, στο σημείο αυτό, στο σημείο που ο ήρωας-αφηγητής ψάχνει να βρει έστω έναν ακόμη, το μυαλό μου κατρακύλησε και θυμήθηκα εκείνη τη σοφά συμπυκνωμένη ρήση του Γιώργου Χειμωνά την οποία και παραθέτω από μνήμης «…όποιο κι αν είναι το τέλος του ανθρώπου ο άνθρωπος πάντοτε με ανθρώπους θα επιστρέφει. Τέλος του ανθρώπου οι άνθρωποι».

Δεν θα ήθελα να μείνω στα προφανή αλλά πρέπει. Και μέσα στα πιο χαρακτηριστικά, κατά τη γνώμη μου, προφανή είναι ότι: Το Dissipatio H.G. σαφώς και είναι μια αλληγορία, σαφώς και πρόκειται για ένα εσχατολογικό-φιλοσοφικό-θεολογικό κείμενο (καθόλου τυχαίες οι αναφορές στην Αποκάλυψη), σαφώς και πρόκειται για ένα ψυχαναλυτικό κείμενο. «Με ακέραιη λογική, φλύαρη σε βαθμό προπέτειας το εγώ μου είναι σε διάλυση. Το ψυχικό μου εγώ εννοείται. Είμαι ο πρώην-άνθρωπος» γράφει ο Μορσέλι (σ.153), σαφώς, επίσης, πρόκειται για ένα κείμενο, το οποίο προσφέρεται για επαναδιατύπωση του αιώνιου εκείνου ερωτήματος σχετικά με τα όρια (;) ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη μη πραγματικότητα.

Πλην των παραπάνω προφανών, ωστόσο, θεωρώ ότι η μεγαλύτερη σπουδαιότητα του βιβλίου έγκειται στον απολύτως εστέτ τρόπο της αφήγησης. Η ειρωνεία, η απόγνωση, το χιούμορ, ο πεσιμισμός, οι διακειμενικές αναφορές (Ζιντ, Μπωντλαίρ, Χέλντερλιν, Μπόρχες κ.ά.), τα διάσπαρτα λατινικά, γαλλικά, γερμανικά, αγγλικά αποσπάσματα του κειμένου, όλα δίδονται από τον συγγραφέα με κάποια Υπεροψία. Με την Υπεροψία του ανθρώπου που, γράφοντάς το, έχει ήδη, μάλλον, αποφασίσει να αναχωρήσει από Εδώ και δεν τον ενδιαφέρει προφανώς τίποτε άλλο παρά να μην κάνει την παραμικρή υποχώρηση στον Τρόπο που θέλει να αφηγηθεί αυτά που θέλει να αφηγηθεί.

Μακάρι, σε ένα παράλληλο σύμπαν, ο Ταρκόφσκι να απαντήσει στην επιστολή-αίτημα του Μαρτσέλο Μαστρογιάννι ότι Ναι, ότι το Dissipatio H.G. θα το κάνει ΤΕΛΙΚΑ ταινία.

Διαβάστε το βιβλίο και θα είναι σαν να χάνεστε στον Χωροχρόνο· αφήστε που το Διάβασμα δεν βγαίνει ποτέ σε κακό.

➸ ΙΝΦΟ: Το DISSIPATIO H.G, του Γκουίντο Μορσέλι σε μετάφραση Μαρίας Φραγκούλη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις LOGGIA, 2023.