Όταν το μυαλό σας κάνει συνεχώς κύκλους και νιώθετε εξουθενωμένοι για όλα τα αναπάντητα email που έχετε αφήσει για αύριο, για την μπουγάδα που δεν έχετε μαζέψει ακόμα, τις κλήσεις που δεν κάνατε προκειμένου να διευθετηθεί μία εργασιακή εκκρεμότητα, ακόμα και για το φινάλε της αγαπημένης σειράς γι’ αυτό το διάστημα, το οποίο άφησε πολλά ερωτήματα ανοιχτά, τότε υπάρχει ένα σοβαρός λόγος. Σύμφωνα με τους νέους ψυχολόγους, μάς είναι τόσο δύσκολο να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε τις δουλειές που έχουμε αφήσει στη μέση και σε κάποιες περιπτώσεις, γινόμαστε μέχρι και εμμονικοί με αυτές εξαιτίας του φαινομένου “Zeigarnik”, το οποίο απλά υποδηλώνει την τάση να θυμόμαστε καλύτερα μια εργασία που έχει διακοπεί παρά μια εργασία που έχει ολοκληρωθεί.

Η επιστήμη πίσω από το φαινόμενο Zeigarnik

Αυτή η επίδραση παρατηρήθηκε για πρώτη φορά από τη σοβιετο-λιθουανή ψυχολόγο Bluma Zeigarnik το 1927, όταν αντιλήφθηκε ότι οι σερβιτόροι σε ένα εστιατόριο θυμόντουσαν καλύτερα τις παραγγελίες που ήταν σε εκκρεμότητα απ’ ότι τις ολοκληρωμένες. Όπως αποδείχθηκε αργότερα μέσω πειραμάτων πάνω σε αυτή την παρατήρηση, οι άνθρωποι τείνουν να θυμούνται τις διακοπείσες εργασίες 90% καλύτερα από τις ολοκληρωμένες. Μέχρι και σήμερα αρκετοί είναι οι σερβιτόροι που χρησιμοποιούν τη μνήμη τους για να σημειώνουν τις παραγγελίες αντί για το παραδοσιακό χαρτί ή το σύγχρονο pda (συσκευή ασύρματης παραγγελιοληψίας), εντυπωσιάζοντας τους πελάτες με την ακρίβεια της μνήμης τους.

Προσπαθήστε να θυμηθείτε τον εαυτό σας στα φοιτητικά έδρανα κατά τη διάρκεια της εξεταστικής. Πριν δώσετε το μάθημα, μπορούσατε να ανακαλέσετε τις περισσότερες πληροφορίες από την ύλη, όμως την επόμενη μέρα μετά την εξέτασή του, είχαν “διαγραφεί” μεγάλο ποσοστό αυτών από τη μνήμη σας. Αυτό, λοιπόν, συνέβαινε εξαιτίας του συγκεκριμένου φαινομένου.

Η βάση της ψυχολογίας του Zeigarnik έχει τις ρίζες του στη φυσική τάση του εγκεφάλου μας να επιδιώκει το κλείσιμο στις εκκρεμότητές μας. Όταν ξεκινάμε μια εργασία, ο εγκέφαλός μας δημιουργεί έναν νοητικό “ανοιχτό βρόχο” για να μας θυμίζει ότι η εργασία είναι ημιτελής. Αυτό χρησιμεύει ως βοήθημα μνήμης, διασφαλίζοντας ότι δεν θα ξεχάσουμε να ολοκληρώσουμε ό,τι έχουμε ξεκινήσει. Αυτό το σύστημα είναι που μας αφήνει ψυχική ένταση ή δυσφορία και ουσιαστικά δεν μας αφήνει να ηρεμήσουμε και να χαλαρώσουμε.

Ο εγκέφαλός μας έχει προγραμματιστεί έτσι ώστε να δίνει προτεραιότητα σε αυτές τις ημιτελείς εργασίες, καθιστώντας τες εύκολα προσβάσιμες στις σκέψεις μας. Αυτή η αυξημένη προσβασιμότητα μας κρατάει εστιασμένους σε αυτές μέχρι να ολοκληρωθούν και όταν έρχεται το κλείσιμο μας επιβραβεύει με το αίσθημα της ανακούφισης. Στην ουσία, το φαινόμενο Zeigarnik είναι μια απόδειξη της αποτελεσματικότητας του εγκεφάλου στη διαχείριση των εργασιών και στη διατήρηση της προσοχής μας μέχρι να επιλυθούν.

Το φαινόμενο Zeigarnik είναι ο λόγος που παλεύουμε με το multitasking. Γιατί ας είμαστε ειλικρινείς, δεν κάνουμε πολλές εργασίες ταυτόχρονα, τις εναλλάσσουμε όσο πιο γρήγορα μπορούμε. Ο λόγος που το multitasking δεν είναι αποτελεσματικό είναι επειδή δεν μας επιτρέπεται να εστιάσουμε σε ένα πράγμα και να το φέρουμε εις πέρας με την απαιτούμενη προσοχή χωρίς να προκληθούν λάθη. Δεν γίνεται να απαντάτε σε email ενώ έχετε την προσοχή σας στην κύρια εργασία σας, μετά να απαντήσετε σε ένα τηλέφωνο και στη συνέχεια να περιμένετε ότι θα είστε το ίδιο συγκεντρωμένοι. Όπως έχουμε πει και σε παλαιότερο κείμενο στο Olafaq το αντίδοτο του multitasking είναι το monotasking.

Το φαινόμενο Zeigarnik και το beige watching

Οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι online streaming υπηρεσίες, ακόμη και οι εκδότες γνωρίζουν πολύ καλά την εγγενή μας ανάγκη για ολοκλήρωση. Λόγω αυτής της αδυναμίας μας ωθούμαστε να ολοκληρώσουμε το διάβασμα του βιβλίου σε μία μέρα και να βλέπουμε το ένα επεισόδιο μετά το άλλο στο Netflix, παρόλο που είχαμε υποσχεθεί στον εαυτό μας ότι θα βλέπαμε μόνο ένα. Συνεχίζουμε να διαβάζουμε ή να παρακολουθούμε προκειμένου να μάθουμε τι θα συμβεί στη συνέχεια, επειδή ο εγκέφαλός μας ωθείται να αναζητήσει το κλείσιμο. Μόλις φτάσουμε σε αυτό, θα νιώσουμε ικανοποίηση και θα μπορέσουμε προχωρήσουμε στο επόμενο βιβλίο ή σειρά.

Δεν είναι τυχαίο ότι το Netflix φορτώνει από μόνο του επόμενο επεισόδιο, παρόλο που εμφανίζεται ως επιλογή. Ο μόνος λόγος για να σηκώσουμε το δάκτυλό μας είναι για να του επιβεβαιώσουμε ότι είμαστε ακόμα εκεί, ουσιαστικά αιχμάλωτοί του. Από τη συνεχή ροή στο Netflix μέχρι το συνεχόμενο scroll down στις ειδήσεις της Google και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ζούμε σε μία εποχή που λαμβάνουν ασταμάτητα εμπειρίες, οπότε όταν αφήνουμε κάτι ανολοκλήρωτο μας επηρεάζει περισσότερο συγκριτικά με παλαιότερα.

Πώς μπορούμε να εκμεταλλευτούμε υπέρ μας το φαινόμενο Zeigarnik

Μια από τις πιο συνηθισμένες εκδηλώσεις του φαινομένου Zeigarnik είναι η αναβλητικότητα. Συνήθως όταν αφήνουμε κάτι για αργότερα, επειδή αυτό το «αργότερα» δεν προσδιορίζεται τείνουμε να αναβάλλουμε τις εργασίες μας μέχρι την τελευταία στιγμή, ώστε τελικά να τις τελειώσουμε έχοντας αρκετό άγχος και ακόμη περισσότερη ένταση προκειμένου να προλάβουμε την προθεσμία.

Για να ξεπεράσουμε την αναβλητικότητα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το φαινόμενο Zeigarnik αφήνοντας σκόπιμα εργασίες ημιτελείς. Για παράδειγμα, όταν ξεκινάτε να γράφετε ένα κείμενο, ολοκληρώστε σκόπιμα μόνο την εισαγωγή και κάντε ένα μικρό διάλειμμα. Δεδομένου ότι η ημιτελής εργασία θα απασχολεί το μυαλό σας, θα την επεξεργαστείτε καλύτερα αποστασιοποιημένα θα επιστρέψετε σε αυτή πιο γρήγορα, εστιασμένα και δημιουργικά.

Μπορείτε επίσης να καταπολεμήσετε την αναβλητικότητα μετατρέποντας έναν μακροπρόθεσμο στόχο σε μια σειρά από μικρότερους. Αν για παράδειγμα ο στόχος σας είναι να αποταμιεύσετε 300€ σε 4 μήνες, σπάστε αυτό το ποσό σε μικρότερα και όταν τα ρίχνετε στον κουμπαρά σας κάθε μήνα επιβραβεύστε τον εαυτό σας. Με αυτόν τον τρόπο ο ανολοκλήρωτος στόχος σας προσφέρει μηνιαία ικανοποίηση και να παράλληλα θα νιώθετε λιγότερο άγχος.