Έχετε κοιμηθεί ποτέ στο κρεβάτι σας και να ξυπνήσετε στον καναπέ του σαλονιού; Ή μήπως έχετε ξυπνήσει με μυστηριώδη ψίχουλα πασπαλισμένα πάνω στις πιτζάμες σας χωρίς να θυμάστε κάποιο μεταμεσονύκτιο σνακ;

Αν ναι, μπορεί να ανήκετε στο 6,9% των ανθρώπων που έχουν βιώσει τουλάχιστον ένα επεισόδιο υπνοβασίας στη ζωή τους. Αν και τα περιστατικά υπνοβασίας είναι σημαντικά υψηλότερα στα παιδιά, περίπου το 1,5% των ενηλίκων είχαν ένα επεισόδιο υπνοβασίας πέρα από τα παιδικά τους χρόνια.

Στο άκουσμα της λέξης υπνοβασία, σε πολλούς έρχεται στο μυαλό η κλασική εικόνα από τα κινούμενα σχέδια ενός ανθρώπου που σηκώνεται από το κρεβάτι, με κλειστά μάτια και περιφέρεται με χέρια τεντωμένα μέσα στο χώρο. 

Η πραγματικότητα όμως είναι λίγο διαφορετική.

Είναι η υπνοβασία διαταραχή;

Ναι, η υπνοβασία είναι ένας τύπος διαταραχής ύπνου που είναι γνωστός ως παραϋπνία. Η παραϋπνία μπορεί να οριστεί ως μη φυσιολογική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια του ύπνου. Μαζί με άλλες παραυπνίες όπως η υπνική ομιλία, οι μπερδεμένες αφυπνίσεις και ο νυχτερινός τρόμος, η υπνοβασία ταξινομείται ως διαταραχή διέγερσης NREM.

Στην πραγματικότητα, οι παραυπνίες διασχίζουν ένα σύνορο μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης, γι’ αυτό  και οι ενέργειες που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια των επεισοδίων παραϋπνίας είναι μη φυσιολογικές και περιλαμβάνουν το περπάτημα ή την εκτέλεση άλλων σύνθετων συμπεριφορών ενώ ακόμα κοιμόμαστε.

Οι παραυπνίες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν με βάση το μέρος του κύκλου ύπνου κατά το οποίο εμφανίζονται.

Στάδια του ύπνου

• Στάδιο 1. Η συνείδηση είναι ακόμα ενεργή όταν μας παίρνει ο ύπνος, ενώ μπορεί να παρατηρηθούν ελαφριά τινάγματα ή μυϊκές συσπάσεις είναι απολύτως φυσιολογικά. Πρόκειται για το στάδιο κατά τη διάρκεια του οποίου το σώμα μεταβαίνει από την εγρήγορση στον ύπνο.
• Στάδιο 2. Μετά από μόλις 15 λεπτά ή και λιγότερο, το σώμα εισέρχεται στη φάση του ελαφρού ύπνου, που καταλαμβάνει περίπου τη μισή διάρκεια του ύπνου. Παρότι η συνείδηση εξακολουθεί να είναι μερικώς ενεργή, οι μύες χαλαρώνουν.
• Στάδιο 3. Οι μύες χαλαρώνουν τελείως. Το σώμα μεταβαίνει από το στάδιο του ελαφρού ύπνου σε αυτό του βαθύ ύπνου. Η αναπνοή και ο καρδιακός ρυθμός επιβραδύνονται – το σώμα έχει τώρα χρόνο να αναγεννηθεί. Στους ενήλικες, αυτή η φάση καταλαμβάνει  περίπου το 1/5 του συνολικού ύπνου, αλλά είναι πολύ σημαντική για για έναν ξεκούραστο ύπνο.
• Ύπνος REM. Μετά τον βαθύ ύπνο το σώμα τότε μεταβαίνει στον λεγόμενο ύπνο REM, γνωστό επίσης και ως στάδιο των ονείρων. Το στάδιο αυτό του ύπνου χαρακτηρίζεται από τις γρήγορες κινήσεις των ματιών, ενώ, ο εγκέφαλος αφομοιώνει πληροφορίες και συμβάντα που βίωσε κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Κάθε νύχτα, τα τέσσερα στάδια του ύπνου επαναλαμβάνονται 3 έως 5 φορές. Τα διαφορετικά στάδια ποικίλλουν ως προς τη διάρκεια. Για παράδειγμα, ο ύπνος REM έχει πάντα μεγαλύτερη διάρκεια καθώς προχωρεί η νύχτα.

Η υπνοβασία συμβαίνει  συνήθως στο στάδιο 3 του κύκλου ύπνου, στον βαθύ ύπνο πριν ξεκινήσει το REM – κατά τη διάρκεια του  non-REM ύπνου (NREM). 

Στο υπνοβατικό επεισόδιο το άτομο σηκώνεται από το κρεβάτι του και περιφέρεται στο χώρο χωρίς να έχει πλήρη συνείδηση. Η αφύπνιση δεν είναι εύκολη και, όταν επιτυγχάνεται, συχνά συνοδεύεται από σύγχυση ή/και επιθετικότητα. Τα επεισόδια έχουν μικρή διάρκεια και ο ασθενής έχει αμνησία για το γεγονός. 

Τι συμπεριφορές παρουσιάζει ένας υπνοβάτης;

Υπάρχουν συμπτώματα υπνοβασίας και μπορεί να περιλαμβάνει διάφορους τύπους πολύπλοκων ή απλών ενεργειών που κάνουν τα άτομα ενώ ακόμα κοιμούνται. Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου, το άτομο μπορεί να έχει μια κενή έκφραση στο πρόσωπό του και μπορεί να είναι ελάχιστα ανταποκρινόμενο ή ασυνάρτητο. Παρά το όνομά της, η υπνοβασία δεν περιορίζεται μόνο στο περπάτημα. Έρχεται με διάφορους άλλους τύπους ενεργειών.

• τρώνε
• μιλάνε
• ετοιμάζουν φαγητό
• Ουρούν σε μέρη που δεν είναι τουαλέτες
• προσπαθούν να φύγουν από το σπίτι
• Κάνουν σεξ

Υπάρχει όμως ένα βασικό σύμπτωμα της υπνοβασίας : το άτομο δεν έχει ποτέ κανένα είδος ανάμνησης του επεισοδίου όταν ξυπνήσει.

Είναι συχνή η υπνοβασία;

Είναι πιο συχνό να εμφανίζεται υπνοβασία σε παιδιά παρά σε ενήλικες. Η ηλικία αιχμής για τα παιδιά να βιώσουν υπνοβασία είναι μεταξύ 10 και 13 ετών. Το εκτιμώμενο ποσοστό των ενηλίκων που θα διαγνωστούν με διαταραχή υπνοβασίας είναι έως και 4%.

Είναι δύσκολο να διαγνωστεί η υπνοβασία σε άτομα, καθώς οι περισσότεροι δεν είναι σε θέση να θυμηθούν τα επεισόδια που έχουν συμβεί στο παρελθόν.

Ποιες είναι οι αιτίες της υπνοβασίας;

Οι γιατροί ύπνου πιστεύουν ότι η υπνοβασία συμβαίνει όταν ένα άτομο βρίσκεται σε βαθύ ύπνο και ξυπνά μερικώς με τρόπο που ενεργοποιεί τη σωματική δραστηριότητα ενώ το μυαλό  παραμένει κυρίως σε κατάσταση ύπνου. Μπορεί να υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί παράγοντες που επηρεάζουν πόσο συχνά εμφανίζεται η υπνοβασία και γιατί μπορεί να συμβεί:

• Γενετική και οικογενειακό ιστορικό: Υπήρξε ένα σαφές μοτίβο μεταξύ ορισμένων ανθρώπων που έχουν γενετική προδιάθεση για υπνοβασία και άλλες παραυπνίες NREM
• Στέρηση ύπνου: Η έλλειψη ύπνου έχει βρεθεί ότι συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο υπνοβασίας
• Φάρμακα: Ορισμένα φάρμακα με ηρεμιστική δράση μπορεί να ωθήσουν τους ανθρώπους στην υπνοβασία
• Το άγχος είναι γνωστό ότι παρεμβαίνουν στην καλή νυχτερινή ξεκούραση. Ορισμένοι επιστήμονες του ύπνου πιστεύουν επίσης ότι το άγχος της ημέρας μπορεί να συμβάλει στην υπνηλία. Μια μελέτη 193 ασθενών σε κλινική ύπνου διαπίστωσε ότι ένας από τους κύριους παράγοντες που προκαλούν τα επεισόδια υπνοβασίας ήταν τα στρεσογόνα γεγονότα που βιώθηκαν κατά τη διάρκεια της ημέρας.
• Επίσης Το 2015, μια ομάδα επιστημόνων ύπνου πήρε συνεντεύξεις από 100 ασθενείς που έκαναν τακτικά υπνοβασία και βρήκε μια ισχυρή σχέση μεταξύ της υπνοβασίας και των ισόβιων πονοκεφάλων, ιδιαίτερα της ημικρανίας.

 Οι άνθρωποι που υπνοβατούν συνήθως δεν ανταποκρίνονται όταν προσπαθείτε να τραβήξετε την προσοχή τους. Μπορεί να έχουν ένα αχανές ή απόμακρο βλέμμα στα μάτια τους.

Είναι επικίνδυνη η υπνοβασία; 

Η υπνοβασία, παρόλο που γενικά είναι καλοήθης κατάσταση, είναι δυνητικά επικίνδυνη λόγω της πιθανότητας τραυματισμών και ατυχημάτων.

Αν και τα περισσότερα επεισόδια υπνοβασίας έχουν αίσιο τέλος, με τον υπνοβάτη να ξαναξαπλώνει, η υπνοβασία μπορεί να οδηγήσει σε ατυχήματα. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να επιχειρήσουν να οδηγήσουν ή να εκτελέσουν άλλες εργασίες χωρίς να μπορούν να αντιληφθούν τι πραγματικά συμβαίνει γύρω τους.

Σε μια μελέτη στην οποία συμμετείχαν 100 ασθενείς με ιστορικό επαναλαμβανόμενης υπνοβασίας, το 57,9% είχε τραυματιστεί ή είχε τραυματίσει κάποιον άλλο κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου υπνοβασίας. Οι τραυματισμοί ήταν αποτέλεσμα ατυχημάτων όπως πτώση από τις σκάλες ή πρόσκρουση σε αντικείμενα όπως τοίχους ή έπιπλα.

Ξυπνάμε ένα υπνοβάτη;

Επειδή κάποιος θα μπορούσε να βλάψει τον εαυτό του ή τους άλλους ενώ υπνοβατεί αυτόματα μας βγαίνει η τάση να ξυπνήσουμε όποιον υπνοβατεί. 

Ωστόσο, οι περισσότεροι ειδικοί συμβουλεύουν να μην ενοχλούμε όσους βρίσκονται στη μέση ενός επεισοδίου υπνοβασίας. Επειδή δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την κατάστασή τους, ένα ξαφνικό ξύπνημα μπορεί να προκαλέσει φόβο, σύγχυση ή θυμό.

Εάν είναι δυνατόν, μπορείτε να προσπαθήσετε να καθοδηγήσετε ελαφρά έναν υπνοβάτη μακριά από πιθανούς κινδύνους και πίσω στο κρεβάτι. Μια ήσυχη, καταπραϋντική φωνή και το πολύ ένα ελαφρύ άγγιγμα μπορεί να είναι χρήσιμα στην κατεύθυνσή τους.

Εάν πρέπει να ξυπνήσετε ένα άτομο που υπνοβατεί, προσπαθήστε να το κάνετε με όσο το δυνατόν πιο ήπιο τρόπο. Θέλει ήρεμες κινήσεις, και χαλαρή απτική επαφή και μπορείτε με χαμηλή φωνή να λέτε το όνομά του ενώ του αγγίζετε ήρεμα το χέρι ώστε η συνείδησή του να επανέλθει. Να έχετε όμως υπόψιν σας ότι πιθανότατα θα αποπροσανατολιστεί όταν ξυπνήσει.

Εάν το άτομο υπνοβατεί συστηματικά κάθε βράδυ για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί κάποιος από την οικογένεια να προβεί σε προληπτική αφύπνιση. Επειδή η υπνοβασία συνδέεται με ένα συγκεκριμένο στάδιο ύπνου, συμβαίνει συχνά περίπου την ίδια ώρα κάθε βράδυ. Με την προληπτική αφύπνιση ξυπνάμε κάποιον λίγο πριν συμβεί ένα πιθανό επεισόδιο υπνοβασίας. Η τακτική αυτή πολλές φορές οδηγεί στην επιτυχή καταστολή των επεισοδίων.

Εάν τα επεισόδια επιμένουν, θα πρέπει τουλάχιστον να φροντίσουμε ο χώρος του σπιτιού να είναι ασφαλής, απομακρύνοντας αιχμηρά αντικείμενα, κλειδώνοντας πόρτες και παράθυρα και τοποθετώντας πορτάκια μπροστά από τις εσωτερικές σκάλες.

Πότε χρειάζεται να απευθυνθώ σε γιατρό; 

Η θεραπεία για την υπνοβασία εξαρτάται από την ηλικία του ασθενούς, πόσο συχνά εμφανίζεται και πόσο επικίνδυνα ή ενοχλητικά είναι τα επεισόδια. Για παιδιά και ενήλικες, είναι καλύτερο να εκφράσετε τις ανησυχίες σας σχετικά με την υπνοβασία με έναν γιατρό που μπορεί να εργαστεί για να βρει την πιο πιθανή αιτία και να δημιουργήσει ένα προσαρμοσμένο σχέδιο θεραπείας.

Σε πολλές περιπτώσεις, η υπνοβασία δεν απαιτεί ενεργή θεραπεία, επειδή τα επεισόδια είναι σπάνια και ενέχουν μικρό κίνδυνο για τον ύπνο ή τους γύρω τους. Τα επεισόδια συχνά γίνονται λιγότερο συχνά με την ηλικία, έτσι για μερικούς ανθρώπους, η υπνοβασία επιλύεται από μόνη της με οποιαδήποτε συγκεκριμένη θεραπεία.

Τα περισσότερα παιδιά ξεφεύγουν από την υπνοβασία μέχρι να φτάσουν στην εφηβεία τους, χωρίς ποτέ να χρειάζονται θεραπεία. Ωστόσο, εάν η υπνοβασία σας δεν ξεκίνησε πριν από την ενηλικίωση, μπορεί να θέλετε να μιλήσετε με το γιατρό σας για να αποκλείσετε υποκείμενες παθήσεις που μπορεί να σας προκαλέσουν υπνοβασία.

Όταν παρατείνεται στην ενήλικη ζωή μπορεί να αντανακλά ψυχοπαθολογία, εάν δε εμφανιστεί για πρώτη φορά σε ενήλικες χρειάζεται να αποκλεισθεί η πιθανότητα βλάβης του του εγκεφάλου ή κατάχρηση ουσιών-φαρμάκων

Εάν υπνοβατείτε συχνά και σας δημιουργεί προβλήματα με την καθημερινή σας λειτουργία ή τις σχέσεις σας, είναι καλή ιδέα να μιλήσετε με έναν γιατρό.

 

➪ Με πληροφορίες από: Sleep Foundation, Healthline, Jax Sleep Center, Inspire