Το ενδιαφέρον μας για τον ναρκισσισμό δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερο, αφού οι αναζητήσεις στο Google για τη λέξη «ναρκισσιστής» αυξάνονται σταθερά την τελευταία δεκαετία. Ο όρος αυτός έχει γίνει μέρος του καθημερινού μας λεξιλογίου, με ευκολία τον πετάμε για να περιγράψουμε διασημότητες, πολιτικούς και πρώην συντρόφους μας.

Ένα υποπροϊόν του αυξανόμενου ενδιαφέροντός μας για τον ναρκισσισμό είναι η περιέργεια για το ποιοι τύποι ναρκισσιστών υπάρχουν. Αλλά εδώ είναι που τα πράγματα περιπλέκονται. Μια αναζήτηση για τους «τύπους ναρκισσιστών» στο Google εμφανίζει πολύ ετερόκλητα αποτελέσματα. Ορισμένα άρθρα περιγράφουν μόλις 3 τύπους, ενώ άλλα απαριθμούν έως και 14.

Τι συμβαίνει όμως εδώ; Τι εστί ναρκισσιστής;

Η λέξη «ναρκισσισμός» προέρχεται από τον ελληνικό μύθο του Νάρκισσου, ενός αγοριού που ερωτεύεται το είδωλό του.

Κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα περίπου, οι ερμηνείες για τον ναρκισσισμό έχουν εξελιχθεί. Σήμερα θεωρείται ως ένα σύνολο χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που χαρακτηρίζονται από μεγαλομανία, δικαιωματική διάθεση και αναισθησία. «Ναρκισσιστής» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει κάποιον που συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά σε αυτά τα χαρακτηριστικά.

Ένας ναρκισσιστής μπορεί επίσης να πληροί τα κριτήρια διάγνωσης της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας, μιας διάγνωσης που αφορά την ψυχική υγεία και επηρεάζει περίπου το 1% των ανθρώπων. Περιγράφεται ευρέως ως ένα διαδεδομένο μοτίβο επίδειξης μεγαλομανίας, ανάγκης θαυμασμού και έλλειψης ενσυναίσθησης.

Είναι ωστόσο σημαντικό να γνωρίζουμε ότι δεν πάσχουν όλοι οι ναρκισσιστές από ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας.

Εικονογράφηση: @artificial_vandalism / Olafaq

Πόσοι τύποι ναρκισσισμού υπάρχουν;

Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι ναρκισσισμού (οι οποίοι διαφέρουν από τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας). Αυτοί είναι ο μεγαλειώδης ναρκισσισμός και ο ευάλωτος ναρκισσισμός.

Ο μεγαλοπρεπής ναρκισσισμός συνδέεται με μια μεγαλοπρεπή αυτοεικόνα, επιθετικότητα και αυταρχικότητα. Ο ευάλωτος ναρκισσισμός χαρακτηρίζεται από υπερβολική ευαισθησία και μια αμυντική και ανασφαλή μεγαλοπρέπεια που συγκαλύπτει αισθήματα ανεπάρκειας.

Πρόσφατα μοντέλα έχουν εντοπίσει τρία βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον ναρκισσισμό και τα οποία βοηθούν στην εξήγηση των ομοιοτήτων και των διαφορών τόσο μεταξύ του μεγαλοπρεπούς όσο και του ευάλωτου ναρκισσισμού.

1. Ο ανταγωνισμός είναι κοινός τόσο στον μεγαλοπρεπή όσο και στον ευάλωτο ναρκισσισμό. Συνδέεται με χαρακτηριστικά όπως η αλαζονεία, η δικαιωματική διάθεση, η εκμετάλλευση και η έλλειψη ενσυναίσθησης.

2. Η εξωστρέφεια εντοπίζεται αποκλειστικά στον μεγαλοπρεπή ναρκισσισμό. Συνδέεται με χαρακτηριστικά όπως η αυταρχικότητα, η μεγαλομανία και η επιδειξιομανία.

3. Ο ναρκισσιστικός νευρωτισμός αποτελεί αποκλειστικό χαρακτηριστικό του ευάλωτου ναρκισσισμού. Συνδέεται με μια εύθραυστη αυτοεκτίμηση και μια τάση να βιώνει αρνητικά συναισθήματα και ντροπή.

Ένα άτομο πιθανότατα θα πληροί τα κριτήρια διάγνωσης της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας όταν υπάρχει μια σύγκλιση υψηλών αξιολογήσεων σε καθένα από αυτά τα στοιχεία.

Επίσης, ενώ τα κριτήρια διάγνωσης δίνουν έμφαση στις μεγαλοπρεπείς πτυχές της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας, οι κλινικοί ιατροί αναφέρουν μια ταλάντωση μεταξύ τόσο του μεγαλοπρεπούς όσο και του ευάλωτου ναρκισσισμού στα άτομα που παρουσιάζουν τη διαταραχή.

Ο ευάλωτος ναρκισσισμός παρουσιάζει σημαντική ταύτιση με την οριακή διαταραχή προσωπικότητας, ιδίως όσον αφορά τις αιτίες και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που εμφανίζει. Ένα άτομο που εμφανίζει έντονα στοιχεία ευάλωτου ναρκισσισμού είναι πιθανότερο να διαγνωστεί με οριακή διαταραχή προσωπικότητας παρά με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας.

Εικονογράφηση: @artificial_vandalism / Olafaq

Υπάρχουν άλλοι τύποι ναρκισσιστών;

Δεδομένης της ομοφωνίας που επικρατεί στην επιστήμη της ψυχολογίας σχετικά με τους δύο κύριους τύπους ναρκισσισμού που περιγράψαμε παραπάνω (οι οποίοι πλαισιώνουν την κλινική διάγνωση της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας), πώς μπορούμε να αιτιολογήσουμε το πλήθος πληροφοριών που περιγράφουν άλλους «τύπους» ναρκισσισμού;

Το πρώτο και πιο ανησυχητικό είναι ο πολλαπλασιασμός των άρθρων της ποπ ψυχολογίας που περιγράφουν τύπους ναρκισσισμού για τους οποίους δεν υπάρχουν βάσιμες αποδείξεις.

Διαθέτουν όρους όπως «εγκεφαλικός ναρκισσιστής», «σωματικός ναρκισσιστής», «αποπλανητικός ναρκισσιστής» και «πνευματικός ναρκισσιστής» ή «Μακιαβελικός ναρκισσιστής». Αλλά η αναζήτηση αυτών των όρων στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία με επιστημονική αξιολόγηση από ειδικούς δεν παρέχει καμία απόδειξη ότι πρόκειται για έγκυρους τύπους ναρκισσισμού.

Όπως εξηγεί η Megan Willis, Ανώτερη λέκτορας στη Σχολή Επιστημών Συμπεριφοράς και Υγείας στο Καθολικό Πανεπιστήμιο Αυστραλίας, σε άρθρο της στο The Conversation, ορισμένα άρθρα χρησιμοποιούν όρους που συχνά θεωρούνται συνώνυμοι με τον μεγαλοπρεπή και τον ευάλωτο ναρκισσισμό. Αυτό πιθανότατα προέρχεται από την πρώιμη βιβλιογραφία, η οποία χρησιμοποιούσε μια σειρά από όρους για να περιγράψει τύπους ναρκισσισμού. Μια ανασκόπηση του 2008 εντόπισε περισσότερους από 50 διαφορετικούς χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιήθηκαν για να περιγράψουν τύπους ναρκισσισμού.

Εννοιολογικά, ωστόσο, σύμφωνα με την Willis, καθεμία από αυτές τις ονομασίες μπορεί να αντιστοιχιστεί είτε στον μεγαλοπρεπή είτε στον ευάλωτο ναρκισσισμό.

‘Oπως αναφέρει η Willis:

«Συχνά θα δείτε να περιγράφονται «φανεροί» και «συγκαλυμμένοι», ενίοτε σε συνδυασμό με περιγραφές μεγαλοπρεπών και ευάλωτων ναρκισσιστών. Ορισμένοι ερευνητές έχουν προτείνει τον φανερό και τον συγκαλυμμένο ναρκισσισμό ως συγγενικά φαινόμενα με τον μεγαλοπρεπή και τον ευάλωτο ναρκισσισμό. Άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι ορθότερο να θεωρούνται εκφράσεις του ναρκισσισμού που παρουσιάζονται τόσο στον μεγαλοπρεπή όσο και στον ευάλωτο ναρκισσισμό».

Τέλος, καταλήγει πως ορισμένα από αυτά τα άρθρα περιγράφουν τους ναρκισσιστές αντλώντας από συγκεκριμένες εκφράσεις του μεγαλοπρεπούς ή του ευάλωτου ναρκισσισμού. Για παράδειγμα, περιγράφουν «ανταγωνιστικούς ναρκισσιστές», «κοινωνικούς ναρκισσιστές», «ενεργητικούς ναρκισσιστές» και «σεξουαλικούς ναρκισσιστές» παράλληλα με τους μεγαλοπρεπείς και τους ευάλωτους ναρκισσιστές.

Αυτές οι περιγραφές κατά την Willis υπονοούν ότι καθένας από αυτούς είναι αλληλοαποκλειόμενος τύπος ναρκισσισμού, ενώ στην πραγματικότητα θα έπρεπε να θεωρούνται ως διαστάσεις του μεγαλοπρεπούς ή/και ευάλωτου ναρκισσισμού. Με άλλα λόγια, είναι παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο μπορεί να εκφραστεί ο ναρκισσισμός.

Ο κίνδυνος με τις ταμπέλες

Η πολύπλευρη φύση του ναρκισσισμού έχει πιθανότατα συμβάλει στην ποικιλία των όρων που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να περιγράψουν τους ναρκισσιστές.

Ορισμένοι από αυτούς είναι έγκυρες ερμηνείες. Όταν χρησιμοποιούνται με ακρίβεια, μπορεί να είναι χρήσιμοι για τον εντοπισμό των διαφορετικών τρόπων με τους οποίους εκφράζεται ο ναρκισσισμός – ιδίως στις οικείες σχέσεις, όπου τα υψηλά επίπεδα μεγαλοπρεπούς και ευάλωτου ναρκισσισμού συνδέονται με τη διάπραξη κακοποίησης.

Ωστόσο, η Willis επισημαίνει ότι τα άρθρα στο διαδίκτυο που περιγράφουν και κατηγοριοποιούν ανακριβώς τον ναρκισσισμό κάθε άλλο παρά βοηθητικά αποδεικνύονται. Το περιεχόμενο αυτό, λέει η ίδια, «δίνει τροφή στους ψυχολόγους της πολυθρόνας, οι οποίοι στη συνέχεια σπεύδουν να αποδώσουν την ταμπέλα “ναρκισσιστής” σε όποιον κρίνουν ότι εμφανίζει ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά».

H Willis, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, ακόμα και όταν εφαρμόζονται με ακρίβεια σε κλινικά περιβάλλοντα, οι ετικέτες διάγνωσης δεν είναι πάντα χρήσιμες. Μπορεί να επιφέρουν στίγμα, το οποίο μπορεί να αποθαρρύνει τους ανθρώπους από το να αναζητήσουν υποστήριξη ψυχικής υγείας.

 

➸ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, X/Twitter και Instagram.