Όταν ξεκίνησαν να εφαρμόζονται τα πρώτα καθολικά lockdown λόγω της πανδημίας, θυμάστε τι έκανε ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων του Δυτικού κόσμου; Να σας βοηθήσω: ανέβαζε stories στο Instagram και έκανε yoga.Μπαίνοντας η ζωή μας σε μία «παύση», ο χρόνος απέκτησε άλλο νόημα -ή το έχασε- και αρκετοί, μεταξύ των οποίων και εγώ, μπήκαν σε μια wellbeing διαδικασία η οποία φυσικά θα περιελάμβανε και την yoga. Χρησιμοποίησα το «φυσικά» γιατί η yoga ήταν ο βασικός πόλος έλξης γι’ αυτούς που αναζητούσαν ευεξία και έναν εναλλακτικό τρόπο εκγύμνασης, όταν ο σύγχρονος τρόπος ζωής έκανε ένα «άνοιγμα» προς την Ανατολή.

Και ενώ πλέον η yoga θεωρείται μία μοντέρνα προσέγγιση φροντίδας του σώματος, οι ρίζες της είναι αρχαίες, πνευματικές και αρκετά βαθιές. Αρχικά αναπτύχθηκε στον Ινδουισμό και παρέχει ένα μονοπάτι για την επίτευξη μιας ανώτερης συνειδησιακής κατάστασης και την ένωση με το θείο.

Η σανσκριτική λέξη yoga μεταφράζεται κυριολεκτικά ως «ζυγίζω», προερχόμενη από τη ρίζα της λέξης yiuj που σημαίνει «ενώνω», «ενσωματώνω» ή «χαλιναγωγώ». Η λέξη yoga αναφέρεται για πρώτη φορά σε ένα από τα παλαιότερα κείμενα που είναι γνωστά στην ανθρωπότητα, τη Rig Veda, η οποία είναι η παλαιότερη από τις Βέδες -μια αρχαία συλλογή ιερών τραγουδιών, μάντρας και τελετουργιών που έχουν κεντρικό ρόλο στην ινδουιστική θρησκεία. Πιστεύεται ότι συντάχθηκαν μεταξύ του 1500 και του 1200 π.Χ.

Η θεότητα που συνδέεται με τη yoga είναι ο Shiva, ο ινδουιστικός θεός της καταστροφής (The Destroyer) και της αναγέννησης. Σύμφωνα με την παράδοση, η γνώση της yoga αποκαλύφθηκε ως θεϊκό δώρο από τον Shiva στους Rishi. Αυτοί ήταν σοφοί ή «άνθρωποι με όραμα», αφιερωμένοι στην πνευματική ζωή, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του διαλογισμού τους λάμβαναν οράματα ή άκουγαν μελωδικές φράσεις mantra και αλήθειες που οι άλλοι δεν μπορούσαν να ακούσουν. Στην Ινδία, οι Rishi απολάμβαναν τον ύψιστο σεβασμό και τα λόγια τους είχαν μεγαλύτερη εκτίμηση ακόμη και από τους πιο βασιλικούς ηγέτες της κοινωνίας.

Η yoga τελειοποιήθηκε και αναπτύχθηκε από τους Rishi και κατέγραψαν τις πρακτικές και τις πεποιθήσεις τους στις Upanishads, ένα τεράστιο έργο που περιλαμβάνει πάνω από 200 κείμενα και πιστεύεται ότι γράφτηκε γύρω στο 500 π.Χ.. Οι διδασκαλίες αυτές που μεταβιβάστηκαν από τους Rishi μέσα από αιώνες μέσω της Shishya Parampara, δηλαδή της παραδοσιακής σχέσης γκουρού-μαθητή, δόθηκαν στους ανθρώπους για να τους βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουν την έμφυτη θεϊκή φύση τους.

Η Bhagavad Gita είναι ένα ινδουιστικό κείμενο που θεωρείται μέρος της Mahabharata, ενός επικού ποιήματος επηρεασμένου από τις Βέδες και βασισμένου σε αυτές. Οι μελετητές χρονολογούν τη σύνθεσή της μεταξύ του 5ου και του 2ου αιώνα π.Χ. Μέσα στην Bhagavad Gita υπάρχουν σημαντικές αναφορές σε πρακτικές και αρχές της yoga, όπως «Όταν ο νους, συγκρατημένος από τις υλικές δραστηριότητες, γίνεται ακίνητος με την πρακτική της yoga, τότε ο yogi είναι σε θέση να βλέπει την ψυχή μέσα από τον εξαγνισμένο νου και χαίρεται με την εσωτερική χαρά».

Τα πρωταρχικά μονοπάτια της yoga

• Karma yoga (γιόγκα της δράσης): Δίνει έμφαση στην ανιδιοτέλεια και στην εκπλήρωση των καθηκόντων του ατόμου για να υποσκελίσει το «εγώ», να εξαγνίσει την καρδιά και να καλλιεργήσει την οντότητά του. Στις πρακτικές της, χρησιμοποιούνται σωματικές δραστηριότητες όπως το μαγείρεμα, η καθαριότητα και η διδασκαλία.
• Bhakti yoga (γιόγκα της αφοσίωσης): Εμπλέκει τη συναισθηματική πτυχή του νου μέσω της αφοσίωσης στο θείο, αναπτύσσοντας την ταπεινότητα και την παράδοση. Οι μέθοδοι περιλαμβάνουν την προσευχή, την ψαλμωδία και τη συμμετοχή σε τελετουργίες.
• Jñāna yoga (γιόγκα της γνώσης): Εστιάζει στην ενδοσκόπηση μέσω της διανοητικής αμφισβήτησης, του προβληματισμού και του διαλογισμού σχετικά με τη φύση της αλήθειας.
• Rāja yoga (γιόγκα του ελέγχου του νου): Χρησιμοποιεί τεχνικές ασκήσεων αναπνοής και διαλογισμό για τον έλεγχο του σώματος, του νου και των αισθήσεων. Η έμφασή της στο φυσικό σώμα και η χρήση συγκεκριμένων τεχνικών για την επίτευξη συγκεκριμένων αποτελεσμάτων βασίζονται στην κατανόηση της φυσιολογίας του σώματος και των επιδράσεων των πρακτικών στο σώμα και το νου.

Hatha yoga: Αυτό που οι Δυτικοί αποκαλούμε «γιόγκα»

Οι Rishi κατανοούσαν ότι ένα αδύναμο σώμα δεν μπορούσε να καθίσει ακίνητο για παρατεταμένες χρονικές περιόδους, έτσι προκειμένου να προετοιμάσουν το σώμα και το νου για την πρακτική του διαλογισμού (για την επιδίωξη του μονοπατιού της Rāja yoga), ανέπτυξαν μια πρακτική που ονομάζεται Hatha yoga. Αυτό είναι το είδος της γιόγκα που ασκούμε περισσότερο στον Δυτικό κόσμο ως μέρος ενός προγράμματος σωματικής άσκησης.

Η κυριολεκτική σανσκριτική σημασία της λέξης Hatha είναι «δύναμη» ή «προσπάθεια». Η ινδουιστική ερμηνεία της Hatha αναφέρεται στην ένωση των αντίθετων ενεργειών του ήλιου (ha) και της σελήνης (tha) μέσα στο σώμα, που οδηγεί στην ισορροπία και την αρμονία. Με αυτή την έννοια, η Hatha yoga μπορεί να θεωρηθεί ως μια πρακτική που χρησιμοποιεί την φυσική δύναμη ή την προσπάθεια μας να επιφέρουμε μια μεταμόρφωση στο σώμα και το μυαλό. Γι’ αυτό και η πρακτική της Hatha yoga απαιτεί ιδιαίτερη συγκέντρωση. Ο δάσκαλος της γιόγκα Swāmi Satchidānanda είχε πει:

«Η ηρεμία του νου είναι yoga. Όχι απλώς να στέκεσαι στο κεφάλι σου».

Όταν η yoga ήρθε για πρώτη φορά στη Δύση, από δασκάλους όπως ο Swāmi Rama Tirtha και ο Paramhansa Yogānanda, έδωσαν μεγάλη έμφαση στις πνευματικές πτυχές της πρακτικής, διδάσκοντας το πλήρες σύστημα της yoga και τη φιλοσοφία της. Άλλα με την πάροδο του χρόνου, η Hatha yoga, έγινε κυρίαρχη χωρίς να αναδεικνύεται η πνευματική πρακτική της. Όμως η σωματική εξάσκηση από μόνη της είναι ελλιπής. Για να ασκήσουμε τη yoga πιο αποτελεσματικά, η κατανόηση της φιλοσοφίας της είναι το «κλειδί», καθώς αυτή ασχολείται με τη σχέση του νου και της πνευματικής ανάπτυξης.

Η πνευματική σύνδεση μεταξύ yoga και ινδουισμού

Ο Jay Lakhani, Ινδουιστής συγγραφέας και δάσκαλος της Ινδουιστικής Ακαδημίας, περιέγραψε τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας ένωσης:

«Υπάρχει κάτι πολύ περισσότερο από ό,τι φαίνεται με το μάτι -είμαστε κάτι περισσότερο από υλικά όντα. Μόνο μέσα από τεράστια ενδοσκόπηση μπορείς να ανακαλύψεις ξανά την ουσιαστική ταυτότητα. Όχι μόνο το σώμα και το μυαλό, αλλά το πνεύμα που μας φωτίζει όλους. Και η επανασύνδεσή μας με το πνεύμα είναι η ιδέα της yoga -η ένωση με την πραγματική μας φύση».

Ουσιαστικά, η yoga είναι μια πνευματική πρακτική που έχει σκοπό να βοηθήσει στον εξαγνισμό και την προετοιμασία του σώματος και του νου, ώστε να αναγνωρίσει κανείς πρώτα το Atman (ψυχή) μέσα του και στη συνέχεια να το ενώσει με το Brahman (μια μεταφυσική έννοια του Ινδουισμού) ή το θείο. Η ινδουιστική φιλοσοφία θεωρεί αυτή την επίτευξη της ένωσης με το θείο ως τον τελικό στόχο της ανθρώπινης ύπαρξης και ονομάζεται Moksha ή Mukti. Αυτή η επίτευξη λέγεται ότι είναι μια απελευθέρωση, μια απαλλαγή από τον κύκλο της γέννησης, του θανάτου και της αναγέννησης (Samsara).

Atman είναι η σανσκριτική λέξη για τον «εαυτό» και την «αναπνοή» και αναφέρεται στην ινδουιστική αντίληψη της ψυχής -ενός παγκόσμιου εαυτού ή μιας αιώνιας προσωπικότητας-, όπου το Atman είτε μεταλλάσσεται σε μια νέα ζωή είτε επιτυγχάνει την απελευθέρωση μετά το θάνατο. Το Atman είναι μέρος του συμπαντικού Brahman -της απόλυτης πραγματικότητας που διέπει όλα τα φαινόμενα- και μπορεί να επικοινωνεί ή να συγχωνεύεται μαζί του. Σύμφωνα με την ινδουιστική φιλοσοφία, το Atman (ο εαυτός μας, το άτομο) είναι τελικά ταυτόσημο με την υπέρτατη πραγματικότητα του Brahman (το σύμπαν, το σύνολο). Η επίτευξη του Moksha σημαίνει να συνειδητοποιήσουμε αυτή την ταυτότητα και να γίνουμε ένα με το θείο. Αυτή η κατάσταση της ενότητας χαρακτηρίζεται από μια βαθιά αίσθηση ειρήνης, χαράς και ενότητας με όλη τη συμπαντική δημιουργία.

Οι Βέδες έδιναν έμφαση στις τελετουργικές θυσίες για να ευχαριστήσουν τους θεούς, αλλά οι Rishi πίστευαν ότι η αληθινή πνευματική ανάπτυξη προέρχεται από την εσωτερική θυσία. Αυτό περιλαμβάνει την αυτογνωσία και την αναγνώριση ότι ο αληθινός εαυτός δεν είναι το φυσικό σώμα ή το «εγώ». Η δράση περιλαμβάνει την εκτέλεση ανιδιοτελών πράξεων χωρίς προσκόλληση στα αποτελέσματα και η σοφία περιλαμβάνει την απόκτηση κατανόησης της πραγματικότητας μέσω του προβληματισμού και της μελέτης. Θυσιάζοντας το «εγώ» και τις επιθυμίες μέσω αυτών των πρακτικών, οι Rishi πίστευαν ότι μπορούσε κανείς να επιτύχει πνευματική ανάπτυξη και διαφώτιση, έτσι ώστε να ενωθεί με το θείο.

Η yoga μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο για πνευματική ανάπτυξη και διαφώτιση, όταν ασκείται με αυτή την πρόθεση και την απαραίτητη προσοχή, ενώνοντας το μυαλό, το σώμα και το πνεύμα. Όπως κάθε πνευματικό ταξίδι, η yoga είναι ένα βαθιά προσωπικό ταξίδι. Τα οφέλη της μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά η κατανόηση της φιλοσοφίας γύρω από αυτή την πρακτική είναι το κλειδί για να αποκομίσει κανείς τα οφέλη της πρακτικής της.

Όπως αναφέρεται στο Bhagavad Gitā:

«Για κάποιον που έχει κατακτήσει το νου, ο νους είναι ο καλύτερος φίλος -αλλά για κάποιον που δεν το έχει καταφέρει, ο νους του θα παραμείνει ο μεγαλύτερος εχθρός. Η yoga είναι το ταξίδι του εαυτού, μέσω του εαυτού, προς τον εαυτό».