Η Ιστορία κάνει κύκλους -αυτό ειναι γνωστό. Μάλιστα οι κύκλοι της είναι συνήθως διάρκειας 20-25 ετών, που σημαίνει πως μια συνήθεια ή ένα trend που ήταν μαζικό πριν 25 χρόνια, ενδέχεται να επιστρέψει το ίδιο δυναμικά, ως αντίδραση σε κάτι που υπερέχει σήμερα (αλλά έχει κάνει τον κοινωνικο-οικονομικό του κύκλο).
Στις ΗΠΑ, οι κοινωνιολόγοι υποψιάζονται ότι αυτό συμβαίνει ήδη με την υλιστική γενιά των ίνφλουενσερς, η οποία διαδέχτηκε την Gen Z των τεχνο-λάγνων (όσων «κόλλησαν» με το ιντερνετ και τα επιτεύγματά του προ δεκαετίας) και η οποία με την σειρά της διαδέχτηκε εκείνη των σημερινών 40αρηδων, οι οποίοι γαλουχήθηκαν την δεκαετία του ’90 με μια γενναία δόση από χαλαρότητα -slacking, δηλαδή, αγγλιστί, καθώς slacker είναι ο τύπος που την έχει δει… χαλαρουίτα.
Είναι όσοι μεγάλωσαν με τους πρωταγωνιστές ταινιών όπως το «Singles» του 1992, το «Reality Bites» του 1994 και το «Slacker» του 1991. Που έβλεπαν στην οθόνη τους αντικαπιταλιστικά πρότυπα, τα οποία γεννήθηκαν ακριβώς ως αντίστιξη στην γενία των γιάπις και του Gordon Gekko, την γενιά του χρηματιστηρίου της Γουόλ Στριτ και της απόλυτης οικονομικής ευμάρειας του Patrick Bateman, του πρωταγωνιστή του αρχετυπικού μυθιστορήματος «American Psycho» του Μπρετ Ιστον Ελις.
Και που σήμερα, ως 40αρηδες, φρίττουν βλέποντας το περιρρέον uber-υλιστικό κλίμα της «τοποθέτησης προϊόντος» ή της «τοποθέτησης ίνφλουενσερ» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
«Είναι δύσκολο να θυμηθεί κανείς μια εποχή που το scrolling στο Instagram δεν ήταν μια απολύτως εξαντλητική εμπειρία», αναφέρει σε άρθρο του το Quartz, προσθέτοντας:
«Εκεί που κάποτε το κοινωνικό δίκτυο ήταν ένα απλό διάλειμμα για παρατήρηση, τώρα είναι μια παρέλαση στρατηγικά σχεδιασμένων ενημερώσεων περί καλής ζωής, επιτευγμάτων σταδιοδρομίας και δημόσιων δεσμεύσεων για λιγότερο χρόνο στο Διαδίκτυο (αποκλειστικά από άτομα που κερδίζουν χρήματα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης): και όλα αυτά πλαισιωμένα με μια προσεκτικά επιλεγμένη γλώσσα του δελτίου τύπου ενός επίδοξου μαρκετίστα. Όλοι προσπαθούν τόσο πολύ, τόσο μα τόσο πολύ σκληρά».
Σε αντίθεση με τα ’90s, φυσικά: τότε που οι νέοι της εποχής, αντί να προβάλλουν τόσο προσεκτικά την δημόσια εικόνα τους, απλώς κάπνιζαν μπάφους, άραζαν στα πεζοδρόμια και τα παγκάκια κι άκουγαν μουσική από γουόκμαν, μια «ψείρα» ο καθένας στο αυτί του.
Αλλο κλίμα θα μου πεις, και δικαίως: τώρα το Διαδίκτυο, τότε οι δρόμοι. Τώρα η κλειστή ιντερνετική κοινότητα μερικών «εκλεκτών», τότε ο κόσμος όλος.
Αλλά και οι αξίες της κάθε γενιάς είναι διαφορετικές: οι σημερινοί 40αρηδες δεν είχαν την επαγγελματική φιλοδοξία για οδηγό ζωής. Ούτε το να βγάλουν χρήματα και να αγοράσουν βίλες και επαύλεις. Τον κόσμο ήθελαν να αλλάξουν -άσχετο αν δεν τα κατάφεραν.
Γι’ αυτό και στο «Reality Bites», ο χαρακτήρας της Winona Ryder, η Leilana, τελικά επιλέγει τον απογοητευμένο και φτωχό, αλλά ιδεαλιστή μουσικό (που υποδύεται ο Ethan Hawke) αντί του «φτασμένου» και «κωλοφτιαγμένου» στελέχους σε τηλεοπτικό δίκτυο Ben Stiller.
Φυσικά, ο καπιταλισμός σήμερα – ειδικά μέσα σε ένα περιβάλλον οικονομικής κρίσης, η οποία διογκώνει τις οικονομικές ανισότητες – είναι πιο ισχυρός από ποτέ. Και το Διαδίκτυο είναι η βασική συνιστώσα του.
«Ο σημερινός ίνφλουενσερ είναι η αποθέωση όλης αυτής της κενής προσπάθειας, αυτού του σύγχρονου συνόλου αξιών που έχει φτάσει στο άλλο (απολύτως γκροτέσκο) άκρο του: Τίποτα δεν είναι ιερό, η τέχνη έχει αντικατασταθεί από το «περιεχόμενο», το λεγόμενο content, και όλα και όλοι είναι προς πώληση», σημειώνει το εκτενές άρθρο, προσθέτοντας ότι «αυτό ισχύει ακόμη και όταν το ίδιο μήνυμα περνά στη γλώσσα της αντικουλτούρας, του counter-culture: Οι οικολογικά συνειδητοποιημένοι ίνφλουενσερς δεν έχουν απολύτως κανένα πρόβλημα στο να πραγματοποιούν διαρκώς (οικολογικώς δυσάρεστα) αεροπορικά ταξίδια δωρεάν ταξίδια δωρισμένα από τους χορηγούς τους. Ή οι γκουρού της γιόγκα να διακινούν την δήθεν αντικαταναλωτική τους πνευματικότητα προωθώντας το συγκεκριμένο τσάι που ανήκει στον κολοσσό της μάρκας Unilever».
Γιατί, σε αντίθεση με τον slacker, ο οποίος λόγω εργασιακου ethos δεν θα έβλεπε λεφτά ακόμη και αν δούλευε 12ωρο, για τον σημερινό ίνφλουενσερ τα πάντα, από το πρωινό ξύπνημα μέχρι την ζαχαρίνη του καφέ τους, όλα μα όλα αποτελούν μια πιθανή ευκαιρία να κερδίσουν χρήματα. Το δικό τους εργασιακό ethos είναι: Η δουλειά [ό,τι και αν θεωρούν οι ίδιοι ως «δουλειά»] είναι ζωή και το να πληρώνεσαι για να ζήσεις την καλύτερη δυνατή ζωή σου είναι η απόλυτη ανθρώπινη φιλοδοξία.
Αυτό ακριβώς δηλαδή που αναφέρει και ο Will Storr στο βιβλίο του με τίτλο «Selfie: Πώς η Δύση έπαθε εμμονή με τον ίδιο της τον εαυτό», ότι ο σημερινός ίνφλουενσερ αποτελεί το άκρως αντίθετο του slacker: «έναν εξωστρεφή, συνήθως όμορφο, ατομικιστή, εκνευριστικά αισιόδοξο, σκληρά εργαζόμενο, κοινωνικά συνειδητοποιημένο και με υψηλή αυτοεκτίμηση πολίτη του κόσμου που εμφορείται από διαρκή και ξεκάθαρο επιχειρηματικό δόλο και με ένα κοντάρι για selfie μονίμως στο χέρι του».
«Μπορείτε να δείτε γιατί συμβαίνει αυτό: αφορά στη συρρίκνωση της μεσαίας τάξης και της οικονομίας μας», λέει η Laurence Scott, λέκτορας του NYU στο Λονδίνο και συγγραφέας του «Picnic Comma Lightning: In Search of a New Reality», που αποτελεί μια εξερεύνηση της πραγματικότητας στην ψηφιακή εποχή. «Ο νεοφιλελευθερισμός του σήμερα έχει καταργήσει τόσους πολλούς τρόπους απόκτησης σταθερού εισοδήματος που δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αναδείχθηκε όλη αυτή η κουλτούρα των ίνφλουενσερς».
Η Scott έθεσε για πρώτη φορά αυτή την ιδέα σε μια συνέντευξή της στο podcast του Russell Brand. «Εγώ θεωρώ ότι έχει αρχίσει να υπάρχει μια αυξανόμενη απέχθεια προς αυτή την κουλτούρα και τελικά ενδέχεται να επανεμφανιστεί ο τύπος και ο χαρακτήρας του ατόμου που είχαμε στις αρχές και τα μέσα της δεκαετίας του ’90».
Είναι όμως πιθανό και δυνατό να είμαστε slackers σήμερα;
Θεωρητικά, όχι. Γιατί οι slackers ανήκαν, κυρίως, στην μεσαία τάξη, η οποία έχει πλέον εξαϋλωθεί. Ακόμα κι αν οι όποιοι στόχοι της ζωής σας δεν οδεύουν προς την «αριστεία» [ένα κοινό χαρακτηριστικό τόσο του νεοφιλελευθερισμού, όσο και των ίνφλουενσερς], ακόμη και αν απλώς θέλετε μια σταθερή δουλειά με μέτρια χρήματα και απλώς μια φθηνή στέγη πάνω από το κεφάλι σας, ακόμη και αυτά είναι πολύ πιο δύσκολο να επιτευχθούν αυτές τις μέρες -σε σχέση πάντα με πριν από 25 χρόνια.
«Σκέφτομαι τους πρωταγωνιστές του “Reality Bites” και νιώθω ότι ήταν μεν σχετικά κοινωνικά προνομιούχοι, αλλά ήταν κάπως τεμπέληδες και δεν είχαν ποτέ καθόλου χρήματα πάνω τους. Τα κατάφερναν όμως να τα φέρουν βόλτα, κάπως», λέει η Scott. «Πλέον όμως, είναι πραγματικά αδύνατο να ζεις μια ζωή εντός μιας μεγαλούπολης με πολύ λίγα χρήματα».
«Φυσικά, τίποτα δεν είναι απίθανο στην εποχή που ζούμε, ειδικά στις ΗΠΑ. Λόγου χάρη, ένα από τα πιο προβεβλημένα μέλη του Κογκρέσου, η Alexandria Ocasio Cortez, αυτοπροσδιορίζεται ως «δημοκρατική σοσιαλίστρια»—ένας όρος που θα ήταν εντελώς μη-αποδεκτός στις ΗΠΑ πριν από 5-6 χρόνια. Η ιδέα του σοσιαλισμού ως ρεαλιστικής εναλλακτικής στον ατομικιστικό καπιταλισμό κερδίζει έδαφος και στα νεανικά κινήματα αλλού. Μπορεί να είναι απλώς μια τάση που θα έρθει και θα παρέλθει ή θα μπορούσε να είναι ένα σημάδι μιας λιγότερο ατομικιστικής (και λιγότερο φιλόδοξης) εποχής που θα έρθει», καταλήγει με νόημα το δημοσίευμα του Quartz.
Αλλά ακόμα και αν αυτή η περιλάλητη επιστροφή των slackers δεν συμβεί σε οικονομικό επίπεδο, η ίδια η Scott πιστεύει ότι είναι εξαιρετικά πιθανή μια, έστω πιο χαλαρή, αναβίωσή τους, που αρχικά θα είναι στιλιστική.
«Απλώς, κάποια στιγμή, θα σταματήσει να είναι ωραίο και κοινωνικά αποδεκτό να προσπαθείς τόσο σκληρά όσο οι ίνφλουενσερς. Μπορεί η επιστροφή τους να γίνει διαμέσου του αισθητικού στοιχείου», καταλήγει με την σειρά της η Scott. «Μια απλή επιστροφή στην ιδέα ότι, εδώ που τα λέμε, είναι λίγο ντροπιαστικό να είσαι συνεχώς στην τσέπη όλων αυτών των εταιρειών, μόνο και μόνο για να εκθέτεις τον εαυτό σου για χρήματα».
Η Ιστορία κάνει κύκλους -αυτό ειναι γνωστό. Μάλιστα οι κύκλοι της είναι συνήθως διάρκειας 20-25 ετών, που σημαίνει πως μια συνήθεια ή ένα trend που ήταν μαζικό πριν 25 χρόνια, ενδέχεται να επιστρέψει το ίδιο δυναμικά, ως αντίδραση σε κάτι που υπερέχει σήμερα (αλλά έχει κάνει τον κοινωνικο-οικονομικό του κύκλο).
Στις ΗΠΑ, οι κοινωνιολόγοι υποψιάζονται ότι αυτό συμβαίνει ήδη με την υλιστική γενιά των ίνφλουενσερς, η οποία διαδέχτηκε την Gen Z των τεχνο-λάγνων (όσων «κόλλησαν» με το ιντερνετ και τα επιτεύγματά του προ δεκαετίας) και η οποία με την σειρά της διαδέχτηκε εκείνη των σημερινών 40αρηδων, οι οποίοι γαλουχήθηκαν την δεκαετία του ’90 με μια γενναία δόση από χαλαρότητα -slacking, δηλαδή, αγγλιστί, καθώς slacker είναι ο τύπος που την έχει δει… χαλαρουίτα.
Είναι όσοι μεγάλωσαν με τους πρωταγωνιστές ταινιών όπως το «Singles» του 1992, το «Reality Bites» του 1994 και το «Slacker» του 1991. Που έβλεπαν στην οθόνη τους αντικαπιταλιστικά πρότυπα, τα οποία γεννήθηκαν ακριβώς ως αντίστιξη στην γενία των γιάπις και του Gordon Gekko, την γενιά του χρηματιστηρίου της Γουόλ Στριτ και της απόλυτης οικονομικής ευμάρειας του Patrick Bateman, του πρωταγωνιστή του αρχετυπικού μυθιστορήματος «American Psycho» του Μπρετ Ιστον Ελις.
Και που σήμερα, ως 40αρηδες, φρίττουν βλέποντας το περιρρέον uber-υλιστικό κλίμα της «τοποθέτησης προϊόντος» ή της «τοποθέτησης ίνφλουενσερ» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
«Είναι δύσκολο να θυμηθεί κανείς μια εποχή που το scrolling στο Instagram δεν ήταν μια απολύτως εξαντλητική εμπειρία», αναφέρει σε άρθρο του το Quartz, προσθέτοντας:
«Εκεί που κάποτε το κοινωνικό δίκτυο ήταν ένα απλό διάλειμμα για παρατήρηση, τώρα είναι μια παρέλαση στρατηγικά σχεδιασμένων ενημερώσεων περί καλής ζωής, επιτευγμάτων σταδιοδρομίας και δημόσιων δεσμεύσεων για λιγότερο χρόνο στο Διαδίκτυο (αποκλειστικά από άτομα που κερδίζουν χρήματα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης): και όλα αυτά πλαισιωμένα με μια προσεκτικά επιλεγμένη γλώσσα του δελτίου τύπου ενός επίδοξου μαρκετίστα. Όλοι προσπαθούν τόσο πολύ, τόσο μα τόσο πολύ σκληρά».
Σε αντίθεση με τα ’90s, φυσικά: τότε που οι νέοι της εποχής, αντί να προβάλλουν τόσο προσεκτικά την δημόσια εικόνα τους, απλώς κάπνιζαν μπάφους, άραζαν στα πεζοδρόμια και τα παγκάκια κι άκουγαν μουσική από γουόκμαν, μια «ψείρα» ο καθένας στο αυτί του.
Αλλο κλίμα θα μου πεις, και δικαίως: τώρα το Διαδίκτυο, τότε οι δρόμοι. Τώρα η κλειστή ιντερνετική κοινότητα μερικών «εκλεκτών», τότε ο κόσμος όλος.
Αλλά και οι αξίες της κάθε γενιάς είναι διαφορετικές: οι σημερινοί 40αρηδες δεν είχαν την επαγγελματική φιλοδοξία για οδηγό ζωής. Ούτε το να βγάλουν χρήματα και να αγοράσουν βίλες και επαύλεις. Τον κόσμο ήθελαν να αλλάξουν -άσχετο αν δεν τα κατάφεραν.
Γι’ αυτό και στο «Reality Bites», ο χαρακτήρας της Winona Ryder, η Leilana, τελικά επιλέγει τον απογοητευμένο και φτωχό, αλλά ιδεαλιστή μουσικό (που υποδύεται ο Ethan Hawke) αντί του «φτασμένου» και «κωλοφτιαγμένου» στελέχους σε τηλεοπτικό δίκτυο Ben Stiller.
Φυσικά, ο καπιταλισμός σήμερα – ειδικά μέσα σε ένα περιβάλλον οικονομικής κρίσης, η οποία διογκώνει τις οικονομικές ανισότητες – είναι πιο ισχυρός από ποτέ. Και το Διαδίκτυο είναι η βασική συνιστώσα του.
«Ο σημερινός ίνφλουενσερ είναι η αποθέωση όλης αυτής της κενής προσπάθειας, αυτού του σύγχρονου συνόλου αξιών που έχει φτάσει στο άλλο (απολύτως γκροτέσκο) άκρο του: Τίποτα δεν είναι ιερό, η τέχνη έχει αντικατασταθεί από το «περιεχόμενο», το λεγόμενο content, και όλα και όλοι είναι προς πώληση», σημειώνει το εκτενές άρθρο, προσθέτοντας ότι «αυτό ισχύει ακόμη και όταν το ίδιο μήνυμα περνά στη γλώσσα της αντικουλτούρας, του counter-culture: Οι οικολογικά συνειδητοποιημένοι ίνφλουενσερς δεν έχουν απολύτως κανένα πρόβλημα στο να πραγματοποιούν διαρκώς (οικολογικώς δυσάρεστα) αεροπορικά ταξίδια δωρεάν ταξίδια δωρισμένα από τους χορηγούς τους. Ή οι γκουρού της γιόγκα να διακινούν την δήθεν αντικαταναλωτική τους πνευματικότητα προωθώντας το συγκεκριμένο τσάι που ανήκει στον κολοσσό της μάρκας Unilever».
Γιατί, σε αντίθεση με τον slacker, ο οποίος λόγω εργασιακου ethos δεν θα έβλεπε λεφτά ακόμη και αν δούλευε 12ωρο, για τον σημερινό ίνφλουενσερ τα πάντα, από το πρωινό ξύπνημα μέχρι την ζαχαρίνη του καφέ τους, όλα μα όλα αποτελούν μια πιθανή ευκαιρία να κερδίσουν χρήματα. Το δικό τους εργασιακό ethos είναι: Η δουλειά [ό,τι και αν θεωρούν οι ίδιοι ως «δουλειά»] είναι ζωή και το να πληρώνεσαι για να ζήσεις την καλύτερη δυνατή ζωή σου είναι η απόλυτη ανθρώπινη φιλοδοξία.
Αυτό ακριβώς δηλαδή που αναφέρει και ο Will Storr στο βιβλίο του με τίτλο «Selfie: Πώς η Δύση έπαθε εμμονή με τον ίδιο της τον εαυτό», ότι ο σημερινός ίνφλουενσερ αποτελεί το άκρως αντίθετο του slacker: «έναν εξωστρεφή, συνήθως όμορφο, ατομικιστή, εκνευριστικά αισιόδοξο, σκληρά εργαζόμενο, κοινωνικά συνειδητοποιημένο και με υψηλή αυτοεκτίμηση πολίτη του κόσμου που εμφορείται από διαρκή και ξεκάθαρο επιχειρηματικό δόλο και με ένα κοντάρι για selfie μονίμως στο χέρι του».
«Μπορείτε να δείτε γιατί συμβαίνει αυτό: αφορά στη συρρίκνωση της μεσαίας τάξης και της οικονομίας μας», λέει η Laurence Scott, λέκτορας του NYU στο Λονδίνο και συγγραφέας του «Picnic Comma Lightning: In Search of a New Reality», που αποτελεί μια εξερεύνηση της πραγματικότητας στην ψηφιακή εποχή. «Ο νεοφιλελευθερισμός του σήμερα έχει καταργήσει τόσους πολλούς τρόπους απόκτησης σταθερού εισοδήματος που δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αναδείχθηκε όλη αυτή η κουλτούρα των ίνφλουενσερς».
Η Scott έθεσε για πρώτη φορά αυτή την ιδέα σε μια συνέντευξή της στο podcast του Russell Brand. «Εγώ θεωρώ ότι έχει αρχίσει να υπάρχει μια αυξανόμενη απέχθεια προς αυτή την κουλτούρα και τελικά ενδέχεται να επανεμφανιστεί ο τύπος και ο χαρακτήρας του ατόμου που είχαμε στις αρχές και τα μέσα της δεκαετίας του ’90».
Είναι όμως πιθανό και δυνατό να είμαστε slackers σήμερα;
Θεωρητικά, όχι. Γιατί οι slackers ανήκαν, κυρίως, στην μεσαία τάξη, η οποία έχει πλέον εξαϋλωθεί. Ακόμα κι αν οι όποιοι στόχοι της ζωής σας δεν οδεύουν προς την «αριστεία» [ένα κοινό χαρακτηριστικό τόσο του νεοφιλελευθερισμού, όσο και των ίνφλουενσερς], ακόμη και αν απλώς θέλετε μια σταθερή δουλειά με μέτρια χρήματα και απλώς μια φθηνή στέγη πάνω από το κεφάλι σας, ακόμη και αυτά είναι πολύ πιο δύσκολο να επιτευχθούν αυτές τις μέρες -σε σχέση πάντα με πριν από 25 χρόνια.
«Σκέφτομαι τους πρωταγωνιστές του “Reality Bites” και νιώθω ότι ήταν μεν σχετικά κοινωνικά προνομιούχοι, αλλά ήταν κάπως τεμπέληδες και δεν είχαν ποτέ καθόλου χρήματα πάνω τους. Τα κατάφερναν όμως να τα φέρουν βόλτα, κάπως», λέει η Scott. «Πλέον όμως, είναι πραγματικά αδύνατο να ζεις μια ζωή εντός μιας μεγαλούπολης με πολύ λίγα χρήματα».
«Φυσικά, τίποτα δεν είναι απίθανο στην εποχή που ζούμε, ειδικά στις ΗΠΑ. Λόγου χάρη, ένα από τα πιο προβεβλημένα μέλη του Κογκρέσου, η Alexandria Ocasio Cortez, αυτοπροσδιορίζεται ως «δημοκρατική σοσιαλίστρια»—ένας όρος που θα ήταν εντελώς μη-αποδεκτός στις ΗΠΑ πριν από 5-6 χρόνια. Η ιδέα του σοσιαλισμού ως ρεαλιστικής εναλλακτικής στον ατομικιστικό καπιταλισμό κερδίζει έδαφος και στα νεανικά κινήματα αλλού. Μπορεί να είναι απλώς μια τάση που θα έρθει και θα παρέλθει ή θα μπορούσε να είναι ένα σημάδι μιας λιγότερο ατομικιστικής (και λιγότερο φιλόδοξης) εποχής που θα έρθει», καταλήγει με νόημα το δημοσίευμα του Quartz.
Αλλά ακόμα και αν αυτή η περιλάλητη επιστροφή των slackers δεν συμβεί σε οικονομικό επίπεδο, η ίδια η Scott πιστεύει ότι είναι εξαιρετικά πιθανή μια, έστω πιο χαλαρή, αναβίωσή τους, που αρχικά θα είναι στιλιστική.
«Απλώς, κάποια στιγμή, θα σταματήσει να είναι ωραίο και κοινωνικά αποδεκτό να προσπαθείς τόσο σκληρά όσο οι ίνφλουενσερς. Μπορεί η επιστροφή τους να γίνει διαμέσου του αισθητικού στοιχείου», καταλήγει με την σειρά της η Scott. «Μια απλή επιστροφή στην ιδέα ότι, εδώ που τα λέμε, είναι λίγο ντροπιαστικό να είσαι συνεχώς στην τσέπη όλων αυτών των εταιρειών, μόνο και μόνο για να εκθέτεις τον εαυτό σου για χρήματα».
