Ο τουρισμός είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο. Από την εποχή των περιηγητών του 18ου αιώνα, που συμπεριελάμβανε μια χορεία προνομιούχων ανθρώπων των οποίων τα ταξίδια ήταν  επίδειξη του πλούτου και της ανώτερης κοινωνικής τους τάξης, μέχρι τον εκδημοκρατισμό της επιλογής τουριστικών προορισμών. Η εγκαινίαση φιλεργατικών νόμων στον 20ο αιώνα  που χορηγούσαν άδεια μετ’ αποδοχών στους εργαζόμενους άνοιγε τους ορίζοντες σε εκατομμύρια για ταξίδια στο εξωτερικό. Ολοένα και περισσότεροι αναζητούν αυτό που έγραφε ο Mark Twain: να αντικαταστήσουν τη φαντασία με την πραγματικότητα, αντί να φαντάζονται πώς είναι ο κόσμος, να τον ανακαλύψουν ιδίοις όμμασι.

Οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην εδραίωση του τουρισμού ως ένα εξόχως  διαδεδομένο και καθολικό μέσο απόδρασης ήταν αφενός οι τεχνολογικές εξελίξεις στα μέσα μεταφοράς, οι οποίες οδήγησαν στη σμίκρυνση των αποστάσεων. Συμπληρωματικά, η πτώση των τιμών των εισιτηρίων απελευθέρωσε τα ταξίδια προς χρήση του καθενός. Αφετέρου, η ραγδαία εξέλιξη των μορφών επικοινωνίας, με προεξάρχον το διαδίκτυο, οδήγησαν σε μια απαράμιλλη ευκολία συνεννόησης ανάμεσα σε διαφορετικά σημεία της υφηλίου. Η έλευση της παγκοσμιοποίησης, ειδικότερα δε μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, μετέτρεψε τον πλανήτη σε μια συνεχή προσφορά τουριστικών επιλογών ( από θρησκευτικό μέχρι παραθεριστικό) προάγοντας τη βιομηχανία του τουρισμού στην πιο επικερδή μορφή.

Ο τουρισμός συμβαδίζει με τον κοσμοπολιτισμό και την πολυπολιτισμικότητα που χαρακτηρίζει ολοένα και περισσότερο τις σύγχρονες κοινωνίες. Έχει, όμως, και ένα αρνητικό αποτύπωμα που εξετάζεται παρακάτω.

Μια βασική διχοτόμηση υφίσταται ανάμεσα σε πόλεις και προορισμούς, που η βασική τους οικονομική πηγή είναι η τουριστική αγορά και σε άλλες που είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της οικονομικής τους άνθησης. Προορισμοί που διαφημίζουν τα τοπικά τους φυσικά πλούτη και πόλεις που σεμνύνονται για την πολιτιστική και ιστορική τους ακτινοβολία.

Σε πόλεις όπου ο τουρισμός δεν αποτελεί προτεραιότητα ελλοχεύει ο κίνδυνος -όταν αυτός αναπτυχθεί υπέρμετρα -να αλλοιώσει  τους ρυθμούς των γηγενών της κατοίκων σε ανυπολόγιστο βαθμό. Η αγορά καθορίζεται από τις ανάγκες των τουριστών αλλάζοντας τόσο τη μορφή των προσφερόμενων υπηρεσίων όσο και την ποιότητα, καθώς οι τουρίστες δεν αποτελούν μόνιμο και σταθερό πελάτη. Κατακλυσμιαίες αλλαγές επέρχονται και σε αμιγώς τουριστικούς προορισμούς όχι μόνο στις υπηρεσίες που προσφέρουν, αλλά στη λογική των ίδιων των αξιοθέατων: η εκκλησία Santa Croce της Φλωρεντίας λ.χ. χρεώνει την είσοδο στο ναό, του οποίου η αρχική χρήση επέτρεπε ελεύθερη πρόσβαση των πιστών θεωρούσε εξοβελιστέα η ιδέα του χρήματος κατά τη διάρκεια της λειτουργία της.

Ο τουρισμός αλλοιώνει τη φυσιογνωμία του κέντρου της πόλης κατευθύνοντας την οικονομία προς υπηρεσίες που καθιστούν ευκολότερη τη διαμονή του τουρίστα και όχι του γηγενή. Η θέση του τελευταίου γίνεται ακόμα πιο δυσχερής αναφορικά με το φλέγον θέμα της μόνιμης κατοικίας του. Οι ιδιοκτήτες σπιτιών επιλέγουν κυρίως εύπορους και ξένους για να τα νοικιάσουν· μια πρακτική που με την είσοδο του Airbnb οδήγησε τις τιμές σε αστρονομικά νούμερα. Μια τάση που εν τέλει απονεκρώνει τα αστικά κέντρα και τις παραδοσιακές δραστηριότητες. Η έννοια της πόλης σαν σημείο συγκέντρωσης και κοινωνικότητας των κατοίκων εκπέφτει δημιουργώντας ένα αδιόρατο τοίχος ανάμεσα στους  παροδικούς επισκέπτες και στους αυτόχθονες κατοίκους της.

Μια αλλη πτυχή υπήρξε η αλλαγή οικονομικού μοντέλου, καθώς η ραγδαία αποβιομηχανοποίηση επέφερε μια τάση όπου με το βλέμμα στον τουρισμό, επεδίωξε την ανάδειξη του παρελθόντος ακόμα και την επινόηση παραδόσεων. Χιλιάδες μουσεία άνοιξαν αναδεικνύοντας ακόμα και σκοτεινές πτυχές όπως το Μουσείο Δουλείας στο Λίβερπουλ. Ενα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα της επινοημένης παράδοσης είναι το Φεστιβάλ της Βενετίας. Στην αρχική μορφή εορταζόταν σύμφωνα με τα θρσκησκευτικά έθιμα, ενώ στη πορεία, από τον 17ο  αιώνα κι έπειτα, καθιερώθηκε να εορτάζεται για περίπου το μισό έτος έλκοντας το ενδιαφέρον  των τουριστών.

Πολλές πόλεις και προορισμοί τροποποιούν την εικόνα τους βάση των προσδοκιών που έχει ένας τουρίστας για αυτές. Ένα αέναο κυνήγι για εικόνες και πολιτισμικά γνωρίσματα που θα σαγηνεύσουν τον επισκέπτη εκπληρώνοντας την επιθυμία του για γραφικά μέρη, για τοπία αγκυροβολημένα στον χρόνο που φτιάχτηκαν ώστε ο πολιτισμός για τον οποίο φημίζεται η χώρα είναι πανταχού διαθέσιμος. Μια οιονεί θεατρική παράσταση που ο σκοπός της είναι να επιβεβαιώσει όλα όσα περιμένει ο τουρίστας από μια πόλη όπως η Ρώμη ή το Παρίσι. Ακόμα και η κινησιολογία των  εργαζόμενων στο κλάδο του τουρισμού πρέπει, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Roland Barthes, πρέπει να καταυγάζει μια «Ιταλικότητα» ή «Γαλλικότητα»…

Στον αντίποδα ακόμα και η προσπάθεια για ανεύρεση της αυθεντικότητας, πίσω απο τα στερεότυπα σκηνικά και τις εικόνες προς τέρψιν των τουριστών, η έρευνα για την πραγματική ζωή των ανθρώπων καταλήγει λόγω της ζήτησης των τουριστών να γίνει μια ακόμα στερεότυπη έκφανση γραφικότητας που πόρρω απέχει από την πραγματικότητα.

Ακόμα και η περιλάλητη σχέση ανάμεσα φιλοξενούμενο και επισκέπτη, πάνω στην οποία σφυρηλατείται μια γόνιμη ανταλλαγή πολιτισμών αμφισβητείται πάνω στην αδήριτη πραγματικότητα πως ο τουρισμός είναι πρωτίστως μια συναλλαγματική σχέση στην οποία κυριαρχεί το χρήμα. Τόσο οι εργαζόμενοι είναι εξαρτώμενοι  από τον τουρισμό όσο και αυτοί που είναι φαινομενικά ανεξάρτητοι από αυτόν καθορίζουν τις ζωές τους σύμφωνα με τους ρυθμούς και τις επιταγές του. Ο τουρισμός σαν βιομηχανία είναι ικανός για το καλύτερο, αλλά και το χειρότερο.

Ο φημισμένος οικονομολόγος Joseph Schumpeter έκανε λόγο για την καταστροφική δημιουργικότητα του καπιταλισμού και την εγγενή του τάση να παροπλίζει την παρελθούσα τεχνολογία στο όνομα μιας ανώτερης καινούργιας. Ο τουρισμός μπορεί -σύμφωνα με τον Μarco D’Eramo- να ιδωθεί ως καταστροφική δημιουργία, διότι οι προγενέστερες μορφές παραγωγής αντικαθίστανται με μια νέα μορφή πλουτισμού. Στη βόρεια Κρήτη λ.χ. η αγροκαλλιέργεια και το αυθεντικό τοπίο φύσης έχει μεταμορφωθεί σε απρόσωπες κατοικίες για τουρίστες με τα ίχνη του ιστορικού παρελθόντος να έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Εικόνες που συναντούμε σε πολλά αντίστοιχα μέρη του κόσμου.

Ο τουρισμός είναι μια ολοένα και πιο συνήθη πρακτική που υποκινεί εκατομμύρια ανθρώπων σε μια διαρκή κίνηση, σε μια ανεξάντλητη επιθυμία για ταξίδι όμως οι αρνητικές του παρενέργειες τόσο στο τοπίο της χώρας που επιλέγουν όσο και στους ρυθμούς ζωής των κατοίκων της δεν μπορούν να υποτιμηθούν.

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News