«Όποτε είχα άγχος, αντιμετώπιζα κάποια απογοήτευση ή στεναχώρια, ξεσπούσα στο φαγητό. Δεν είχα μέτρο. Έτρωγα ανεξέλεγκτα μεγάλες ποσότητες. Ένιωθα πως η μόνη μου παρηγοριά βρισκόταν στο ψυγείο, έτσι κάθε φορά που αισθανόμουν αυτό το κενό, αυτήν την αγανάκτηση με τον ίδιο μου τον εαυτό, ξεκινούσα να τρώω» Υποστηρίζει η Αγγελική, αναδεικνύοντας για μία ακόμη φορά πως το φαγητό εκτός από βιολογική ανάγκη μπορεί να μετατραπεί σε συναισθηματικό υποκατάστατο.
«Είναι σαν εξάρτηση. Και έχει άμεσο αντίκτυπο στην εξωτερική εμφάνιση και κατ’ επέκταση στην ψυχολογία σου και την αυτοπεποίθησή σου. Όσο πάχαινα, το συναίσθημα της ντροπής και της ενοχής μεγάλωνε. Αισθανόμουν ανίκανη να τιθασεύσω τα αρνητικά αισθήματα για τον εαυτό μου και αυτό με οδηγούσε αυτοτιμωρητικά σε ολοένα και περισσότερη κατανάλωση φαγητού. Η λαχτάρα αυτή για φαγητό είναι διαταραγμένη. Είναι σαν αυτομαστίγωμα», προσθέτει, περιγράφοντας με λίγα λόγια τη διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας την οποία για χρόνια προσπαθούσε μόνη της να καταπολεμήσει χωρίς αποτέλεσμα.
Η διαταραχή υπερφαγίας είναι ίσως η πιο κοινή διατροφική διαταραχή καθώς επηρεάζει το 0,6-2,3% των ανθρώπων παγκοσμίως. Εκτιμάται ότι μπορεί να εμφανιστεί δύο έως τρεις φορές πιο συχνά από τη νευρική ανορεξία –και ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι τα κρούσματα αυξάνονται.
Ωστόσο, η διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας δεν αναγνωρίζεται τόσο από το ευρύ κοινό όσο και από εκείνους στον ιατρικό τομέα, εν μέρει επειδή πολλοί δεν γνωρίζουν για τη διάγνωση ή την πιθανή σοβαρότητά της. Πολλά άτομα που εμφανίζουν για πολλά χρόνια συμπτώματα, αντιμετωπίζονταν επιπόλαια και συχνά ακούν εκφράσεις όπως «Είσαι εκτός ελέγχου» ή «Είναι επειδή δεν έχεις δύναμη θέλησης» ή «Η λαιμαργία είναι αμαρτία» περιγράφοντας απλά την κατάσταση χωρίς να γνωρίζουν ότι αυτό αποτελεί πάθηση που χρειάζεται εξειδικευμένη θεραπέια.
Τι είναι η διαταραχή υπερφαγίας;
Η διαταραχή υπερφαγίας είναι μια σχετικά νεοφερμένη στον κόσμο των κλινικών παθήσεων της ψυχικής υγείας καθώς μόλις πριν από 10 χρόνια μπήκε στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (D.S.M), -το οποίο χρησιμοποιούν οι κλινικοί γιατροί και οι ερευνητές για την ταξινόμηση των παθήσεων ψυχικής υγείας.
Εκείνη την εποχή, η διάγνωση ήταν αρκετά αμφιλεγόμενη, είπε ο Dr. B. Timothy Walsh, ο οποίος ηγήθηκε μιας ομάδας που συνιστούσε αλλαγές στα υπάρχοντα κριτήρια για τις διατροφικές διαταραχές και πρότεινε την προσθήκη νέων σε εκείνη την έκδοση του D.S.M. Κάποιοι νόμιζαν ότι «παθολογούσε την κανονικότητα», είπε, και δεν κατάλαβαν πώς διαφέρει από τη συνηθισμένη υπερφαγία.
Αλλά οι συμπεριφορές της επεισοδιακής υπερφαγίας είναι διακριτές. Ένα άτομο με την πάθηση έχει, κατά μέσο όρο, τουλάχιστον ένα επεισόδιο υπερφαγίας την εβδομάδα για τρεις μήνες ή περισσότερο, κατά το οποίο τρώει αντικειμενικά μεγάλη ποσότητα φαγητού σε σύντομο χρονικό διάστημα — τρία ή περισσότερα κύρια πιάτα σε ένα γέυμα για παράδειγμα — και, κυρίως, αισθάνεται απώλεια ελέγχου και αγωνίζεται να σταματήσει να τρώει. «Αυτό δεν είναι απλά, “έφαγα ένα κομμάτι πίτσα παραπάνω” Αυτό είναι, “Έφαγα πολλά κομμάτια, πολλές πίτσες, σε αυτό το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα”, είπε η Dr Holly S. Peek,, ψυχίατρος και επίκουρη διευθύντρια του Klarman Eating Disorders Center στο McLean Hospital στη Μασαχουσέτη.
Όσοι πάσχουν από βουλιμία αντιμετωπίζουν επίσης επεισόδια υπερφαγίας, αλλά επίσης εμπλέκονται τακτικά σε επαναλαμβανόμενες καθαρκτικές συμπεριφορές, όπως ο προκαλούμενος εμετός ή η υπερβολική άσκηση, προκειμένου να «αντισταθμίσουν» το φαγητό. Η διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας δεν συνδέεται με τέτοιες συμπεριφορές.
Συνδέεται με αισθήματα ενοχής και ντροπής. Τα άτομα συχνά, τρώνε μόνα τους, ώστε να αποφύγουν την κριτική του κόσμου. Η κατανάλωση τροφής γίνεται ακόμα και όταν δεν έχει την παραμικρή αίσθηση πείνας και σε ότι αφορά το φαγητό δεν έχουν κανέναν έλεγχο. Τρώνε μέχρι να αισθανθούν άσχημα για τον εαυτό τους και παλεύουν με τις ενοχές.
Η διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο. Ξεκινά με αρνητικά συναισθήματα και ενοχή για τον εαυτό ή την εικόνα του σώματος, οδηγεί σε αυτοτιμωρητικές βλαπτικές τάσεις που εκδηλώνονται με υπερφαγία. Μετά την κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας φαγητού, το άτομο αισθάνεται ενοχές για τις πράξεις του και ενοχή για το σώμα και ξεκινά πάλι ο κύκλος. Πρόκειται για ένα παρόμοιο είδος εξαρτητικής σχέσης και δημιουργίας φάυλου κύκλου με άτομα που είναι εθισμένα στο αλκοόλ ή έχουν βουλιμία.
Το κενό που αισθάνεται το άτομο προσπαθεί να το γεμίσει με την πολυφαγία. Τρώγοντας, υπάρχει η εφήμερη αίσθηση της ανακούφισης από το στρες και τα αρνητικά συναισθήματα. Το θέμα είναι ότι η σχέση του με το αντικείμενο εθισμού είναι διαστρεβλωμένη.
Για να λάβουμε την άμεση ικανοποίηση που έχουμε ανάγκη και να βρούμε γρήγορη παρηγοριά και καταφύγιο, καταναλώνουμε τροφές με υψηλούς δείκτες λιπαρών και ζάχαρης, όπως είναι τα γλυκά και fast food. Αυτά τα φαγητά “της παρηγοριάς” (comfort foods) ενεργοποιούν άμεσα τα συστήματα ανταμοιβής του εγκεφάλου μας με αποτέλεσμα την μείωση των επιπέδων άγχους.
«Είναι σχεδόν σαν να γίνεσαι ρομπότ», είπε η Kelsey Grennan, 25 ετών, μια δημιουργός περιεχομένου που έχει δημοσιεύσει βίντεο στο TikTok σχετικά με τις εμπειρίες της με τη διαταραχή υπερφαγίας, με την οποία διαγνώστηκε στα 18 της.
View this post on Instagram
Στο απόγειο της διαταραχής της, το φαγητό ήταν ένα καταφύγιο, ένας γρήγορος τρόπος για να μουδιάσει το άγχος της, είπε, προσθέτοντας, «Πηγαίνεις σε αυτήν την κατάσταση που θέλεις να δραπετεύσεις». Διαδικτυακά, η Kelsey έχει βρει μια φωνητική και αυξανόμενη κοινότητα ανθρώπων που αναρρώνουν από τη διαταραχή. Τα βίντεο με το hashtag #BingeEatingRecovery έχουν προβληθεί περισσότερες από επτά εκατομμύρια φορές στο TikTok και μυριάδες χρήστες μοιράζονται προσωπικές λεπτομέρειες σχετικά με τα επεισόδια υπερφαγίας και τους τρόπους θεραπείας — συμβάλλοντας στη μείωση του στίγματος γύρω από μια διαταραχή που τόσο συχνά χαρακτηρίζεται από ντροπή.
Η περιοριστική δίαιτα μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να αναπτύξουν τη διαταραχή σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως λέει η Rachel Goode, επίκουρη καθηγήτρια στο U.N.C. Η Σχολή Κοινωνικής Εργασίας, αποκαλεί το «φαινόμενο του μπούμερανγκ», καθώς οι άνθρωποι αναμετρούνται μεταξύ της στέρησης και της υπερφαγίας. Όσο περισσότερο οι άνθρωποι στερούνται τροφής, τόσο πιο πιθανό είναι να φάνε υπερβολικά επειδή πεινούν.
Η Αγγελική, που είναι πλέον 36 χρονών, και ζει λίγο έξω από την Αθήνα, κατά τη διάρκεια της εφηβείας της έφτανε τον οργανισμό της στα άκρα καθώς προσπαθούσε να μείνει νηστική όλη τη μέρα προκειμένου να χάσει γρήγορα βάρος, ώστε να γλιτώσει τα περίεργα βλέμματα και το bullying. Αλλά το βράδυ, όταν όλοι κοιμόντουσαν στο σπίτι, πήγαινε στην κουζίνα και έτρωγε τεράστιες ποσότητες από ότι έβρισκε. «Το να είσαι επικεντρωμένος στη δίαιτα και να προσπαθείς να είσαι αποτελεσματικός, ή το να απαιτείς από τον εαυτό σου μη ρεαλιστικά πράγματα – γυρίζει πάντα εναντίον σου. Είναι αδύνατον να περιορίσεις τον εαυτό σου σε τέτοιο ακραίο σημείο».
Τι προκαλεί τη διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας;
Αν και η διαταραχή αυτή παίρνει μεγάλες διαστάσεις, λίγα στοιχεία γνωρίζουμε για τα ακριβή αίτιά της. Ξεκινά όμως όταν το φαγητό χρησιμοποιείται ως μέσο ελέγχου των συναισθημάτων.
Σύμφωνα με τον Ψυχίατρο Dr. Φώτη Μωρόγιαννη «Το άγχος, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, το στρες και οι δυσκολίες στην αντιμετώπιση προβλημάτων οδηγούν στην εμφάνιση της διαταραχής. Οι μελέτες επίσης έχουν δείξει ότι βιολογικοί παράγοντες (τα γονίδια) από την μία πλευρά, αλλά και η στάση της οικογένειας απέναντι στο φαγητό είναι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν κάποιον στο να υποφέρει από τη διαταραχή αυτή».
Οι ψυχολογικοί παράγοντες φαίνεται πως παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της διαταραχής και αφορούν στις πρώιμες σχέσεις δεσμού, σε δυσκολίες και προβλήματα στην οικογένεια, στις διαπροσωπικές σχέσεις, σε κάποια μορφή φυσικής ή συναισθηματικής παραμέλησης ή κακοποίησης, και σίγουρα η κατάθλιψη έχει άμεση σχέση με την εμφάνισή της.
Ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει επίσης τη διατροφική μας συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή είναι η εικόνα που έχουμε σχηματίσει για το σώμα μας κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής μας. Αυτή η εικόνα διαμορφώνεται από πολύ μικρή ηλικία και όσο περνάνε τα χρόνια παγιώνεται. Είναι σαν να βλέπουμε το σώμα μας μέσα από ένα πρίσμα που το παραμορφώνει και το κάνει να φαίνεται όπως εμείς νομίζουμε ότι είναι.
Αν έχουμε βιώσει κάποια αρνητική κριτική σε μικρή ηλικία, αν περάσαμε μία περίοδο που παλεύαμε με λίγα παραπάνω κιλά, ή αν συγκρίναμε τον εαυτό μας με τα τέλεια πρότυπα τότε είναι πολύ πιθανό αυτό να δημιούργησε μία διαστρεβλωμένη εικόνα για το σώμα μας αλλά και τον εαυτό μας συνολικά. Τις κριτικές αυτές με τον καιρό τις οικειοποιούμαστε και γίνονται οι “εσωτερικές φωνές” που μας επιπλήττουν και τελικώς μας κάνουν να αισθανόμαστε σαν ξένοι μέσα στο ίδιο μας το σώμα.
Είναι σημαντικό εδώ να υπογραμμιστεί και η συμβολή των κοινωνικοπολιτισμικών επιρροών της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας. Το λεπτό, χωρίς ατέλειες σώμα, η αψεγάδιαστη εμφάνιση, προβάλλεται ως πιο επιθυμητό και η αντικειμενοποίησή του καθορίζει τα πρότυπα ομορφιάς. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι Διαταραχές Πρόσληψης τροφής εμφανίζονται συχνότερα στις εκβιομηχανισμένες κοινωνίες, που η πολιτισμική πίεση για αδύνατο σώμα είναι πολύ έντονη μέσα από τις διαφημίσεις και την επίπλαστη εικόνα που τα social media προωθούν.
Η επεισοδιακή διαταραχή υπερφαγίας μπορεί να δημιουργήσει πολλά προβλήματα σε ένα άτομο και να διαταράξει την καθημερινότητά του. Εκτός από τα σωματικά προβλήματα, που είναι η αύξηση βάρους με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον οργανισμό (Παχυσαρκία και τα επακόλουθά της, υπέρταση, υψηλά επίπεδα χοληστερόλης, καρδιακές παθήσεις και διαβήτη), κρίσιμα είναι τα προβλήματα ψυχικής υγείας που διογκώνονται με την πάροδο του χρόνου. Η αρνητική εικόνα για τον εαυτό μας μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, να οδηγήσει σε κατάθλιψη, σε έντονο στρες και βέβαια κοινωνική απομόνωση.
Ποιες επιλογές θεραπείας είναι διαθέσιμες για την υπερφαγία;
Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία είναι η τυπική θεραπεία για τη διαταραχή υπερφαγίας. Είναι η πιο διαδεδομένη τα τελευταία χρόνια και μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα καθώς αναγνωρίζει, αναδεικνύει και τροποποιεί τις αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα που οδηγούν σε επεισόδια υπερφαγίας.
Μερικές φορές, οι κλινικοί γιατροί θα χρησιμοποιήσουν έναν άλλο τύπο θεραπείας ομιλίας, γνωστό ως διαπροσωπική ψυχοθεραπεία, αλλά αυτό είναι λιγότερο συνηθισμένο. Οι ομάδες υποστήριξης μπορούν επίσης να είναι χρήσιμες και το Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών παραθέτει λύσεις και επιλογές υποστήριξης χαμηλού κόστους για εφήβους και ενήλικες.
Δυστυχώς πολλά άτομα που αντιμετωπίζουν διαταραχή υπερφαγίας δεν αναζητούν βοήθεια. Η διαταραχή επεισοδιακής διαταραχής δεν είναι τόσο γνωστή όπως η βουλιμία και η ανορεξία και αρκετοί άνθρωποι δεν μπορούν να προσδιορίσουν τι έχουν και θεωρούν ότι απλά είναι μία κακή συνήθεια που δεν μπορούν να αλλάξουν.
Πέραν των οικονομικών δυσκολιών που μπορεί επίσης κάποιος να έχει, υπάρχει πάντα και το ταμπού για τα θέματα ψυχικής υγείας. Για όσους βέβαια έχουν συνειδητοποιήσει τη σοβαρότητα της διαταραχής τους και έχουν αποδεχτεί ότι είναι ζήτημα ψυχικής υγείας. Υπάρχει έντονο το αίσθημα της ντροπής, του φόβου μήπως κατακριθούν από τον κοινωνικό περίγυρο και επομένως καθυστερούν τη θεραπεία δημιουργώντας μακροχρόνια αρνητικές επιπτώσεις για την ψυχική και σωματική τους υγεία.
Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις που αρνούνται να συνδέσουν την υπερφαγία με την ψυχική υγεία διαιωνίζοντας το στίγμα που υπάρχει στον τομέα αυτόν. Η διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας έχει αίτια ψυχογενή και είναι ζωτικής σημασίας η θεραπεία να συμπεριλαμβάνει απαραιτήτως τη συμβολή ψυχολόγου και ειδικών ψυχικής υγείας.
Η διαταραχή υπερφαγίας είναι μια συνεχής μάχη με τους προσωπικούς μας δαίμονες. Με τη σωστή καθοδήγηση και προσπάθεια όμως μπορεί να ξεπεραστεί και να βελτιώσει τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και κατ’ επέκταση να σταματήσουμε το αυτομαστίγωμα και να αναλλωνόμαστε σε βλαπτικές συνήθειες, βρίσκοντας νέους τρόπους να εκφράζουμε το συναίσθημά μας χωρίς να βλάπτουμε την υγεία μας.
