Το τελευταίο δίαστημα όλο και πιο συχνά λέω πως δεν έχω πλέον άλλες αντοχές και υπομονή να οδηγάω στην Αθήνα. Και σίγουρα δεν είμαι μόνος που το νιώθει αυτό, ενώ αποκλείω το ενδεχόμενο μόνο το δικό μου αυτοκινήτο να λειτουργεί ως δεύτερο γραφείο (το πρώτο στη δουλειά, το τρίτο στο σπίτι). Μπορεί το μποτιλιάρισμα να προσφέρει λίγο χρόνο για να σκεφτούμε κάτι που ξεχάσαμε μέσα στη τρέλα της καθημερινότητας, να κοιτάξουμε φευγαλέα το timeline στα social media, να τσεκάρουμε ένα email, να στρίψουμε ένα τσιγάρο -όσοι καπνίζουν- και να πάρουμε ένα τηλέφωνο, ωστόσο, τι σόι καθημερινότητα και ποιότητα ζωής είναι αυτή;

Τις προάλλες μιλούσα με τον πατέρα μου, που μένει πλέον μόνιμα στο Εδιμβούργο, και με ρώτησε πώς περνάω. Του απάντησα, αλλά θα μπορούσα να του στείλω αυτή την εικόνα και να του πω:

«Η ζωή μου όλη»

Όσοι, λοιπόν, χρησιμοποιούμε καθημερινά το όχημά μας για να μετακινηθούμε εντός της πόλης, είτε με το αυτοκίνητό μας είτε με μηχανάκι, ζούμε επικίνδυνες κατάστασεις και ισορροπούμε μεταξύ νευρικού κλονισμού και απόγνωσης. Κάποιος θα σε εμποδίσει να αλλάξεις λωρίδα ή θα σε κλείσει, θα αναγκαστείς να κάνεις σλάλομ ανάμεσα σε διπλαπαρκαρισμένα αυτοκίνητα και από τις δύο πλευρές, θα πατήσεις απότομα φρένο -με το φόβο να σε τρακάρει ο από πίσω- γιατί ένας πεζός αποφάσισε τελευταία στιγμή να διασχίσει τον δρόμο, θα κάνεις στην άκρη να περάσει ένας διανομέας που έρχεται αντίθετα, θα εγκλωβιστείς ανάμεσα σε λεωφορεία, θα κολλήσεις πίσω από ένα τρόλεϊ και λοιπές κλασικές αθηναϊκές παράνοιες.

Εκτός των παραπάνω τραγελαφικών σκηνικών, υπάρχει, φυσικά, και το θέμα της βιωσιμότητας μιας πόλης και της επείγουσας διαχείρησης της εκπομπής ρύπων -κλιματική αλλαγή, βλέπεις. Τις προάλλες, σας γράψαμε για τις «πόλεις των 15 λεπτών», που οραματίζεται ο νέος δήμαρχος της Αθήνας και ευελπιστούμε να πάρει αποφασιστικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς πρόκειται για ένα πλάνο που όχι μόνο βοηθάει στην κυκλοφοριακή συμφόρηση αλλά και στην ευημερία του πολίτη. Μπορεί, όμως, μια πόλη/περιοχή να είναι πλήρως λειτουργική χωρίς αυτοκίνητα;

Πόλεις χωρίς αυτοκίνητα (car-free)

Η βασική ιδέα μιας πόλης χωρίς αυτοκίνητα είναι να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον που θα δίνει προτεραιότητα στις βιώσιμες μεταφορές έναντι των I.X. αυτοκινήτων. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που σχετίζονται με τα οχήματα, όπως η κυκλοφοριακή συμφόρηση, ο θόρυβος, η ρύπανση και η έλλειψη δημόσιου χώρου. Ό,τι έχουμε δηλαδή στην Αθήνα και μας περισσεύει.

Πρακτικά, ο στόχος μιας car-free πόλης είναι να γίνει ένα πιο βιώσιμο μέρος, μετατρέποντας το αστικό περιβάλλον σε πράσινες, καθαρές και κοινωνικά περιεκτικές περιοχές. Μέσα σε αυτό το κόνσεπτ εμπεριέχεται και η “ριζοσπαστική” άποψη ότι οι δρόμοι είναι δημόσιοι χώροι προς χρήση όλων και προορίζονται όχι απαραίτητα για τα ψώνια μας, αλλά για την ευημερία και την εξυπηρέτηση των κατοίκων της περιοχής.

Στις περισσότερες πόλεις χωρίς αυτοκίνητα, όπως αυτές που θα δούμε παρακάτω, δίνεται έμφαση σε αυτό που ονομάζεται «μικροκινητικότητα», δηλαδή μικρά, ελαφριά μέσα μεταφοράς: παραδοσιακά ποδήλατα και ηλεκτρικά, σκούτερ, ακόμα και βάρκες.

Όμως η αναδιάρθρωση των πόλεων για την πλήρη κατάργηση όλων των αυτοκινήτων είναι ένα τεράστιο πρότζεκτ και μπορεί να έχει πολύπλοκες επιπτώσεις στη ζωή των κατοίκων μέχρι να ολοκληρωθεί. Αυτό, συνήθως, είναι και το μεγαλύτερο στοίχημα που βάζουν οι car-free πόλεις και, ευτυχώς, καμία προς το παρόν που πήρε μια τέτοια απόφαση δεν υιοθέτησε μια προσέγγιση «Αποφασίζομεν και διατάζομεν». Για να μετατραπεί μια πόλη σε car-free θα πρέπει να υπάρχει πολιτική βούληση, ταύτιση κατοίκων με τους τοπικούς άρχοντες, προσαρμοστικότητα από τις επιχειρήσεις (π.χ. δυνατότητα τηλεργασίας) και πολλά ακόμα.

Ερχόμενος σήμερα το πρωί στο γραφείο σκεφτόμουν όλα τα παραπάνω και έκανα μια σκέψη: σε ποια πόλη θα μπορούσα να μείνω (ή να ταξιδέψω) και να ξεχάσω τελείως το αυτοκίνητο; Έτσι, συγκέντρωσα παρακάτω 7 περιοχές της Ευρώπης όπου κάτοικοι και επισκέπτες δεν βασίζονται στα οχήματά τους -εκτός κι αν αυτό είναι ποδήλατο ή… βάρκα. Εξαιρετικές περιπτώσεις. Πάμε εκεί;

Γάνδη (Ghent), Βέλγιο

Στο γοητευτικό κέντρο της Γάνδης έχει να μπει αυτοκινήτο από το 1996, στο πλαίσιο των προσπαθειών της πόλης να απαλλαγεί από την κυκλοφορία των οχημάτων και να βελτιώσει την ποιότητα του αέρα. Η Γάνδη είναι γεμάτη με κτίρια γοτθικού ρυθμού και κανάλια, μια πόλη όπου μπορείς να ακούσεις τον ήχο από το περπάτημα των ανθρώπων, των ποδηλάτων και τις συνομιλίες τους. Στη Γάνδη δεν υπάρχει ο αδιάκοπος θόρυβος των αυτοκινήτων όπως στις πολύβουες πόλεις από τότε που το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε να πεζοδρομήσει 35 στρέμματα του κέντρου της πόλης για να αντιμετωπίσει την κυκλοφοριακή συμφόρηση. Ο αρχικός στόχος της πόλης ήταν το 2030 τα ποδήλατα να αποτελούν το 35% των μέσων που χρησιμοποιούν οι κάτοικοι της Γάνδης, κάτι που καλύφθηκε το 2019 με τη συνεχή μεταμόρφωσή της.

Giethoorn, Ολλανδία (Κάτω Χώρες)

Συνήθως αναφέρεται ως η «Βενετία των Κάτω Χωρών» ή «η Βενετία του Βορρά», καθώς η έλλειψη δρόμων, οι 176 γέφυρες και η αφθονία των καναλιών που είναι γεμάτα βάρκες θυμίζουν την φημισμένη πρωτεύουσα της περιφέρειας του Βένετο. Εκεί, θα συναντήσετε αγροικίες του 18ου αιώνα και ξύλινες τοξωτές γέφυρες που μπορούν να εξερευνηθούν μέσω ποδηλατοδρόμων (προφανώς, αφού μιλάμε για περιοχή της Ολλανδίας) ή υδάτινων οδών, είτε με βάρκα είτε κάνοντας πατινάζ τους χειμερινούς μήνες, αλλά και το διάσημο “κινηματογραφικό” μονοπάτι πεζοπορίας/ποδηλασίας Binnenpad. Τουριστικά καταστήματα και εστιατόρια είναι διάσπαρτα ανάμεσα σε τυπικά ολλανδικά σπίτια με αχυρένιες στέγες. Οι επισκέπτες και οι κάτοικοι του χωριού Giethoorn πρέπει να σταθμεύουν το αυτοκίνητό τους έξω από το χωριό σε ειδικούς χώρους στάθμευσης.

Ζέρματ (Zermatt), Ελβετία

Σε όλο το χωριό Zermatt δεν επιτρέπονται αυτοκίνητα, οπότε οι ταξιδιώτες μπορούν να φτάσουν εκεί μόνο με τρένο, ταξί ή και ελικόπτερο (αν μπορείτε να διαθέσετε τόσα χρήματα). Αφού φτάσετε εκεί θα πρέπει στη συνέχεια να πάρετε λεωφορεία, τελεφερίκ και άμαξες με άλογα (να το ζήσετε λίγο ως μέλη Βασιλικής Οικογένειεας). Το Ζέρματ είναι τόσο παρθένο μέρος που μπορείτε να αγοράσετε και μπουκάλια με… αέρα από τα βουνά! Τον χειμώνα, η χιονοδρομική περιοχή προσφέρει περίπου 360 χιλιόμετρα με πίστες σε τρεις διαφορετικές περιοχές, ενώ, η πεζοπορία (400 χιλιόμετρα μονοπατιών), η ποδηλασία, η αναρρίχηση και οι περιηγήσεις στα ψηλά αλπικά βουνά είναι δημοφιλείς δραστηριότητες το καλοκαίρι και το φθινόπωρο.

Ρόβινι (Rovinj), Κροατία

Ένα από τα διαμάντια της Αδριατικής, λιγότερο γνωστό από το Ντουμπρόβνικ (Dubrovnik), αλλά εξίσου γοητευτικό, είναι το Ρόβινι της Κροατίας -ο μεγαλύτερος πεζόδρομος της Κροατίας. Στα μοναδικά πλακόστρωτα δρομάκια και στα σοκάκια της μεσαιωνικής πόλης, θα βγάλετε τις καλύτερες selfies που θα έχετε στο κινητό σας και αν αποφασίσετε να μείνετε στην παλιά πόλη φροντίστε το κατάλυμά σας να έχει θέσεις πάρκινγκ στους κοντινούς χώρους στάθμευσης και δωρεάν μεταφορά στο ξενοδοχείο σας -τα περισσότερα καταλύματα χρησιμοποιούν αμαξίδια του γκολφ για να μεταφέρουν τους επισκέπτες τους. Το Ρόβινι δεν είναι μεγάλο αλλά είναι τόσο ρομαντικό που θα το αγαπήσετε. Με δαιδαλώδεις δρόμους, ένα πολυσύχναστο, φωτογενές λιμάνι και μερικά από τα καλύτερα εστιατόρια θαλασσινών στην Κροατία, αυτή είναι μια πόλη που δεν πρέπει να χάσετε.

Ποντεβέδρα (Pontevedra), Ισπανία

Στα βορειοδυτικά της Ισπανίας, βρίσκεται η «πρωτοπόρος του μέλλοντος της Ευρώπης χωρίς αυτοκίνητα», όπως την περιγράφει το Politico. Ο μετασχηματισμός της Ποντεβέδρα ξεκίνησε το 1999, όταν ο επί μακρόν υπηρεσιακός και νυν δήμαρχος Miguel Anxo Fernandez Lores, ανέβηκε στο αξίωμα με την ιδέα ότι ήθελε να κάνει κάτι δραστικό που θα έκανε την Pontevedra ένα «λαμπρό παράδειγμα αρετής». Η πόλη των 80 χιλιάδων κατοίκων έχει αναγνωριστεί πολλές φορές ως επιτυχημένο παράδειγμα πεζοδρόμησης και θεωρείται, ίσως, η ασφαλέστερη πόλη της Ισπανίας για τους πεζούς -το τελευταίο θανατηφόρο τροχαίο ατύχημα σημειώθηκε το 2011. Όμως, αν επισκεφθείτε την Ποντεβέδρα, μην απορήσετε όταν ακούσετε τον ήχο αυτοκινήτου. Όπως είχε πει και ο δήμαρχός της, ο χαρακτηρισμός μιας πόλης ως car-free (χωρίς αυτοκίνητα) είναι «λίγο παραπλανητική», αφού αυτό δεν είναι απολύτως εφικτό καθώς τα μαγαζιά θα πρέπει να τροφοδοτηθούν με τα απαραίτητα εμπορεύματα. Τουλάχιστον, στην Ποντεβέδρα, θα συναντήσετε μόνο οχήματα διανομής, απόδειξη ότι μια πόλη μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος όλων με πολύ λίγα οχήματα.

Ομπίντος (Obidos), Πορτογαλία

Κάποτε, τα τείχη της πόλης Όμπιντος κρατούσαν τους εισβολείς εκτός. Τώρα, κρατάνε το αυτοκίνητα. Η εντυπωσιακή κεντρική πύλη, που ονομάζεται Porta da Vila, είναι διακοσμημένη με παραδοσιακά πλακάκια -πόσο κρίμα θα ήταν αν επάνω τους στεκόντουσαν ρύπη;- και το να περπατάς χωρίς τον φόβο να σε παρασύρει κάποιο όχημα δημιουργεί ένα υπέροχο συναίσθημα ασφάλειας και ξεγνοιασιάς. Εντός των τειχών, υπάρχουν πολλά όμορφα σημεία να ανακαλύψετε και, επίσης, να περπατήσετε πάνω στα τείχη της πόλης -η θέα από εκεί είναι εκπληκτική. Στα σοκάκια, θα δείτε παραδοσιακά σπίτια ασβεστωμένα για να αποκρούουν τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο, έντονα χρωματιστά λουλούδια, όπως μπουκαμβίλιες και γεράνια, που διακοσμούν τις πόρτες και τα περβάζια των παραθύρων και έρχονται σε αντίθεση με τα κίτρινα ή μπλε διακοσμητικά των κτιρίων (τα χρώματα του βασιλικού οικόσημου). Κατά μήκος της Rua Diretta, του κεντρικού δρόμου της πόλης, θα μπορέσετε να εξερευνήσετε καταστήματα, εστιατόρια και πολλά άλλα μαγαζιά που θα σας μαγέψουν.

Κοπεγχάγη (Copenhagen), Δανία

Μπορεί να μην είναι απόλυτα car-free πόλη, όμως, η Κοπεγχάγη, έχει δικαιωματικά μια θέση σε αυτή τη λίστα καθώς έχει πλούσια ιστορία στην εφαρμογή μέτρων που δίνουν προτεραιότητα στα ποδήλατα και στις δημόσιες μεταφορές. Πλέον θεωρείται πρωτοπόρος στις βιώσιμες μεταφορές και τον αστικό σχεδιασμό, όπου με συνεχιζόμενες πρωτοβουλίες προωθείται η χρήση παραδοσιακών ποδηλάτων και ηλεκτρικών. Θα λέγαμε πως η Κοπεγχάγη είναι η σύγχρονη εναλλακτική λύση για τις πόλεις που δεν μπορούν να απαλλαγούν τελείως από τα αυτοκίνητα. Το Greenwave ενθαρρύνει τη ροή για τους ποδηλάτες, που σημαίνει μειωμένους χρόνους διαδρομής και λιγότερο συχνές στάσεις. Είναι μια βιώσιμη και φιλική προς τους πεζούς πόλη, που δεν είναι εντελώς απαλλαγμένη από τα οχήματα, ωστόσο, αποτελεί ένα παγκόσμιο πρότυπο για τις πόλεις που επιδιώκουν να απεξαρτηθούν από τους ρύπους.

➪ Με πληροφορίες από: Conde Nast Traveler, Time Out, The Mayor EU, Travel Awaits, Discerning Cyclist