Πόσες φορές είχατε ένα σερί επιτυχίων, είτε σε επαγγελματικό είτε σε προσωπικό επίπεδο, και μετά, ξαφνικά, κάτι έγινε και άλλαξαν όλα; Τι γεύση σας έμεινες μετά; Θυμάστε; Λογικά, μια πικρία στο στόμα που δεν έφυγε εύκολα. Ανάμεικτα συναισθήματα, σκέψεις, προβληματισμοί και ρητορικά ερωτήματα όπως «Μα, γιατί σε μένα;». Μπορεί να ακούγεται ακραίο, αλλά αυτό το φαινόμενο είναι ένας από τους λόγους που πολλοί άνθρωποι βουτάνε στην κατάθλιψη ή στο ακραίο άγχος. Αυτό το φαινόμενο, ονομάζεται Nova.

Τι ακριβώς είναι το Nova Effect;

Είναι ένας ψυχολογικός όρος που επινοήθηκε από τους Richard Wiseman και Daniel Gilbert και χρησιμοποιείται για να περιγράψει την αυξανόμενη ανησυχία και τη μείωση της ευτυχίας στη ζωή ενός ατόμου μετά την εμπειρία της “καλής τύχης”.

Ας πάρουμε για πάραδειγμα τις καλοκαιρινές μας διακοπές. Είμαστε ενθουσιασμένοι για τις ημέρες της άδειας μας, που θα πάμε σε ένα νέο ή γνώριμο μέρος -δεν έχει σημασία το πού-, περνάμε τον ελεύθερό μας χρόνο προγραμματίζοντας και οργανώνοντας το ταξίδι, κάνουμε τα τελευταία ψώνια, προφανώς την τελευταία στιγμή, φτιάχνουμε λίστες με πράγματα που θέλουμε να πάρουμε μαζί μας, ψάχνουμε στο ίντερνετ που θέλουμε να κάνουμε μπάνιο και ποια ταβέρνα έχει τα καλύτερα θαλασσινά. Φτάνουμε, λοιπόν, στον προορισμό μας, οι μέρες της αδείας μας κυλάνε σαν νεράκι και όσο πλησιάζουμε στο τέλος των διακοπών τόσο βυθιζόμαστε στη θλίψη. Βγαίνουμε από το καλοκαιρινό και ξέγνοιαστο mood και μπαίνουμε σε αυτό της καθημερινότητας. Συνειδητοποιούμε ότι όλα είναι εφήμερα -αν δεν «είναι όλα σκατά»– και χωρίς να έχουμε γυρισεί καν στην πόλη μας, προσπαθούμε να προσαρμοστούμε στη πεζή ζωή μας.

Αυτό ακριβώς είναι το Nova Effect. Αυτή η ξαφνική πτώση της ευζωίας συμβαίνει επειδή οι άνθρωποι συνηθίζουν τις θετικές εμπειρίες και μετά δυσκολεύονται να προσαρμοστούν όταν η “τύχη” τους αλλάζει –«γαμώ την τύχη μου, γιατί να είμαι εισοδηματίας να κάθομαι και να πληρώνομαι;», λένε πολλοί. Με άλλα λόγια, γινόμαστε θύματα της «τραγωδίας της καλής τύχης».

Τραγωδία της καλής τύχης; Δηλαδή;

Ακούγεται αστείο, αλλά ναι. Όσο κι αν οι άνθρωποι επιδιώκουν να έχουν την (καλή) τύχη με το μέρος τους, υπάρχει επίσης μια δυστυχία που συνδέεται με αυτήν. Πρώτον,αυτός που αντιμετωπίζει μόνο θετικές εμπειρίες στη ζωή και αποκτά “καλή τύχη” θα έχει χαμηλή ανοχή στις όποιες αλλαγές παρουσιαστούν στη ζωή του. Θα έχει, επίσης, υψηλές προσδοκίες στη ζωή εξαιτίας των οποίων τίποτα δεν μπορεί να τον ικανοποιήσει. Ο πρώτος στόχος αυτών των ανθρώπων είναι να αποκτήσουν μια καλά αμειβόμενη δουλειά, αλλά δεν θα πάρουν ικανοποίηση με την απόκτησή της και αργότερα θα στοχεύουν μονίμως σε προαγωγές –όσο πιο ψηλά τόσο το καλύτερο, νομίζουν. Αυτοί οι άνθρωποι, λοιπόν, δεν παίρνουν καμία χαρά ούτε απολαμβάνουν τα επιτεύγματά τους αλλά τους νοιάζει μόνο η άνοδος.

Η τραγωδία της καλής τύχης παρουσιάζεται όταν οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να προσαρμοστούν στις αλλαγές των συνθηκών τους. Αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε βιώνει μια ξαφνική αλλαγή της τύχης, όπως το να βρει ξεχασμένα 50ευρα σε ένα συρτάρι ή να τον προσλάβουν σε μια “ουρανοκατέβατη” δουλειά. Αρχικά, τα άτομα αυτά εκστασιάζονται από την καλή τους τύχη και αισθάνονται ότι η μοίρα -επιτέλους- τους έφερε και κάτι θετικό. Θεωρούν ότι η ζωή τους έχει μεταμορφωθεί προς το καλύτερο. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, συνηθίζουν σε αυτή τη νέα συνθήκη και την θεωρούν δεδομένο. Όμως όταν η τύχη τους αλλάζει, όταν δηλαδή ξοδεύσουν όλα τα 50ευρα ή στη νέα δουλειά τα πράγματα δεν είναι ακριβώς όπως τα περίμεναν, δυσκολεύονται να προσαρμοστούν και βιώνουν μια απότομη ψυχολογική πτώση.

Γιατί μας επηρεάζει;

Έχετε ακούσει ποτέ για τη «στωική νοοτροπία» ή το «less is more» των Αμερικανών; Αυτές οι προσεγγίσεις, φιλοσοφίες αν θέλετε, απέναντι στη σύγχρονη ζωή θα μπορούσαν να είναι πολύ σημαντικές για να ανταπεξέλθουμε στα συχνά και συνεχή σκαμπανεβάσματα που βιώνουμε. Αυτά τα “νοητικά μοντέλα” σκέψης μπορούν να λειτουργήσουν ως ένα τεράστιο τείχος ενάντια στο nova effect.

Διότι όταν είμαστε ικανοποιημένοι με αυτά που έχουμε και δεν μας επηρεάζουν εκείνα που δεν αποκτήσαμε ή δεν καταφέραμε, και πάντα με τοξικό τρόπο προς τον εαυτό μας, αποφεύγουμε να μπούμε στον δρόμο του φαινομένου nova. Χτίζοντας μια στωτική νοοτροπία, δεν επηρεαζόμαστε από τα “χαμηλά” της ζωής. Και, επίσης, ποιος είπε ότι η τύχη είναι με το μέρος μας; Επιπλέον, τι είναι η τύχη; Μια ζαριά δεν είναι όλες οι επιλογές μας; Κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί μας 6αρες.

Ανέκαθεν και ίσως πιο έντονα πλέον, οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να συνδέσουν το όνομά τους με την επιτυχία και να έχουν υψηλού μισθό, πιστεύοντας ότι αυτά θα τους φέρουν ευτυχία και ευημερία. Ωστόσο, έρευνες έχουν δείξει ότι, αφού καλυφθούν οι βασικές μας ανάγκες, όπως η τροφή, η στέγη και η ασφάλεια, ο πρόσθετος πλούτος δεν οδηγεί απαραίτητα σε ευτυχία ή ευημερία. Στην πραγματικότητα, τα άτομα που εστιάζουν υπερβολικά στα υλικά αγαθά, όπου η απόκτησή τους συνδυάζεται με την επιτυχία, και συσσωρεύουν σημαντικό τραπεζικό πλούτο διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να βιώσουν την «τραγωδία της καλής τύχης».

«Μεγάλα καράβια, μεγάλες φουρτούνες», λένε. Bέβαια, όπως είχα γράψει και σε ένα κείμενο μου, αν έχεις καϊκάκι και η νηνεμία μπορεί να σε ντελαπάρει. Και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι που έχουν αρκετά χρήματα, πολλά περισσότερα από αυτά που πραγματικά χρειάζονται, τείνουν να χάσουν την αίσθηση του σκοπού τους στη ζωή. Όταν τα άτομα επικεντρώνονται υπερβολικά στην υλική επιτυχία, μπορεί να παραμελήσουν άλλες πτυχές της ζωής τους, όπως οι προσωπικές τους σχέσεις ή ακόμα τα χόμπι τους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα αίσθημα κενού και έλλειψης σκοπού, το οποίο μπορεί να συμβάλει στη μείωση της ευημερίας.

Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από όλα αυτά

Εύκολο δεν είναι, αλλά μόνος αυτός ο τρόπος υπάρχει. Να επικεντρωθούμε στις εμπειρίες της ζωής και όχι στα υλικά αγαθά που υπάρχουν γύρω μας. Είναι γνωστό, επιβεβαιωμένο και από διάφορες έρευνες, ότι αν ξοδεύουμε τα χρήματά μας σε εμπειρίες, όπως ταξίδια ή δραστηριότητες στη φύση, νιώθουμε πιο ευτυχισμένοι από εκείνους που σπαταλάνε το εισοδήματά τους σε υλικά αγαθά. Προφανώς και αυτά είναι απαραίτητα στη ζωή μας και σε αρκετές περιπτώσεις την βελτιώνουν -τουλάχιστον σε επίπεδο διασκέδασης και εξοικονόμησης χρόνου (βλ. σύγχρονες οικιακές συσκευές)- αλλά οι εμπειρίες είναι αυτές που μας δίνουν μια αίσθηση νοήματος και σκοπού στην ύπαρξή μας.

Επίσης, σε αυτό συμβάλλουν και οι κοινωνικές μας σχέσεις. Η πραγματική, και όχι επιφανεική, αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους μας ενδυναμώνουν και μας εξελίσσουν. Οι ισχυρές κοινωνικές συνδέσεις μας προσφέρουν συναισθηματική υποστήριξη και, φυσικά, την σπουδαία αίσθηση ότι ανήκουμε σε ένα κοινωνικό σύνολο.

Επιπλέον, είναι σημαντικό να διατηρούμε έντονα τις αισθήσεις της προοπτικής και της ευγνωμοσύνης. Αντί να θεωρούμε την “καλή μας τύχη” δεδομένη, θα πρέπει να μάθουμε να εκτιμούμε αυτά που έχουμε και να αναγνωρίζουμε το ρόλο που έχει παίξει η τύχη στη ζωή μας -αν θεωρήσουμε ότι η τύχη μπορεί να καθορίσει τα πράγματα. Τέλος, η ταπεινότητα είναι αυτό που μπορεί να μας κρατήσει “γειωμένους” στην πραγματικότητα και να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε ένας κόκκος άμμου σε ένα αχανές και ανεξερεύνητο σύμπαν.

Συμπερασματικά, είμαστε τα πάντα και τίποτα ταυτόχρονα, πολλές φορές έρμαια μιας μεταφυσικής ροής, και το nova effect αναδεικνύει όχι την τραγωδία της καλής τύχης αλλά ότι η τύχη είναι απλώς μία έννοια. Δεν είμαστε ούτε τυχεροί ούτε άτυχοι. Είμαστε ένας παράγοντας σε μια μαθηματική εξίσωση που δεν επηρεάζει απαραίτητα το αποτέλεσμα. Η ζωή είναι αυτή που είναι και τα γεγονότα που παρουσιάζονται μπροστά μας είναι εμπειρίες. Οι δικές σου και οι δικές μου μπορεί να διαφέρουν, αλλά μας επηρέασαν με τον ίδιο τρόπο. Η διαχείριση είναι που διαφέρει και έχει σημασία.

Με στοιχεία από το Medium