Ορισμένες γλώσσες περιλαμβάνουν περισσότερες λέξεις για το χρώμα «γαλάζιο» από άλλες, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο περιγράφετε τον ουρανό.

Φανταστείτε να ξυπνήσετε μια μέρα σε έναν κόσμο όπου ο ουρανός δεν είναι απλώς «γαλανός». Δεν είναι μία αλλά πενήντα διαφορετικές αποχρώσεις, η καθεμία με το δικό της μοναδικό όνομα. Ακούγεται λες και είναι προϊόν της φαντασίας μου, αλλά (αυτή τη φορά) δεν είναι. Για τους ανθρώπους της φυλής Χίμπα στη Ναμίμπια, αυτή είναι η πραγματικότητά τους. Έχουν αμέτρητες λέξεις για το γαλάζιο, που η καθεμία περιγράφει μια διαφορετική απόχρωση που εσείς ή εγώ θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «γαλάζιο».

Αυτή η λεπτομέρεια εγείρει ένα ενδιαφέρον ερώτημα: Μήπως η γλώσσα μας διαμορφώνει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο; Πέρα από την επέκταση του λεξιλογίου μας, η ίδια η δομή της γλώσσας μας μπορεί να διαμορφώσει τις σκέψεις και τις αντιλήψεις μας;

Αυτή η έννοια, γνωστή ως «γλωσσική σχετικότητα», υποδηλώνει ότι οι ομιλούντες διαφορετικές γλώσσες μπορεί να βιώνουν τον κόσμο με διαφορετικό τρόπο. Είναι μια πύλη στην καρδιά της γλώσσας και της σκέψης, όπου κάθε λέξη μπορεί να είναι μια πύλη για έναν νέο τρόπο θέασης.

Και τώρα, ας κάνουμε ένα μικρό ταξίδι πίσω στον χρόνο, εκεί όπου ξεκίνησαν όλα. Η ιστορία της γλωσσικής σχετικότητας δεν είναι καινούργια. Στην πραγματικότητα, μας πηγαίνει πίσω στις αρχές του 20ού αιώνα.

Ας γνωρίσουμε τους πρωτοπόρους αυτής της ιδέας: Edward Sapir και Benjamin Lee Whorf. Ο Sapir ήταν ένας λαμπρός γλωσσολόγος και ανθρωπολόγος και ο φοιτητής του, Whorf, ήταν εξίσου γοητευμένος από τη δύναμη της γλώσσας. Μαζί εισηγήθηκαν μια τολμηρή ιδέα: η γλώσσα διαμορφώνει θεμελιωδώς τις εμπειρίες και τις αντιλήψεις μας για την πραγματικότητα. Παρατήρησαν πώς διαφορετικοί πολιτισμοί και γλώσσες έχουν μοναδικούς τρόπους να περιγράφουν τον κόσμο. Για παράδειγμα, ορισμένες γλώσσες έχουν διαφορετικές λέξεις για το χιόνι ή τις κατευθύνσεις, επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι ομιλητές τους αντιλαμβάνονται αυτές τις έννοιες.

Φανταστείτε να ζείτε σε έναν κόσμο όπου η γλώσσα σας διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο βλέπετε τα χρώματα, αντιλαμβάνεστε τον χρόνο ή ακόμη και σκέφτεστε για τον χώρο. Ο Sapir και ο Whorf μας εισήγαγαν σε αυτόν τον κόσμο. Η ιδέα αυτή ταξίδεψε πολύ μακριά, προκαλώντας συζητήσεις και έρευνες στη γλωσσολογία, την ψυχολογία και την ανθρωπολογία. Αν και εξελίχθηκε με τα χρόνια, το ερώτημα παραμένει: Όντως η γλώσσα μας διαμορφώνει τις σκέψεις μας;

Τώρα που γνωρίσαμε τα μυαλά πίσω από την ιδέα, ας δούμε τι σημαίνει γλωσσική σχετικότητα. Σχετίζεται με τη γλώσσα που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Φανταστείτε τη γλωσσική σχετικότητα ως ένα φάσμα. Στο ένα άκρο, υπάρχει η «ισχυρή» εκδοχή. Αυτό υποδηλώνει ότι η γλώσσα δεν επηρεάζει απλώς τη σκέψη – αλλά τελικά την καθορίζει. Με άλλα λόγια, αν δεν έχετε μια λέξη που να αντιπροσωπεύει ένα πράγμα, μπορεί να μην είστε σε θέση να το σκεφτείτε.

Στο άλλο άκρο βρίσκεται η «αδύναμη» εκδοχή. Εδώ, η γλώσσα επηρεάζει τη σκέψη αλλά δεν την ελέγχει πλήρως. Είναι σαν να έχεις ένα σετ χρωματιστών γυαλιών που αλλάζει τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα, αλλά δεν σου υπαγορεύει το τι μπορείς να δεις. Για παράδειγμα, σε ορισμένες γλώσσες δεν υπάρχουν ξεχωριστές λέξεις για το «γαλάζιο» και το «πράσινο». Αυτό σημαίνει ότι οι ομιλητές αυτών των γλωσσών δεν μπορούν να διακρίνουν αυτά τα χρώματα; Μπορεί να επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο τα αντιλαμβάνονται.

Περιορίζεται λοιπόν η σκέψη μας ή διαμορφώνεται από τη γλώσσα μας; Ή μήπως η σκέψη ξεπερνά τα όρια της γλώσσας; Αυτά είναι τα ερωτήματα που βρίσκονται στην καρδιά της γλωσσικής σχετικότητας. Είστε έτοιμοι να δείτε τη γλωσσική σχετικότητα σε δράση; Ας δούμε κάποια παραδείγματα που φέρνουν αυτή τη θεωρία από τα βιβλία στην καθημερινή μας ζωή.

Πρώτον, ας μιλήσουμε για το χρώμα

Η έρευνα δείχνει ότι ο τρόπος με τον οποίο η γλώσσα μας κατηγοριοποιεί τα χρώματα μπορεί να επηρεάσει το πόσο γρήγορα τα αναγνωρίζουμε. Σε μια μελέτη, συμμετέχοντες που μιλούσαν τη ρωσική γλώσσα, η οποία έχει ξεχωριστές λέξεις για το γαλάζιο και το σκούρο μπλε, ήταν πιο γρήγοροι στη διάκριση αυτών των αποχρώσεων από αυτούς που μιλούσαν αγγλικά.

Τις κατευθύνσεις

Μια άλλη ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι ο τρόπος με τον οποίο η γλώσσα επηρεάζει την αίσθηση της κατεύθυνσής μας. Σε γλώσσες όπως η Guugu Yimithirr, που ομιλείται στην Αυστραλία, δεν υπάρχουν λέξεις όπως «αριστερά» ή «δεξιά». Αντ’ αυτού, χρησιμοποιούν τις συντεταγμένες. Έτσι, οι ομιλητές είναι απίστευτα καλοί στο να γνωρίζουν ακριβώς προς τα πού είναι ο βορράς, ο νότος, η ανατολή ή η δύση, ακόμη και μέσα σε κτίρια!

Και τι γίνεται με την ώρα;

Οι ομιλητές της αγγλικής γλώσσας μπορεί να σκέφτονται τον χρόνο ως οριζόντιο, όπως το «εμπρός» και το «πίσω». Αλλά στα μανδαρινικά, ο χρόνος μπορεί να είναι και κάθετος, με τον επόμενο μήνα να είναι ο «κάτω μήνας» και τον προηγούμενο μήνα να είναι ο «πάνω μήνας». Αυτό μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι οπτικοποιούν τον χρόνο. Είναι συναρπαστικό το πώς η γλώσσα μας μπορεί να διαμορφώσει ακόμη και τις πιο θεμελιώδεις πτυχές της εμπειρίας μας, όπως το πώς αντιλαμβανόμαστε τα χρώματα, τις κατευθύνσεις και τον χρόνο.

Είδαμε μερικά συναρπαστικά παραδείγματα για το πώς η γλώσσα μπορεί να διαμορφώνει τη σκέψη.

Όμως, όπως κάθε τολμηρή θεωρία, η γλωσσική σχετικότητα έχει το μερίδιο των σκεπτικιστών που της αναλογεί. Ας δούμε μερικά από τα αντεπιχειρήματα και τις επικρίσεις που δέχεται.

Μια σημαντική κριτική προέρχεται από τον τομέα της γνωστικής επιστήμης. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η σκέψη είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητη από τη γλώσσα. Για παράδειγμα, μπορούν τα βρέφη και τα ζώα να σκέφτονται και να επιλύουν προβλήματα χωρίς να χρησιμοποιούν πολύπλοκη γλώσσα. Μήπως αυτό αμφισβητεί την ιδέα ότι η γλώσσα διαμορφώνει τη σκέψη;

Στη συνέχεια, υπάρχει το επιχείρημα σχετικά με την οικουμενικότητα. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ορισμένες έννοιες είναι οικουμενικές και έμφυτες και δεν διαμορφώνονται από τη γλώσσα. Για παράδειγμα, βασικά συναισθήματα όπως η ευτυχία, η λύπη ή ο φόβος είναι κατανοητά σε όλους τους πολιτισμούς, ανεξάρτητα από τις γλωσσικές διαφορές.

Και τι γίνεται με τις πρακτικές αποδείξεις; Οι επικριτές επισημαίνουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν νέες γλώσσες και να προσαρμοστούν σε νέους τρόπους σκέψης, γεγονός που υποδηλώνει ότι η μητρική μας γλώσσα δεν περιορίζει αυστηρά τον τρόπο που σκεφτόμαστε.

Αυτές οι επικρίσεις δεν καταρρίπτουν κατ’ ανάγκη τη γλωσσική σχετικότητα, αλλά κάνουν λόγο για την εξέτασή της από περισσότερες οπτικές γωνίες. Μας υπενθυμίζουν ότι η σχέση μεταξύ γλώσσας και σκέψης είναι πολύπλοκη και ακόμη ανοιχτή προς διερεύνηση.

Τώρα, ας ρίξουμε μια ματιά στον αντίκτυπο της γλωσσικής σχετικότητας στη λογοτεχνία και τη συγγραφή. Πώς η γλώσσα που μιλάμε διαμορφώνει τις ιστορίες που αφηγούμαστε και τα ποιήματα που γράφουμε;

Σκεφτείτε το εξής: οι συγγραφείς συχνά επιλέγουν λέξεις για να προκαλέσουν συγκεκριμένα συναισθήματα ή εικόνες.

Ο πλούτος του λεξιλογίου και των γραμματικών δομών μιας γλώσσας μπορεί να ανοίξει έναν κόσμο εκφραστικών δυνατοτήτων. Σκεφτείτε πώς ένας ποιητής μπορεί να ζωγραφίσει μια φανταστική εικόνα ή πώς ένας μυθιστοριογράφος χτίζει έναν κόσμο με τη γλώσσα.

Η λογοτεχνία συχνά ανθίζει με λεπτομερείς εικόνες και περιγραφικές λέξεις. Αντίθετα, γλώσσες με πιο επιφανειακές δομές μπορεί να προσφέρονται για ένα πιο απλό αλλά εξίσου ισχυρό στυλ αφήγησης.

Έχετε διαβάσει ποτέ ένα μεταφρασμένο έργο και νιώσατε ότι κάτι «χάθηκε στη μετάφραση»; Αυτή είναι η γλωσσική σχετικότητα εν δράσει! Η πρωτότυπη γλώσσα μπορεί να έχει έννοιες ή λεπτές αποχρώσεις που δεν έχουν άμεση αντιστοιχία σε άλλη γλώσσα. Και δεν πρόκειται μόνο για την ίδια τη γλώσσα. Το πολιτισμικό πλαίσιο πίσω από τη γλώσσα παίζει σημαντικό ρόλο στη λογοτεχνία και τη συγγραφή. Η ίδια ιστορία μπορεί να έχει διαφορετικά νοήματα όταν λέγεται σε άλλες γλώσσες ή πολιτισμικά περιβάλλοντα.

Ταξιδέψαμε λοιπόν στα πεδία της θεωρίας και της λογοτεχνίας. Τώρα, ας φέρουμε τη γλωσσική σχετικότητα στον καθημερινό μας βίο. Ποιες είναι οι πρακτικές επιπτώσεις αυτής της θεωρίας στην καθημερινή μας ζωή;

Καταρχάς, η εκμάθηση ξένων γλωσσών.

Όταν μαθαίνεις μια νέα γλώσσα, δεν απομνημονεύεις απλώς λέξεις και γραμματική, αλλά μπαίνεις σε έναν νέο τρόπο σκέψης. Ξεκλειδώνεις μια νέα οπτική γωνία, βλέποντας τον κόσμο μέσα από έναν διαφορετικό πολιτισμικό φακό.

Στον κόσμο της μετάφρασης και της διερμηνείας, η γλωσσική σχετικότητα μας υπενθυμίζει ότι δεν πρόκειται απλώς για τη μετάφραση λέξεων από τη μία γλώσσα στην άλλη. Πρόκειται για την αποτύπωση της ουσίας, του πολιτισμικού πλαισίου και των λεπτών διακρίσεων του πρωτότυπου μηνύματος.

Η κατανόηση της γλωσσικής σχετικότητας είναι το κλειδί για την αποτελεσματική επικοινωνία σχεδόν σε κάθε τομέα της ζωής. Η γνώση του τρόπου με τον οποίο η γλώσσα διαμορφώνει τη σκέψη μπορεί να βοηθήσει στη γεφύρωση των πολιτισμικών διαχωρισμών και στην καλλιέργεια μιας βαθύτερης κατανόησης των επιχειρήσεων, της διπλωματίας ή των ταξιδιών.

Σκεφτείτε τις δικές σας εμπειρίες. Έχετε αντιμετωπίσει ποτέ μια κατάσταση όπου η γλώσσα δυσκόλεψε την επικοινωνία σας με τους άλλους; Ή ανακαλύψατε ποτέ κάποια λέξη σε μια άλλη γλώσσα που αποτυπώνει τέλεια ένα συναίσθημα που δεν μπορούσατε να εκφράσετε στη δική σας γλώσσα;

✥ Δείτε επίσης: Εσείς ξέρετε να μιλάτε την ψηφιακή γλώσσα του σώματος;