Μέχρι το 2030, έξι στους 10 ανθρώπους θα ζουν σε πόλεις. Αυτό είναι από μόνο του ιδιαίτερα ανησυχητικό. Οι πόλεις ευθύνονται για πάνω από το 70% της παγκόσμιας εκπομπής αερίου του θερμοκηπίου. Ωστόσο, οι πόλεις μπορούν επίσης να κάνουν πολλά για να μετριάσουν την κλιματική αλλαγή και να βοηθήσουν τους ανθρώπους να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις της. Οι πόλεις καταρχάς μπορούν να χρησιμοποιούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, να προωθούν πιο πράσινες συγκοινωνίες και να πείσουν τις βιομηχανίες να μειώσουν τη ρύπανση και να υιοθετήσουν τεχνικές παραγωγής που να είναι πιο φιλικές προς το περιβάλλον. Επίσης, μπορούν να δημιουργήσουν ή να χρησιμοποιήσουν υφιστάμενα δίκτυα και συνεταιρισμούς για την ενίσχυση αυτών των προσπαθειών.

Σχεδόν 1 δισεκατομμύριο παιδιά – σχεδόν τα μισά παιδιά του κόσμου – ζουν σε χώρες που διατρέχουν εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η κλιματική αλλαγή έχει άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στα δικαιώματα των παιδιών στην υγεία, τη ζωή και την εκπαίδευση. Επίσης, η κλιματική αλλαγή αυξάνει τον κίνδυνο έκθεσης στη βία κατά των παιδιών. Οι καταστροφές που προκαλούνται από το κλίμα εκτοπίζουν ανθρώπους και περιορίζουν την πρόσβαση σε σχολεία, επαρκές νερό και διατροφή. Η UNICEF έχει επιστήσει την προσοχή στο γεγονός ότι «η κλιματική κρίση είναι μια κρίση για τα δικαιώματα των παιδιών».

Πρόσφατα τα παιδιά πρωτοστάτησαν σε παγκόσμιες κινητοποιήσεις όπως η «Σχολική Απεργία για το Κλίμα» και οι «Παρασκευές για το Μέλλον» σε περισσότερες από 7.500 πόλεις. Τα παιδιά καλούν τους πολιτικούς ηγέτες να δουν την κρίση από τη δική τους οπτική γωνία και να αναλάβουν δράση.

Οι κεντρικές κυβερνήσεις στην Αφρική συχνά επικρίνονται ως πολύ απόμακρες και αποστασιοποιημένες από την καθημερινή πραγματικότητα των πολιτών. Ενώ οι δημοτικές κυβερνήσεις είναι πιο κοντά και σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν τις τοπικές προκλήσεις, τις ανάγκες και τις προτεραιότητες που πρέπει να τεθούν. Οι δήμοι είναι εξουσιοδοτημένοι από την εθνική και τοπική νομοθεσία να κυβερνούν σε θέματα που αφορούν τα παιδιά και σε τομείς που σχετίζονται με το κλίμα. Έτσι, μπορούν να σχεδιάζουν και να παρέχουν ό,τι χρειάζεται για την αντιμετώπιση των τοπικών κλιματικών προκλήσεων.

Σε μια πρόσφατη μελέτη, διερευνήθηκε ο τρόπος με τον οποίο η νομοθεσία και η πολιτική για το κλίμα σε τοπικό επίπεδο προστατεύει τα παιδιά από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η μελέτη επικεντρώθηκε στην Κένυα και τη Νότια Αφρική ως βασικά παραδείγματα. Σε πολλές χώρες, και συγκεκριμένα σε αυτές τις δύο, παρατηρήθηκε ότι η τοπική αυτοδιοίκηση, έχει τη συνταγματική και νομοθετική αυτονομία σε τομείς που σχετίζονται με το κλίμα, όπως η ύδρευση και η αποχέτευση. Αυτοί οι νόμοι και οι πολιτικές δεν συμπεριλαμβάνουν πάντα ρητά τα παιδιά, πράγμα που σημαίνει ότι οι ανησυχίες των παιδιών μπορεί να διαφεύγουν της προσοχής τους. Η μελέτη αυτή υποστηρίζει ότι οι δημοτικές αρχές μπορούν να κάνουν περισσότερα για την προστασία των παιδιών από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Βρίσκονται τα παιδιά στο επίκεντρο της εκστρατείας για την κλιματική αλλαγή;

Το Νοτιοαφρικανικό νομοσχέδιο για την κλιματική αλλαγή εξουσιοδοτεί τους δήμους να υιοθετήσουν σχέδια αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής σε τοπικό επίπεδο. Ειδικότερα, οι δήμοι πρέπει να συντονίζουν τη δράση για το κλίμα εντός της δικαιοδοσίας τους, περιλαμβάνοντας την ενσωμάτωση της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής στα αναπτυξιακά τους σχέδια.

Τα Συντάγματα της Κένυας και της Νότιας Αφρικής έχουν ρητές διατάξεις αφιερωμένες στα δικαιώματα των παιδιών. Αν και αυτά τα συνταγματικά δικαιώματα των παιδιών δεν αναφέρονται άμεσα στην κλιματική αλλαγή, το φάσμα των δικαιωμάτων εγγυάται την προστασία των παιδιών από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.

Παρά τις υποχρεώσεις των τοπικών αρχών όσον αφορά τη δράση για το κλίμα από τη μία και τα δικαιώματα των παιδιών από την άλλη, στην πραγματικότητα το μερίδιο που αφορά τις υποχρεώσεις των κυβερνήσεων προς τα παιδιά, πολλές φορές παραμελούνται και δεν λαμβάνονται πάντα υπόψη στα σχέδια, τους προϋπολογισμούς και τις παρεμβάσεις τους. Εκτός από τις πόλεις της Κένυας και της Νότιας Αφρικής, αυτή είναι μια πραγματικότητα που λαμβάνει χώρα σε πολλές άλλες πόλεις της Αφρικής.

Τα οφέλη των δράσεων για το κλίμα υπό την καθοδήγηση των παιδιών

Το 2019, για πρώτη φορά, τα παιδιά κατέθεσαν νομική καταγγελία σε ένα θεσμικό όργανο του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα -την Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού- σχετικά με την αποτυχία των κυβερνήσεων τους να αναλάβουν δεσμευτικές αποφάσεις για το κλίμα. Τα παιδιά επεσήμαναν ότι ζούσαν σε πόλεις όπως το Κέιπ Τάουν (Νότια Αφρική), το Λάγος (Νιγηρία) και η Ταμπάρκα (Τυνησία), όπου οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αυξάνονται.

Ωστόσο, η εν λόγω ανακοίνωση κρίθηκε απαράδεκτη, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούσε να εισακουστεί επί της ουσίας. Εντούτοις ήταν πρωτοποριακή, καθώς κατέστησε σαφές ότι τα παιδιά αποτελούν βασικούς παράγοντες στη δράση για την κλιματική αλλαγή και αξίζουν μια θέση στο τραπέζι της λήψης αποφάσεων.

Η αποδοχή των παιδιών ως βασικών συντελεστών στις αποφάσεις για τη διαχείριση του κλίματος είναι εμφανής στη συμμετοχή τους σε παγκόσμια φόρουμ, όπως η διάσκεψη για το κλίμα του 2021 – COP26. Αυτό είναι αξιέπαινο. Όμως, χωρίς την ισχυρή και πρακτική εμπλοκή των παιδιών στις τοπικές διοικήσεις των πόλεων, οι δεσμεύσεις για τη λήψη αποφάσεων για το κλίμα είναι απεδαφικοποιημένες.

Λαμβάνοντας υπόψη την τάση για αστικοποίηση, του παιδικού αστικού πληθυσμού και της κλιματικής κρίσης, καθίσταται ολοένα και πιο επείγουσα η ανάγκη οι δήμοι των πόλεων:

-Να προβλέπουν ρητά τα δικαιώματα των παιδιών στη δράση για το κλίμα, ιδίως στη νομοθεσία, την πολιτική και τις στρατηγικές. Αυτό λειτουργεί ως ισχυρό νομικό εργαλείο για τη διασφάλιση της προστασίας και της συμμετοχής των παιδιών στις πόλεις.

-Να ανοίξουν ή να επεκτείνουν τους θεσμικούς χώρους για τη συμμετοχή και τη συμβολή των παιδιών στη δράση για το κλίμα σε τοπικό επίπεδο. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει αθλητικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, φόρουμ και άλλες ευκαιρίες για τα παιδιά να συμμετάσχουν στο διάλογο για το κλίμα σε επίπεδο κοινότητας.

-Να επενδύσουν σε τεχνικούς και οικονομικούς πόρους για να διασφαλίσουν ότι τα παιδιά έχουν πρόσβαση σε ενημερωμένο εκπαιδευτικό υλικό για την κλιματική αλλαγή σε φιλικές προς τα παιδιά εκδόσεις και σε γλώσσες που κατανοούν καλύτερα.

-Να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες και εκστρατείες που καθοδηγούνται από τα ίδια τα παιδιά. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει την ανάπτυξη ικανοτήτων, την αξιοποίηση πόρων και την καθοδήγηση των παιδιών ώστε να συμβάλουν στη δράση για το κλίμα.

Να οργανωθεί και να αναβαθμιστεί ο συντονισμός  της δράσης, με επίκεντρο την ευαισθητοποίηση των παιδιών σε θέματα που αφορούν την καταστροφή που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή. Το συμφέρον των παιδιών θα πρέπει να είναι η κατευθυντήρια αρχή.