Οι παλαιότερες και οι νεότερες γενιές έχουν συχνά ένα αξιακό χάσμα που επιφέρει συγκρούσεις και εντάσεις. Συνήθως, αυτές οι διαμάχες προκύπτουν από το γεγονός ότι οι νέοι είναι πιο φιλελεύθεροι και οι ηλικιωμένοι πιο συντηρητικοί.

Αν το σκεφτεί κανέις, αυτό είναι κάπως ειρωνικό, καθώς οι ηλικιωμένοι συνήθως ήταν επίσης πιο φιλελεύθεροι όταν ήταν νέοι, και οι νεότεροι θα γίνουν πιο συντηρητικοί όταν γεράσουν.

«Αν δεν είσαι φιλελεύθερος στα 25 σου, δεν έχεις καρδιά. Αν δεν είσαι συντηρητικός στα 35 σου, δεν έχεις μυαλό». Έτσι είπε ο Ουίνστον Τσόρτσιλ. Ή ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Άνταμς. Ή ίσως ο βασιλιάς Όσκαρ Β’ της Σουηδίας. Παραλλαγές αυτής της φράσης κυκλοφορούν από τον 18ο αιώνα, υπογραμμίζοντας τον καθιερωμένο κανόνα ότι όσο μεγαλώνουν οι άνθρωποι τείνουν να γίνονται πιο συντηρητικοί.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η εποχή στην οποία γεννηθήκαμε έχει μεγάλη σημασία για τη διαμόρφωση των κοσμοθεωριών μας. Όσοι γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1920 μεγάλωσαν σε μια χώρα όπου ο γάμος μεταξύ ομοφύλων ήταν αδιανόητος. Ενώ όσοι γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1990 έχουν μια εντελώς διαφορετική αναφορά για το τι είναι φυσιολογικό.

Ορισμένες έρευνες  έχουν επισημάνει έναν αυξανόμενο φιλελευθερισμό μεταξύ των νεότερων γενεών. Μια πρόσφατη αναφορά στους Financial Times υποδηλώνει ότι οι συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008 μπορεί κάλλιστα να μετατρέψουν τους millennials σε ισόβιους φιλελεύθερους, σημειώνοντας ότι όσοι γεννήθηκαν μεταξύ 1981 και 1996 τηρούν πιο στενά τις φιλελεύθερες αξίες σε σύγκριση με προηγούμενες γενιές.


Ο Burn-Murdoch διαπίστωσε ότι οι millennials στις ΗΠΑ «πατάνε πολύ πιο αριστερά στα οικονομικά» από τις προηγούμενες γενιές, λόγω του γεγονότος ότι φθάνουν σε «πολιτική ωριμότητα στον απόηχο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης». Αυτός θα μπορούσε επίσης να είναι ο λόγος που είναι υπέρ της μεγαλύτερης διανομής πλούτου από τους πλούσιους στους φτωχούς.

Ωστόσο, ακόμα και αυτοί οι αιώνιοι φιλελεύθεροι, φαίνεται ότι μεγαλώνοντας σίγουρα ο τρόπος που θα βλέπουν τον κόσμο αναμένεται να είναι λίγο πιο συντηρητικός. Δεν σημαίνει ότι θα γίνουν ξαφνικά ρατσιστές, αλλά σίγουρα δεν θα έχουν την ίδια εξωστρέφεια που έχουν στα 25 τους χρόνια.

Τι εξηγεί λοιπόν τις ηλικιακές διαφορές στον συντηρητισμό και γιατί οι άνθρωποι γίνονται πιο αυταρχικοί και άκαμπτοι όσο μεγαλώνουν;

Στοιχεία προσωπικότητας

Η προσωπικότητα θεωρείται – γενικά – σταθερή σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Όμως μια μελέτη του 2011 σε 20.000 Γερμανούς βρήκε ένα ενδιαφέρον στοιχείο. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία Γερμανοί που συμμετείχαν στην έρευνα είχαν μειωμένα επίπεδα δεκτικότητας σε νέες εμπειρίες.

Μια ανασκόπηση 92 επιστημονικών μελετών δείχνει ότι η διανοητική περιέργεια τείνει να μειώνεται στα γηρατειά και ότι αυτή η πτώση εξηγεί τις αυξήσεις των συντηρητικών ιδεών που σχετίζονται με την ηλικία.

Σε οποιαδήποτε ηλικία, οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τα τυπικά επίπεδα περιέργειας και αυτές οι διαφορές έχουν αποδοθεί στο ευρύτερο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας της ανοιχτής αντίληψης.
Αυτό είναι σημαντικό επειδή η εξωστρέφεια, ειδικότερα, «τείνει να προβλέπει φιλελεύθερες συμπεριφορές»,υποστηρίζει ο Brent Donnellan, καθηγητής ψυχολογίας στο Texas A&M University και συν-συγγραφέας αυτής της μελέτης.

Τονίζει ότι το μέγεθος της αλλαγής φαίνεται να είναι βέβαια μικρό. «Αν είσαι αρκετά φιλελεύθερος ως 40χρονος, πιθανότατα θα είσαι αρκετά φιλελεύθερος ως 60χρονος», γράφει. Αλλά «το απόλυτο επίπεδο μπορεί να πέσει λίγο». Θα εξακολουθείτε να είστε ένας φιλελεύθερος 60χρονος σε σχέση με άλλους 60χρονους, αλλά λιγότερο φιλελεύθερος σε σύγκριση με μια ομάδα 25χρονων.

Τα υψηλότερα επίπεδα εξωστρέφειας έχουν συσχετιστεί όχι μόνο με αισθητικά και πολιτιστικά ενδιαφέροντα αλλά και με μια γενική τάση αναζήτησης συναισθηματικά διεγερτικών και αδρεναλιστικών δραστηριοτήτων.

Επιπλέον οι ανοιχτοί άνθρωποι είναι επίσης πιο πιθανό να επιδεικνύουν αντικομφορμιστικές στάσεις, να αμφισβητούν το status quo και την εξουσία. Αν και αυτές οι ιδιότητες καθιστούν τα υψηλά επίπεδα ανοιχτής αντίληψης μια πιθανή απειλή για την κοινωνία, είναι επίσης η πηγή δημιουργικότητας, καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, καθώς και ένα πνευματικό αντίδοτο στον ολοκληρωτισμό, την αδικία και την προκατάληψη.

Εγκεφαλικές αλλοιώσεις

Πολλοί ψυχολόγοι πίστευαν ότι η μεγαλύτερη προκατάληψη μεταξύ των ηλικιωμένων οφειλόταν στο γεγονός ότι οι ηλικιωμένοι μεγάλωσαν σε περιόδους λιγότερο ισότητας.

Εκτός όμως από το περιβάλλον που μεγάλωσαν και καθόρισαν την προσωπικότητά τους, το πέρασμα του χρόνου επιφέρει φυσιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο που μπορούν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη προκατάληψη μεταξύ των ηλικιωμένων.

Οι μετωπιαίοι λοβοί είναι το τελευταίο τμήμα του εγκεφάλου που αναπτύσσεται καθώς προχωράμε στην παιδική και εφηβική ηλικία και το πρώτο τμήμα του εγκεφάλου που ατροφεί καθώς γερνάμε. Η ατροφία των μετωπιαίων λοβών δεν μειώνει τη νοημοσύνη, αλλά υποβαθμίζει τις εγκεφαλικές περιοχές που είναι υπεύθυνες για την αναστολή άσχετων ή ακατάλληλων σκέψεων.

Η έρευνα δείχνει ότι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ηλικιωμένοι έχουν μεγαλύτερη δυσκολία να βρουν τη λέξη που αναζητούν – και γιατί υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να εκφράσουν ιδέες που προηγουμένως θα είχαν καταπιέσει.

Ο Bill von Hippel, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ στην Αυστραλία, βρήκε ένα ενδιαφέρον μοτίβο στα πειράματα και τις μελέτες του για την ηλικία και τις προκατειλημμένες απόψεις.

Ο Von Hippel διαπιστώνει ότι οι ηλικιωμένοι γενικά θέλουν να είναι δίκαιοι και να συγκρατούν τις προκαταλήψεις. Αλλά κυριολεκτικά δεν μπορούν να ελέγξουν τον εαυτό τους, κάτι που ο Von Hippel υποπτεύεται ότι είναι το αποτέλεσμα της επιδείνωσης του εγκεφάλου που έρχεται με τη γήρανση.

Καθώς μεγαλώνουμε, είμαστε συνεχώς εκτεθειμένοι σε στερεότυπα. Μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε σιωπηρά, παρόλο που μπορεί να μην τα πιστεύουμε ή να μην τα ενεργούμε. Τα στερεότυπα «ενεργοποιούνται αυτόματα είτε τα θέλουμε είτε όχι», λέει.

Απαιτείται διανοητική προσπάθεια – ο εκτελεστικός έλεγχος των μετωπιαίων λοβών – για να φιμωθούν αυτά τα στερεότυπα και να σκεφτόμαστε τους ανθρώπους με πιο ολοκληρωμένο τρόπο. Καθώς γερνάμε, και καθώς οι μετωπιαίοι λοβοί μας χάνουν την ευκρίνειά τους, μπορεί να χάσουμε αυτή την ικανότητα να αναστέλλουμε στερεότυπες σκέψεις, παρά τις δηλωμένες προθέσεις μας.

Ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών

Κάτι άλλο που επηρεάζεται είναι η κριτική σκέψη, ιδίως η ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών.

Στους περισσότερους ανθρώπους η ταχύτητα της επεξεργασίας πληροφοριών, βασικό συστατικό της κρίσης και της ευφυΐας, κορυφώνεται γύρω στα μέσα της 2ης δεκαετίας της ζωής τους.

Οι περισσότεροι άνθρωποι γίνονται πολύ πιο αργοί μετά τα 40 τους, με σημαντική επιβράδυνση μετά τα 60 τους. Τα καλά νέα, ωστόσο, είναι ότι πιο αργό δεν σημαίνει απαραίτητα και χαζό. Στην πραγματικότητα, οι ηλικιωμένοι μπορούν να βασίζονται καλύτερα στη γνώση, την εμπειρία και την τεχνογνωσία, επομένως δεν επηρεάζονται τόσο από την πιο αργή ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών.

Ωστόσο, για να ανακτήσουν τη γνώση πιο αποτελεσματικά, είναι σημαντικό να εξοικονομούν τη σκέψη τους και το να βλέπουν τα πράγματα με πιο κατηγοριοποιημένους ή «ασπρόμαυρους» όρους καθώς έτσι η σκέψη γίνεται πιο λιτή και αποτελεσματική.

Μια ανασκόπηση  88 μελετών σε 12 χώρες δείχνει ότι οι ηλικιωμένοι είναι γενικά λιγότερο ανεκτικοί στην ασάφεια και έχουν μεγαλύτερη ανάγκη εσωστρέφειας και ανασύνταξης.

Αυτό συχνά εκδηλώνεται από το ισχυρότερο σύνολο αρχών και κανόνων τους και την τάση να απορρίπτουν πληροφορίες που έρχονται σε σύγκρουση με τις απόψεις τους.

Επιπλέον, οι ηλικιωμένοι είναι επίσης πιο πιθανό να έχουν κατηγορηματικές κρίσεις για γεγονότα, πράγματα ή ανθρώπους. Αυτό συχνά περιλαμβάνει να ενεργούμε με πιο προκατειλημμένους τρόπους – το να προκρίνουμε σημαίνει να έχουμε άποψη πριν κρίνουμε πραγματικά – γιατί στις μεγαλύτερες ηλικίες η διατήρηση της παλιάς γνώσης είναι πιο σημαντική από την απόκτηση νέας γνώσης.

Σε κάποιο βαθμό, κάθε άτομο είναι μοναδικό και τα αναπτυξιακά πρότυπα αλλαγής και σταθερότητας στην προσωπικότητα και τον πολιτικό προσανατολισμό δεν θα είναι ποτέ πανομοιότυπα για δύο άτομα. Είναι ενδιαφέρον ότι υπάρχουν επίσης πειστικά στοιχεία για την ιδέα ότι οι άνθρωποι γίνονται πιο υπερβολικές εκδοχές του εαυτού τους όταν γερνούν.

Υπό αυτή την έννοια, οι άνθρωποι είναι ακριβώς όπως το κρασί: οι καλοί γίνονται καλύτεροι με την ηλικία, ενώ οι κακοί, χειρότεροι.