Δευτέρα σήμερα, ας κάνω μια ανασκόπηση στο Σαββατοκύριακο που μόλις πέρασε. Ήταν το «Σ/Κ μας», που σημαίνει ότι με την Α. είχαμε μπροστά μας αρκετές ώρες για να περάσουμε ποιοτικές στιγμές μαζί. Πιο συγκεκριμένα, από την Παρασκευή το απόγευμα μέχρι Κυριακή βραδάκι, περίπου 48 ώρες δηλαδή. Είχαμε, όπως συνήθως, προπόνηση μπάσκετ το πρωί του Σαββάτου και της Κυριακής και μετά την ημέρα δική μας. Κάναμε ωραία πράγματα, είχαμε πολύ όμορφες τρυφερές στιγμές, κάναμε βόλτα, είδαμε ταινία, όλα καλά, σφραγίζω την κλειδαρότρυπα που άνοιξα.

Πάμε τώρα στα μαθηματικά. Από τις 48 ώρες, αφαιρούμε τις (δικές μου) 12 ώρες του βραδινού ύπνου και μας μένουν 36. Τι έκανα λοιπόν αυτές τις ώρες, πέραν των πραγμάτων που έκανα με την Α.; Η απάντηση βρίσκεται στη λειτουργία screen time του κινητού μου.

Όπως με ενημερώνουν τα σχετικά γραφήματα που βλέπετε παρακάτω, το Σάββατο ασχολήθηκα με τα social media 3 ώρες και 5 λεπτά ενώ την Κυριακή 4 ώρες και 33 λεπτά. Σύνολο, περίπου, 8 ώρες. Δηλαδή το 22,2% της ζωής μου αυτό το Σαββατοκύριακο το πέρασα στις πλατφόρμες της Meta και το X (πρώην Twitter, για πόσο καιρό ακόμα θα χρειάζεται να το λέμε;) του Elon Musk. Μια διαπίστωση που δεν με ικανοποίησε και τόσο.

To doomscrolling

«Ο ψυχαναγκαστικός χαρακτήρας του doomscrolling μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο σε χάσιμο χρόνου αλλά και σε αυξημένο άγχος και στρες», λέει ο John Ratey, αναπληρωτής κλινικός καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.

Το doomscrolling, πρακτικά, όλοι γνωρίζουμε τι είναι ανεξάρτητα αν ξέρουν όλοι την ορολογία. Ουσιαστικά, πρόκειται για το ασταμάτητο σκρολάρισμα (scrolling) που κάνουμε στις εφαρμογές του κινητού μας, κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η αίσθηση του doomscrolling είναι επίσης ίδια σε όλους. Ξεκινάς για μια στιγμή, «να δω τι γίνεται στο Facebook», και ξαφνικά όταν κοιτάς το ρολόι συνειδητοποιείς ότι έχουν περάσει δεκάδες λεπτά, αν όχι ώρες. Σύμφωνα με μια μελέτη, ο μέσος άνθρωπος ξοδεύει 3 ώρες και 15 λεπτά την ημέρα κάνοντας doomscrolling -έπιασα τον παγκόσμιο μέσο όρο, τα κατάφερα.

Ποιες όμως είναι συνέπειες που έχει το αέναο scrolling στη ζωή μας; Ο Ratey έκανε λόγο για «άγχος και στρες». Λογικό, βέβαια, αν σκεφτούμε τι είναι αυτά που μας ιντριγκάρουν στα social media και παραμένουμε μονίμως συνδεδεμένοι στις συγκεκριμένες πλατφόρμες: ένα βαρύγδουπος τίτλος είδησης, ένα viral βίντεο, ένα post που μας εκνεύρισε, η κατάθεση ψυχής ενός προσώπου, το “σκότωμα” της ώρας. Όμως οι ώρες περνάνε και ξεγλιστράνε από τα χέρια μας χωρίς να το καταλάβουμε και ο χρόνος δεν είναι κάτι που αναπληρώνεται.

Η εξέλιξη του ανθρώπου

«Ο εγκέφαλός σας λαχταρά τις πληροφορίες με τον ίδιο τρόπο που λαχταρά το φαγητό ή το σεξ» υποστηρίζει ο Ratey, και αυτό δεν είναι υπερβολή αλλά συμπέρασμα της εξελικτικής επιστήμης.

Ο σύγχρονος άνθρωπος-θηρευτής δεν αναζητά απαραίτητα τροφή για να επιβιώσει αλλά είναι εθισμένος στην έξαρση της ντοπαμίνης από το doomscrolling. Όπως είχαμε γράψει και σε ένα κείμενο, εδώ, στο Olafaq, η ντοπαμίνη είναι γνωστή ως η ορμόνη της ευχαρίστησης. Αυτό συμβαίνει επειδή η ντοπαμίνη είναι υπεύθυνη στο να μας κάνει να νιώθουμε καλά όταν κάνουμε σεξ ή όταν τρώμε το αγαπημένο μας φαγητό –ή, γενικά, όταν κάνουμε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα που ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής στον εγκέφαλό μας.

Όταν λοιπόν εμφανίζεται κάτι καινούργιο στο timeline μας, η ντοπαμίνη κατακλύζει τον εγκέφαλό μας δημιουργώντας μια αίσθηση ευεξίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι εκείνη τη στιγμή απλώς ενημερώθηκαν για κάτι, αλλά, χημικά μιλώντας, αυτή η κατάσταση θυμίζει μια βόλτα σε rollercoaster, όπου οι υψηλές τιμές της ντοπαμίνης διαδέχονται τις χαμηλές τιμές της κορτιζόλης, που είναι η ορμόνη του στρες. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το doomscrolling θυμίζει την ημερήσια κατανάλωση junk food αγνοώντας τις καταστροφικές συνέπειες των τρανς στοιχείων στον οργανισμό μας.

Γι’ αυτό, κάθε scroll που κάνουμε είναι σαν ένα παιχνίδι στη ρουλέτα. Δεν ξέρουμε αν η μπίλια θα κάτσει στο μαύρο (κορτιζόλη-στρες) ή στο κόκκινο (ντοπαμίνη-ευχαρίστηση).

Εν τω μεταξύ, τα social media όλο και περισσότερο μοιάζουν με ένα παιχνίδι αποκλειστικά για χαμένους (χρήστες) με μόνιμο νικητή το καζίνο (πλατφόρμες), παρόλο που η αίσθηση που επικρατεί πολλές φορές είναι ότι κερδίζουμε.

Αυτό ακριβώς είναι που καθιστά το doomscrolling δύσκολο στη διαχείριση και, αντί να το ελέγχουμε, μας εξουσιάζει. «Λίγα λεπτά ακόμα» λέμε συνήθως, αλλά όταν αυτό μεταφράζεται σε ώρες ολόκληρες τότε το σκρολάρισμα συμβάλλει στο άγχος και επιβαρύνει την ψυχική μας υγεία. Γιατί δεν καταναλώνουμε απλώς πληροφορίες, αλλά συσσωρεύουμε μέσα μας άγχος, το οποίο μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες τόσο στην ψυχική όσο και στη σωματική μας υγεία.

Τι μπορούμε να κάνουμε για απεγκλωβιστούμε από το doomscrolling

Η πνευματική ομίχλη άγχους και παραπληροφόρησης στα social media δεν είναι ένας μύθος αλλά μια πραγματικότητα. Για να αντιμετωπίσουμε αυτή τη βύθιση θα πρέπει να επιβληθούμε σταδιακά στον εαυτό μας και να δημιουργήσουμε μια ρουτίνα ενασχόλησης με το κινητό μας.

• Θέστε όρια και ορίστε συγκεκριμένες ώρες για κατανάλωση ειδήσεων
• Υιοθετήστε τον κανόνα 20-20-20: για κάθε 20 λεπτά σκρολαρίσματος, κοιτάξτε μακριά στον ορίζοντα στα 20 μέτρα για 20 δευτερόλεπτα
• Κάντε ένα ξεσκαρτάρισμα στα προφίλ που ακολουθείτε για να μείνετε μακριά από αυτά που σας προκαλούν συχνά έντονα αρνητικά συναισθήματα
• Πριν μπείτε σε συνθήκη doomscrolling αποφασίστε τι είναι αυτό που θέλετε να δείτε και αποφύγετε την ασταμάτητη μεταπήδηση από το ένα θέμα στο άλλο
• Να σκέφτεστε πάντα «με ενδιαφέρει τώρα αυτό που βλέπω;» Αν όχι, τότε ήρθε η στιγμή να κάνετε unfollow/hide κ.λπ.
• Αναζητήστε τη θετικότητα και επιλέξτε περιεχόμενο που θα σας τονώσει. Άλλωστε, τις περισσότερες φορές στα social media αναζητούμε καταφύγιο για να νιώσουμε καλύτερα, ανεξάρτητα αν συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο

Στο τέλος της ημέρας, θα πρέπει να νιώθουμε ότι εμείς οι ίδιοι ορίζουμε το πεπρωμένο μας και ότι δεν είμαστε σκλάβοι του smartphone μας. Η ψυχική μας υγεία, οι στιγμές με τους ανθρώπους μας αλλά και ο ποιοτικός χρόνος για/με τον εαυτό μας είναι πολύ πιο σημαντικά πράγματα από το είμαστε ενημερωμένοι για όλες τις τελευταίες εξελίξεις. Η αίσθηση της ενημέρωσης είναι τελείως εφήμερη, ενώ οι ώρες που περνάνε και χάνονται δεν γυρίζουν πίσω.

Το επόμενο Σαββατοκύριακο θα προσπαθήσω να μην πιάσω τον παγκόσμιο μέσο όρο 3,15 ωρών. Ελπίζω να τα καταφέρω και, σίγουρα, η κόρη μου θα είναι χαρούμενη με αυτό.