Πάντα αγαπούσα τα ζώα. Ιδανικά, θα ήθελα η 90χρονη εκδοχή του εαυτού μου να ζει σε ένα σπίτι με τουλάχιστον οκτώ γάτες, τρεις παπαγάλους και πέντε χάσκι.
Τα ζώα με βρίσκουν παντού (εντάξει, ίσως τα βρίσκω εγώ). Όταν ήμουν στο δημοτικό, οι γονείς μου χάρισαν σε μένα και την αδερφή μου ένα μικρό πεκινουά. Την αντοκρύσαμε πρώτη φορά μικροσκοπική και χαριτωμένη, μέσα σε ένα κουτί παπουτσιών και δεν μπορούσαμε να πιστέψουμε στα μάτια μας. Με το που την έβλεπα, φούσκωναν τα μάγουλά μου από χαρά και περηφάνια. Ακολουθούσαν χρόνια ξεγνοιασιάς και χαράς, αλλά και μιας αγάπης βαθιάς – ήταν μέλος της οικογένειάς μας.
Η Κάσι έζησε μαζί μας μέχρι τα βαθιά γεράματα, και μέσα στα χρόνια ήρθε η Ντόγκυ, και λίγο αργότερα η Άσλεϋ, και σχετικά πρόσφατα, μια πορτοκαλιά, τσαχπίνα γάτα, η Λουΐζα.
Γιατί είχαμε τόσα πολλά κατοικίδια; Είναι απλό. Φέρνουν πάντα έφερναν σε μένα και στην οικογένειά μου πολλή χαρά. Μας διδάσκουν ανεκτίμητα μαθήματα ζωής- πράγματα όπως η αγάπη, η υπομονή, η υπευθυνότητα και η φροντίδα. Αλλά, μας διδάσκουν και κάτι άλλο – τη θλίψη και την απώλεια.
Όταν η Κασάνδρα έφτασε στα βαθιά γεράματα, όλα έδειχναν το τέλος πλησίαζε. Τότε οι γονείς μου φώναξαν εμένα και την μικρότερη αδερφή μου για να μιλήσουμε, ηλικίας 10 και 15 ετών τότε. Το σχέδιο ήταν ότι ο κτηνίατρος θα ερχόταν στο σπίτι μας και θα έκανε ευθανασία στη Κάσι μπροστά στο τζάκι, το αγαπημένο της σημείο. Οι γονείς μας μάς ρώτησαν αν θα θέλαμε να ήμασταν μπροστά, ή να μέναμε το βράδυ στους παππούδες μας. Και οι δύο μας απαντήσαμε ότι θέλαμε να είμαστε παρούσες – όπως και έγινε. Αφού περάσαμε το απόγευμα με την Κάσι, δίνοντάς της όλα τα αγαπημένα της παιχνίδια και μεταφέροντάς την στα αγαπημένα της μέρη στο σπίτι μας, οι τέσσερις μας καθίσαμε στο πάτωμα του σαλονιού, μπροστά στο τζάκι, σε κύκλο γύρω από τη Κάσι, καθώς ο κτηνίατρος και η βοηθός του, μας βοηθούσαν να την αποχαιρετήσουμε. Πέθανε στην αγκαλιά μας και ήταν το πιο όμορφο, εκπληκτικό, αλλά και σπαρακτικό πράγμα που ζήσαμε ποτέ ως οικογένεια. Το να αποχαιρετήσουμε τη Κασσάνδρα μετά από 14 ολόκληρα χρόνια ήταν πολύ οδυνηρό για εμάς – το να αποχαιρετούμε ένα κατοικίδιο που ουσιαστικά γνωρίζαμε σε όλη μας τη ζωή, μας συνέτριψε.
Ο πόνος που ένιωθα ήταν απίστευτος και πρωτοφανής. Ένιωθα σουβλιές στο στομάχι και μου φαινόταν άκρως παράλογο όλο αυτό που συνέβη. Ήμουν θυμωμένη, ένιωθα ότι ήταν άδικο. Δεν μπορούσα να εντοπίσω ποιος έφταιγε. Πολλά βράδια δεν μπορούσα να κοιμηθώ καθώς έβλεπα εφιάλτες. Την ζωγράφιζα σε όλα τα σχολικά τετράδια και έγραφα την ιστορία της. Ένιωθα ανήμπορη, ήθελα να σηκώσω στα χέρια μου τη Γη σαν άλλος Άτλαντας και να γυρίσω τον χρόνο πίσω, να αποτρέψω το τέλος της. Ήθελα πίσω το σκυλάκι μου. Δεν μπορούσα με τίποτα να το ξεπεράσω, και ήταν η πρώτη φορά που με κτυπούσε κατάμουτρα αυτό το πράγμα που ονομάζεται θάνατος.
Ο θάνατος είναι θάνατος. Η απώλεια είναι απώλεια. Η θλίψη είναι θλίψη. Για πολλούς από εμάς, η απώλεια ενός κατοικίδιου ζώου είναι ακριβώς το ίδιο με την απώλεια ενός ανθρώπου και για τα παιδιά, η απώλεια ενός κατοικίδιου ζώου είναι συχνά η πρώτη τους επαφή με το θάνατο. Έτσι και για εμάς. Ήταν το πρώτο μέλος της οικογένειάς μας που πέθανε και ενώ οι γονείς μας ήθελαν τόσο πολύ να μας προστατεύσουν από τη θλίψη, αλλά ήξεραν ότι δεν μπορούσαν. Ο θάνατος είναι μέρος της ζωής όπως και η γέννηση.
Μια από τις υποχρεώσεις ενός γονέα είναι να βοηθήσει τα παιδιά του να κατανοήσουν και να επεξεργαστούν όλα όσα συσχετίζονται με τον θάνατο. Η απώλεια ενός κατοικίδιου είναι ένα βαθύ συναισθηματικό χτύπημα για τα παιδιά. Θα πρέπει να συνοδεύσετε το παιδί σας σε αυτή τη διαδικασία και να το βοηθήσετε να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Πώς μπορούμε λοιπόν να βοηθήσουμε τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τον θάνατο ενός κατοικιδίου;
1. Να θυμάστε ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό.
Ένας οικογενειακός φίλος έχασε πρόσφατα τον σκύλο του και ρώτησα τα δύο παιδιά του με ποιον τρόπο το αντιμετώπισαν. Το ένα παιδί είπε: «Μιλήστε γι’ αυτόν. Μιλήστε πολύ γι’ αυτόν. Με βοήθησε να θυμάμαι ιστορίες και να βλέπω εικόνες». Το άλλο είπε: «Σκεφτείτε χαρούμενα πράγματα – διακοπές, ταινίες, τέτοια πράγματα. Μην σκέφτεστε τον σκύλο. Δεν μου άρεσε όταν τη σκεφτόμουν». Οι προσεγγίσεις τους, αν και τόσο διαφορετικές, είναι και οι δύο μια χαρά. Να θυμάστε ότι κανένα παιδί δεν είναι ίδιο με το άλλο. Τα αδέλφια πιθανότατα θα θρηνήσουν πολύ διαφορετικά. Αυτό είναι φυσιολογικό. Ο τρόπος με τον οποίο ένα παιδί θα διαχειριστεί την απώλεια ενός κατοικίδιου μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικός από τον τρόπο με τον οποίο θα χειριστεί την απώλεια ενός άλλου κατοικίδιου ζώου αργότερα στη ζωή του. Να θυμάστε ότι δεν υπάρχει “σωστή μέθοδος” που να ταιριάζει σε κάθε παιδί ως προς τη διαχείριση της απώλειας. Αφήστε την ατομικότητά τους να σας καθοδηγήσει και αντισταθείτε στις συγκρίσεις.
2. Να είστε ειλικρινείς
Εάν γνωρίζετε ότι η υγεία ενός κατοικίδιου ζώου δεν είναι καλή, να είστε ειλικρινείς με τα παιδιά σας. Τα παιδιά είναι πιο έξυπνα απ’ ό,τι συχνά εικάζουμε και πιθανόν να έχουν ήδη παρατηρήσει τα ίδια σημάδια που παρατηρείτε κι εσείς καθώς η υγεία του κατοικίδιου ζώου σας αρχίζει να φθίνει. Υπάρχει η τάση, να λέτε ψέματα στα παιδιά – ειδικά όσον αφορά τα μικρότερα κατοικίδια, όπως τα ψάρια, τα πουλιά και τα χάμστερ, και στη συνέχεια να αντικαθιστάτε στα κρυφά το νεκρό κατοικίδιο με ένα νέο κατοικίδιο. Θα σας συμβούλευα να μην ακολουθήσετε αυτή την προσέγγιση. Για αρχή, τα παιδιά σας θα ανακαλύψουν, κάποια στιγμή, ότι τους είπατε ψέματα, και ενώ λέμε ψέματα για πράγματα όπως η Νεράιδα των Δοντιών και ο Άγιος Βασίλης, το ψέμα για το θάνατο είναι ένα διαφορετικό είδος ψέματος και μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στα παιδιά αργότερα στη ζωή τους. Ο θάνατος και η θλίψη είναι οδυνηρά, αλλά τα παιδιά σας θα τα συναντήσουν ξανά και ξανά στη ζωή τους. Βοηθήστε τα να αντιμετωπίσουν το θάνατο, τη θλίψη και την απώλεια κατάματα. Δείτε το ως μια ευκαιρία για ανάπτυξη.
3. Παροτρύνετέ τα να συμμετάσχουν στη διαδικασία
Σε περίπτωση που σκέφτεστε το ενδεχόμενο ευθανασίας, ενημερώστε τα παιδιά, με τον σωστό τρόπο, για το τι συμβαίνει στο σώμα του κατοικίδιου ζώου με ποιον τρόπο σκοπεύετε να το αποχαιρετίσετε. Ενημερώστε τα παιδιά σας ότι μπορούν να κάνουν ερωτήσεις σε εσάς και στον κτηνίατρο (επικοινωνήστε με τον κτηνίατρό σας εκ των προτέρων). Προσκαλέστε τα να συμμετάσχουν στη διαδικασία και εξηγήστε τους ποιος θα ήταν ο ρόλος τους στην όλη διαδικασία. Ενημερώστε τα ότι μπορούν να αποχωρήσουν από τη διαδικασία ανά πάσα στιγμή και να έχουν έτοιμο ένα σχέδιο διαφυγής. Αν και το να συμμετέχουν στη διαδικασία μπορεί να είναι τρομακτικό για τους γονείς, μπορεί στην πραγματικότητα να παρέχει στα παιδιά απαραίτητες πληροφορίες για να διαχειριστούν πιο αποτελεσματικά την απώλεια. Τους περνάει επίσης το μήνυμα ότι είναι σημαντικά και ότι η συμβολή τους εκτιμάται.
4. Να τους πάρετε μερικά βιβλία για το πένθος
Υπάρχουν αμέτρητα βιβλία διαθέσιμα στην αγορά, για όλα τα στάδια ανάπτυξης των παιδιών, σχετικά με την απώλεια κατοικίδιων ζώων. Αγοράστε βιβλία ή δανειστείτε μερικά από έναν φίλο. Αφήστε τα βιβλία σε ένα καθορισμένο σημείο στο σπίτι σας και ενημερώστε τα παιδιά σας ότι είστε πάντα διαθέσιμοι να διαβάσετε τα βιβλία μαζί τους ή μπορούν να πάρουν ένα και να το διαβάσουν μόνα τους. Αυτή η προσέγγιση δίνει στα παιδιά τον έλεγχο και τη δύναμη, αλλά στέλνει επίσης το μήνυμα ότι είστε εκεί για να τα υποστηρίξετε. Αφιερώστε λίγο χρόνο για να διαβάσετε πρώτα τα βιβλία για να βεβαιωθείτε ότι θα είναι βοηθητικά για τα παιδιά σας. Μια λίστα με βιβλία μπορείτε να βρείτε εδώ.
5. Μην βιάζεστε να τα τακτοποιήσετε τα πάντα
Οι γονείς μου απομάκρυναν αμέσως το κρεβάτι της Κάσι. Ήταν πολύ οδυνηρό για όλους μας να το βλέπουμε. Αλλά, κρατήσαμε το κολάρο της στο συρτάρι. Για την ακρίβεια, είναι ακόμα εκεί. Η τεφροδόχος και το κολάρο της βρίσκονται στο τζάκι μας, μια υπενθύμιση ότι ήταν αληθινή, ότι η αγάπη μας γι’ αυτήν ήταν μεγάλη και ότι αποτελούσε σημαντικό κομμάτι της οικογένειάς μας. Όπως και η φωτογραφία της, είναι πάνω στο ψυγείο μας. Βρήκαμε έναν τρόπο να κρατήσουμε τις αναμνήσεις της κοντά μας χωρίς να ραγίζει η καρδιά μας σε εκατομμύρια κομμάτια κάθε φορά που τα βλέπουμε. Μπορεί να είναι χρήσιμο για τα παιδιά σας να αφήσετε τουλάχιστον μερικά πράγματα που να τους θυμίζουν το κατοικίδιό σας. Μιλήστε με τα παιδιά σας και ζητήστε τη γνώμη τους.
6. Σκεφτείτε το ενδεχόμενο κάποιου είδους επιμνημόσυνης τελετής
Αυτή η συμβουλή μπορεί να ακούγεται λίγο χαζοχαρούμενη και λίγο “ξιπασμένη”. Αλλά, η τελετή αυτή δεν είναι για το κατοικίδιο ζώο σας, αλλά για τα παιδιά σας. Οι τελετουργίες αυτές μας βοηθούν να αναγνωρίσουμε και να μοιραστούμε τη θλίψη μας. Τα παιδιά συχνά χρειάζονται αυτόν τον χρόνο για να εκφράσουν ανοιχτά και επίσημα και να μοιραστούν τη δική τους θλίψη και επίσης να παρατηρήσουν τη θλίψη των άλλων. Τα παιδιά μπορούν να ζωγραφίσουν εικόνες, να γράψουν κάρτες, να φτιάξουν έναν πίνακα αναμνήσεων ή ένα εικονογραφημένο βιβλίο και να πουν μερικά λόγια. Παροτρύνετέ τα να συμμετάσχουν, αλλά ενημερώστε τα ότι δεν είναι αναγκασμένα να το κάνουν. Αφήστε τα κατά κάποιον να σας καθοδηγήσουν αυτά. Ένα παιδί μπορεί να θέλει να συμμετέχει, ενώ ένα άλλο μπορεί να μην θέλει να εμπλακεί. Και οι δύο προσεγγίσεις είναι αποδεκτές.
7. Περάστε ποιοτικό οικογενειακό χρόνο
Μετά την απώλεια ενός κατοικίδιου ζώου κάπως όλοι πέφτουν με τα μούτρα στις δουλειές τους, ή αντιμετωπίζουν την θλίψη τους με εργασιομανία. Ενώ μέχρι ενός σημείου αυτό μπορεί και να λειτουργήσει, μπορεί να στείλει το μήνυμα ότι το πένθος για το κατοικίδιό σας δεν είναι φυσιολογικό και δεν επιτρέπεται. Μπορεί να στείλει το μήνυμα ότι το πένθος είναι κάτι παράλογο και ντροπιαστικό. Θα πρέπει να προγραμματιστεί κάποιος ήσυχος χρόνος να μαζευτείτε οικογενειακά, ώστε να επιτραπεί η εκδήλωση κάποιων αντιδράσεων του πένθους – πράγματα όπως ταινίες στο σπίτι, επιτραπέζια παιχνίδια, ήσυχος χρόνος για διάβασμα κ.λπ. μπορεί να λειτουργήσουν αρκετά θεραπευτικά για όλους. Μερικές φορές, ειδικά όταν τα παιδιά σας είναι ιδιαίτερα δραστήρια, η ζωή σας κινείται με ταχύτατους ρυθμούς και δεν υπάρχει χρόνος για πράγματα όπως το πένθος. Δημιουργήστε λίγο χώρο και χρόνο για τα παιδιά σας να νιώσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Η ώρα του ύπνου φαίνεται επίσης να είναι μια καλή στιγμή για τις οικογένειες να μοιραστούν μερικές ήσυχες στιγμές.
8. Να θυμάστε ότι το “θυμωμένος” και το “λυπημένος” δεν σημαίνει απαραίτητα “κακός”.
Ο θυμός και η θλίψη είναι δύο από τα πιο συνηθισμένα συναισθήματα που νιώθουν τα παιδιά μετά από μια απώλεια. Για πολλά παιδιά, τα συναισθήματα αυτά είναι πολύπλοκα, συγκεχυμένα και συντριπτικά. Καθώς τα παιδιά σκέφτονται με συγκεκριμένο τρόπο και ο θάνατος είναι μια τόσο αφηρημένη έννοια, η έκφραση των συναισθημάτων τους με λέξεις μπορεί συχνά να αποτελεί πρόκληση. Έτσι, είναι σύνηθες για ορισμένα παιδιά να εκφράζουν τη θλίψη τους μέσω πράξεων και μερικές φορές αυτές οι πράξεις μπορεί να χαρακτηριστούν ως “κακή” συμπεριφορά. Μπορεί να παρατηρήσετε συμπεριφορές όπως τα αδέλφια να τσακώνονται και να καβγαδίζουν περισσότερο μεταξύ τους, πειράγματα, αρνητικές συμπεριφορές και γκρίνια. Μπορεί επίσης να παρατηρήσετε παλινδρομικές μορφές συμπεριφοράς, όπως το να βρέχουν το κρεβάτι τους, το πιπίλισμα του αντίχειρα, το να ζητούν βοήθεια για πράγματα όπως το δέσιμο των παπουτσιών – πράγματα που λίγο καιρό πριν, μπορούσαν να κάνουν μόνα τους. Αυτές οι αντιδράσεις είναι συχνά φυσιολογικές και είναι προσωρινές. Καθώς τα παιδιά έχουν ευκαιρίες να εκφράσουν και να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους, οι συμπεριφορές τους συχνά θα επανέλθουν στο φυσιολογικό.
9. Επικοινωνία με άλλους ενήλικες
Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού σας, μπορεί να έχει και άλλους σημαντικούς ενήλικες στη ζωή του. Στείλτε ένα e-mail σε αυτούς τους σημαντικούς ανθρώπους (π.χ. τους δασκάλους, τους θείους και τους προπονητές τους) για να τους ενημερώσετε ότι το παιδί σας μόλις βίωσε μια απώλεια κατοικίδιου ζώου – όχι ως δικαιολογία για ανάρμοστες συμπεριφορές, αλλά ως προειδοποίηση για το παιδί που φαίνεται εκτός εαυτού. Ενημερώστε τα παιδιά σας ότι το έχετε κάνει αυτό.
10. Να είστε αληθινοί
Το πιο δύσκολο μέρος όλων αυτών είναι ότι και εσείς, ως γονέας, πενθείτε. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν πολλοί άνθρωποι, είναι εντάξει να αφήσετε τα παιδιά σας να σας δουν να κλαίτε. Δεν χρειάζεται να είστε “δυνατοί”. Αντίθετα, να είστε αληθινοί. Όταν η σορός της Κάσι ήταν έτοιμη για παραλαβή, κι όταν βγάλαμε την τεφροδόχο από τη σακούλα, ο πατέρας μου λίγυσε . Έκλαιγε σαν παιδάκι. Μετά, όλοι μας. Ξέρετε κάτι; Ήμασταν εντάξει. Στηρίξαμε ο ένας τον άλλον και εμείς δεν σημαδευτήκαμε βλέποντάς τον πατέρα μας να κλαίει. Αντίθετα, είχαμε την ευκαιρία να τον δούμε να εκφράζει με ασφάλεια τα πραγματικά του συναισθήματα και τον είδαμε επανέρχεται παλιό του εαυτό- παρά το γεγονός ότι το πένθος του διήρκησε αρκετούς μήνες. Να είστε ένα καλό παράδειγμα για τα παιδιά σας ως προς τη διαχείριση της θλίψης.
Για τους περισσότερους ανθρώπους, πολλά από αυτά που προτάθηκαν, πιθανόν να φανούν παράξενα και υπερβολικά. Το καταλαβαίνω. Είναι πολύ πιθανό οι προτάσεις αυτές να είναι εντελώς αντίθετες από αυτό που μπορεί να σας λέει το ένστικτό σας να κάνετε. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μάθει να μην πενθούμε ανοιχτά, να μη μιλάμε για τα συναισθήματά μας. Σκεφτείτε πώς εμείς, ως κοινωνία, αντιμετωπίζουμε το θάνατο και τη θλίψη. Αποσιωποιούμε τον θάνατο, αποφεύγουμε το πένθος, και θάβουμε τη θλίψη μας κάτω από το χαλί. Δίνουμε το πολύ 3 ημέρες άδεια σε κάποιον να πενθήσει και στη συνέχεια στέλνουμε μηνύματα στους πενθούντες ότι πρέπει να βιαστούν και να προχωρήσουν, να το ξεπεράσουν. Πιστεύω ακράδαντα ότι αυτά τα μηνύματα είναι λάθος.
Δεν υπάρχει “τέλος”. Ποτέ δεν θεραπευόμαστε μετά από μια απώλεια. Υπάρχει ακόμα μια τρύπα στην καρδιά μας και μερικές φορές κάτι μας κεντρίζει, στέλνοντάς μας πίσω στα σκοτεινά βάθη της θλίψης. Αυτό είναι ένα φυσιολογικό πένθος. Ως γονείς, μπορείτε να επιλέξετε να περάσετε στα παιδιά σας ένα διαφορετικό μήνυμα για τη θλίψη. Μπορείτε να τους διδάξετε ότι το να νιώθουν πόνο και θλίψη μετά από μια απώλεια είναι φυσιολογικό, αποδεκτό και υγιές. Μπορείτε να παρέχετε ευκαιρίες στα παιδιά σας να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, καθησυχάζοντάς τους παράλληλα, ότι η θλίψη, αν και οδυνηρή, άβολη και τρομακτική, είναι φυσιολογική.
❈Δείτε επίσης: Πορνογραφία του θανάτου, μια άκρως ιδιωτική υπόθεση
Πάντα αγαπούσα τα ζώα. Ιδανικά, θα ήθελα η 90χρονη εκδοχή του εαυτού μου να ζει σε ένα σπίτι με τουλάχιστον οκτώ γάτες, τρεις παπαγάλους και πέντε χάσκι.
Τα ζώα με βρίσκουν παντού (εντάξει, ίσως τα βρίσκω εγώ). Όταν ήμουν στο δημοτικό, οι γονείς μου χάρισαν σε μένα και την αδερφή μου ένα μικρό πεκινουά. Την αντοκρύσαμε πρώτη φορά μικροσκοπική και χαριτωμένη, μέσα σε ένα κουτί παπουτσιών και δεν μπορούσαμε να πιστέψουμε στα μάτια μας. Με το που την έβλεπα, φούσκωναν τα μάγουλά μου από χαρά και περηφάνια. Ακολουθούσαν χρόνια ξεγνοιασιάς και χαράς, αλλά και μιας αγάπης βαθιάς – ήταν μέλος της οικογένειάς μας.
Η Κάσι έζησε μαζί μας μέχρι τα βαθιά γεράματα, και μέσα στα χρόνια ήρθε η Ντόγκυ, και λίγο αργότερα η Άσλεϋ, και σχετικά πρόσφατα, μια πορτοκαλιά, τσαχπίνα γάτα, η Λουΐζα.
Γιατί είχαμε τόσα πολλά κατοικίδια; Είναι απλό. Φέρνουν πάντα έφερναν σε μένα και στην οικογένειά μου πολλή χαρά. Μας διδάσκουν ανεκτίμητα μαθήματα ζωής- πράγματα όπως η αγάπη, η υπομονή, η υπευθυνότητα και η φροντίδα. Αλλά, μας διδάσκουν και κάτι άλλο – τη θλίψη και την απώλεια.
Όταν η Κασάνδρα έφτασε στα βαθιά γεράματα, όλα έδειχναν το τέλος πλησίαζε. Τότε οι γονείς μου φώναξαν εμένα και την μικρότερη αδερφή μου για να μιλήσουμε, ηλικίας 10 και 15 ετών τότε. Το σχέδιο ήταν ότι ο κτηνίατρος θα ερχόταν στο σπίτι μας και θα έκανε ευθανασία στη Κάσι μπροστά στο τζάκι, το αγαπημένο της σημείο. Οι γονείς μας μάς ρώτησαν αν θα θέλαμε να ήμασταν μπροστά, ή να μέναμε το βράδυ στους παππούδες μας. Και οι δύο μας απαντήσαμε ότι θέλαμε να είμαστε παρούσες – όπως και έγινε. Αφού περάσαμε το απόγευμα με την Κάσι, δίνοντάς της όλα τα αγαπημένα της παιχνίδια και μεταφέροντάς την στα αγαπημένα της μέρη στο σπίτι μας, οι τέσσερις μας καθίσαμε στο πάτωμα του σαλονιού, μπροστά στο τζάκι, σε κύκλο γύρω από τη Κάσι, καθώς ο κτηνίατρος και η βοηθός του, μας βοηθούσαν να την αποχαιρετήσουμε. Πέθανε στην αγκαλιά μας και ήταν το πιο όμορφο, εκπληκτικό, αλλά και σπαρακτικό πράγμα που ζήσαμε ποτέ ως οικογένεια. Το να αποχαιρετήσουμε τη Κασσάνδρα μετά από 14 ολόκληρα χρόνια ήταν πολύ οδυνηρό για εμάς – το να αποχαιρετούμε ένα κατοικίδιο που ουσιαστικά γνωρίζαμε σε όλη μας τη ζωή, μας συνέτριψε.
Ο πόνος που ένιωθα ήταν απίστευτος και πρωτοφανής. Ένιωθα σουβλιές στο στομάχι και μου φαινόταν άκρως παράλογο όλο αυτό που συνέβη. Ήμουν θυμωμένη, ένιωθα ότι ήταν άδικο. Δεν μπορούσα να εντοπίσω ποιος έφταιγε. Πολλά βράδια δεν μπορούσα να κοιμηθώ καθώς έβλεπα εφιάλτες. Την ζωγράφιζα σε όλα τα σχολικά τετράδια και έγραφα την ιστορία της. Ένιωθα ανήμπορη, ήθελα να σηκώσω στα χέρια μου τη Γη σαν άλλος Άτλαντας και να γυρίσω τον χρόνο πίσω, να αποτρέψω το τέλος της. Ήθελα πίσω το σκυλάκι μου. Δεν μπορούσα με τίποτα να το ξεπεράσω, και ήταν η πρώτη φορά που με κτυπούσε κατάμουτρα αυτό το πράγμα που ονομάζεται θάνατος.
Ο θάνατος είναι θάνατος. Η απώλεια είναι απώλεια. Η θλίψη είναι θλίψη. Για πολλούς από εμάς, η απώλεια ενός κατοικίδιου ζώου είναι ακριβώς το ίδιο με την απώλεια ενός ανθρώπου και για τα παιδιά, η απώλεια ενός κατοικίδιου ζώου είναι συχνά η πρώτη τους επαφή με το θάνατο. Έτσι και για εμάς. Ήταν το πρώτο μέλος της οικογένειάς μας που πέθανε και ενώ οι γονείς μας ήθελαν τόσο πολύ να μας προστατεύσουν από τη θλίψη, αλλά ήξεραν ότι δεν μπορούσαν. Ο θάνατος είναι μέρος της ζωής όπως και η γέννηση.
Μια από τις υποχρεώσεις ενός γονέα είναι να βοηθήσει τα παιδιά του να κατανοήσουν και να επεξεργαστούν όλα όσα συσχετίζονται με τον θάνατο. Η απώλεια ενός κατοικίδιου είναι ένα βαθύ συναισθηματικό χτύπημα για τα παιδιά. Θα πρέπει να συνοδεύσετε το παιδί σας σε αυτή τη διαδικασία και να το βοηθήσετε να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Πώς μπορούμε λοιπόν να βοηθήσουμε τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τον θάνατο ενός κατοικιδίου;
1. Να θυμάστε ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό.
Ένας οικογενειακός φίλος έχασε πρόσφατα τον σκύλο του και ρώτησα τα δύο παιδιά του με ποιον τρόπο το αντιμετώπισαν. Το ένα παιδί είπε: «Μιλήστε γι’ αυτόν. Μιλήστε πολύ γι’ αυτόν. Με βοήθησε να θυμάμαι ιστορίες και να βλέπω εικόνες». Το άλλο είπε: «Σκεφτείτε χαρούμενα πράγματα – διακοπές, ταινίες, τέτοια πράγματα. Μην σκέφτεστε τον σκύλο. Δεν μου άρεσε όταν τη σκεφτόμουν». Οι προσεγγίσεις τους, αν και τόσο διαφορετικές, είναι και οι δύο μια χαρά. Να θυμάστε ότι κανένα παιδί δεν είναι ίδιο με το άλλο. Τα αδέλφια πιθανότατα θα θρηνήσουν πολύ διαφορετικά. Αυτό είναι φυσιολογικό. Ο τρόπος με τον οποίο ένα παιδί θα διαχειριστεί την απώλεια ενός κατοικίδιου μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικός από τον τρόπο με τον οποίο θα χειριστεί την απώλεια ενός άλλου κατοικίδιου ζώου αργότερα στη ζωή του. Να θυμάστε ότι δεν υπάρχει “σωστή μέθοδος” που να ταιριάζει σε κάθε παιδί ως προς τη διαχείριση της απώλειας. Αφήστε την ατομικότητά τους να σας καθοδηγήσει και αντισταθείτε στις συγκρίσεις.
2. Να είστε ειλικρινείς
Εάν γνωρίζετε ότι η υγεία ενός κατοικίδιου ζώου δεν είναι καλή, να είστε ειλικρινείς με τα παιδιά σας. Τα παιδιά είναι πιο έξυπνα απ’ ό,τι συχνά εικάζουμε και πιθανόν να έχουν ήδη παρατηρήσει τα ίδια σημάδια που παρατηρείτε κι εσείς καθώς η υγεία του κατοικίδιου ζώου σας αρχίζει να φθίνει. Υπάρχει η τάση, να λέτε ψέματα στα παιδιά – ειδικά όσον αφορά τα μικρότερα κατοικίδια, όπως τα ψάρια, τα πουλιά και τα χάμστερ, και στη συνέχεια να αντικαθιστάτε στα κρυφά το νεκρό κατοικίδιο με ένα νέο κατοικίδιο. Θα σας συμβούλευα να μην ακολουθήσετε αυτή την προσέγγιση. Για αρχή, τα παιδιά σας θα ανακαλύψουν, κάποια στιγμή, ότι τους είπατε ψέματα, και ενώ λέμε ψέματα για πράγματα όπως η Νεράιδα των Δοντιών και ο Άγιος Βασίλης, το ψέμα για το θάνατο είναι ένα διαφορετικό είδος ψέματος και μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στα παιδιά αργότερα στη ζωή τους. Ο θάνατος και η θλίψη είναι οδυνηρά, αλλά τα παιδιά σας θα τα συναντήσουν ξανά και ξανά στη ζωή τους. Βοηθήστε τα να αντιμετωπίσουν το θάνατο, τη θλίψη και την απώλεια κατάματα. Δείτε το ως μια ευκαιρία για ανάπτυξη.
3. Παροτρύνετέ τα να συμμετάσχουν στη διαδικασία
Σε περίπτωση που σκέφτεστε το ενδεχόμενο ευθανασίας, ενημερώστε τα παιδιά, με τον σωστό τρόπο, για το τι συμβαίνει στο σώμα του κατοικίδιου ζώου με ποιον τρόπο σκοπεύετε να το αποχαιρετίσετε. Ενημερώστε τα παιδιά σας ότι μπορούν να κάνουν ερωτήσεις σε εσάς και στον κτηνίατρο (επικοινωνήστε με τον κτηνίατρό σας εκ των προτέρων). Προσκαλέστε τα να συμμετάσχουν στη διαδικασία και εξηγήστε τους ποιος θα ήταν ο ρόλος τους στην όλη διαδικασία. Ενημερώστε τα ότι μπορούν να αποχωρήσουν από τη διαδικασία ανά πάσα στιγμή και να έχουν έτοιμο ένα σχέδιο διαφυγής. Αν και το να συμμετέχουν στη διαδικασία μπορεί να είναι τρομακτικό για τους γονείς, μπορεί στην πραγματικότητα να παρέχει στα παιδιά απαραίτητες πληροφορίες για να διαχειριστούν πιο αποτελεσματικά την απώλεια. Τους περνάει επίσης το μήνυμα ότι είναι σημαντικά και ότι η συμβολή τους εκτιμάται.
4. Να τους πάρετε μερικά βιβλία για το πένθος
Υπάρχουν αμέτρητα βιβλία διαθέσιμα στην αγορά, για όλα τα στάδια ανάπτυξης των παιδιών, σχετικά με την απώλεια κατοικίδιων ζώων. Αγοράστε βιβλία ή δανειστείτε μερικά από έναν φίλο. Αφήστε τα βιβλία σε ένα καθορισμένο σημείο στο σπίτι σας και ενημερώστε τα παιδιά σας ότι είστε πάντα διαθέσιμοι να διαβάσετε τα βιβλία μαζί τους ή μπορούν να πάρουν ένα και να το διαβάσουν μόνα τους. Αυτή η προσέγγιση δίνει στα παιδιά τον έλεγχο και τη δύναμη, αλλά στέλνει επίσης το μήνυμα ότι είστε εκεί για να τα υποστηρίξετε. Αφιερώστε λίγο χρόνο για να διαβάσετε πρώτα τα βιβλία για να βεβαιωθείτε ότι θα είναι βοηθητικά για τα παιδιά σας. Μια λίστα με βιβλία μπορείτε να βρείτε εδώ.
5. Μην βιάζεστε να τα τακτοποιήσετε τα πάντα
Οι γονείς μου απομάκρυναν αμέσως το κρεβάτι της Κάσι. Ήταν πολύ οδυνηρό για όλους μας να το βλέπουμε. Αλλά, κρατήσαμε το κολάρο της στο συρτάρι. Για την ακρίβεια, είναι ακόμα εκεί. Η τεφροδόχος και το κολάρο της βρίσκονται στο τζάκι μας, μια υπενθύμιση ότι ήταν αληθινή, ότι η αγάπη μας γι’ αυτήν ήταν μεγάλη και ότι αποτελούσε σημαντικό κομμάτι της οικογένειάς μας. Όπως και η φωτογραφία της, είναι πάνω στο ψυγείο μας. Βρήκαμε έναν τρόπο να κρατήσουμε τις αναμνήσεις της κοντά μας χωρίς να ραγίζει η καρδιά μας σε εκατομμύρια κομμάτια κάθε φορά που τα βλέπουμε. Μπορεί να είναι χρήσιμο για τα παιδιά σας να αφήσετε τουλάχιστον μερικά πράγματα που να τους θυμίζουν το κατοικίδιό σας. Μιλήστε με τα παιδιά σας και ζητήστε τη γνώμη τους.
6. Σκεφτείτε το ενδεχόμενο κάποιου είδους επιμνημόσυνης τελετής
Αυτή η συμβουλή μπορεί να ακούγεται λίγο χαζοχαρούμενη και λίγο “ξιπασμένη”. Αλλά, η τελετή αυτή δεν είναι για το κατοικίδιο ζώο σας, αλλά για τα παιδιά σας. Οι τελετουργίες αυτές μας βοηθούν να αναγνωρίσουμε και να μοιραστούμε τη θλίψη μας. Τα παιδιά συχνά χρειάζονται αυτόν τον χρόνο για να εκφράσουν ανοιχτά και επίσημα και να μοιραστούν τη δική τους θλίψη και επίσης να παρατηρήσουν τη θλίψη των άλλων. Τα παιδιά μπορούν να ζωγραφίσουν εικόνες, να γράψουν κάρτες, να φτιάξουν έναν πίνακα αναμνήσεων ή ένα εικονογραφημένο βιβλίο και να πουν μερικά λόγια. Παροτρύνετέ τα να συμμετάσχουν, αλλά ενημερώστε τα ότι δεν είναι αναγκασμένα να το κάνουν. Αφήστε τα κατά κάποιον να σας καθοδηγήσουν αυτά. Ένα παιδί μπορεί να θέλει να συμμετέχει, ενώ ένα άλλο μπορεί να μην θέλει να εμπλακεί. Και οι δύο προσεγγίσεις είναι αποδεκτές.
7. Περάστε ποιοτικό οικογενειακό χρόνο
Μετά την απώλεια ενός κατοικίδιου ζώου κάπως όλοι πέφτουν με τα μούτρα στις δουλειές τους, ή αντιμετωπίζουν την θλίψη τους με εργασιομανία. Ενώ μέχρι ενός σημείου αυτό μπορεί και να λειτουργήσει, μπορεί να στείλει το μήνυμα ότι το πένθος για το κατοικίδιό σας δεν είναι φυσιολογικό και δεν επιτρέπεται. Μπορεί να στείλει το μήνυμα ότι το πένθος είναι κάτι παράλογο και ντροπιαστικό. Θα πρέπει να προγραμματιστεί κάποιος ήσυχος χρόνος να μαζευτείτε οικογενειακά, ώστε να επιτραπεί η εκδήλωση κάποιων αντιδράσεων του πένθους – πράγματα όπως ταινίες στο σπίτι, επιτραπέζια παιχνίδια, ήσυχος χρόνος για διάβασμα κ.λπ. μπορεί να λειτουργήσουν αρκετά θεραπευτικά για όλους. Μερικές φορές, ειδικά όταν τα παιδιά σας είναι ιδιαίτερα δραστήρια, η ζωή σας κινείται με ταχύτατους ρυθμούς και δεν υπάρχει χρόνος για πράγματα όπως το πένθος. Δημιουργήστε λίγο χώρο και χρόνο για τα παιδιά σας να νιώσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Η ώρα του ύπνου φαίνεται επίσης να είναι μια καλή στιγμή για τις οικογένειες να μοιραστούν μερικές ήσυχες στιγμές.
8. Να θυμάστε ότι το “θυμωμένος” και το “λυπημένος” δεν σημαίνει απαραίτητα “κακός”.
Ο θυμός και η θλίψη είναι δύο από τα πιο συνηθισμένα συναισθήματα που νιώθουν τα παιδιά μετά από μια απώλεια. Για πολλά παιδιά, τα συναισθήματα αυτά είναι πολύπλοκα, συγκεχυμένα και συντριπτικά. Καθώς τα παιδιά σκέφτονται με συγκεκριμένο τρόπο και ο θάνατος είναι μια τόσο αφηρημένη έννοια, η έκφραση των συναισθημάτων τους με λέξεις μπορεί συχνά να αποτελεί πρόκληση. Έτσι, είναι σύνηθες για ορισμένα παιδιά να εκφράζουν τη θλίψη τους μέσω πράξεων και μερικές φορές αυτές οι πράξεις μπορεί να χαρακτηριστούν ως “κακή” συμπεριφορά. Μπορεί να παρατηρήσετε συμπεριφορές όπως τα αδέλφια να τσακώνονται και να καβγαδίζουν περισσότερο μεταξύ τους, πειράγματα, αρνητικές συμπεριφορές και γκρίνια. Μπορεί επίσης να παρατηρήσετε παλινδρομικές μορφές συμπεριφοράς, όπως το να βρέχουν το κρεβάτι τους, το πιπίλισμα του αντίχειρα, το να ζητούν βοήθεια για πράγματα όπως το δέσιμο των παπουτσιών – πράγματα που λίγο καιρό πριν, μπορούσαν να κάνουν μόνα τους. Αυτές οι αντιδράσεις είναι συχνά φυσιολογικές και είναι προσωρινές. Καθώς τα παιδιά έχουν ευκαιρίες να εκφράσουν και να επεξεργαστούν τα συναισθήματά τους, οι συμπεριφορές τους συχνά θα επανέλθουν στο φυσιολογικό.
9. Επικοινωνία με άλλους ενήλικες
Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού σας, μπορεί να έχει και άλλους σημαντικούς ενήλικες στη ζωή του. Στείλτε ένα e-mail σε αυτούς τους σημαντικούς ανθρώπους (π.χ. τους δασκάλους, τους θείους και τους προπονητές τους) για να τους ενημερώσετε ότι το παιδί σας μόλις βίωσε μια απώλεια κατοικίδιου ζώου – όχι ως δικαιολογία για ανάρμοστες συμπεριφορές, αλλά ως προειδοποίηση για το παιδί που φαίνεται εκτός εαυτού. Ενημερώστε τα παιδιά σας ότι το έχετε κάνει αυτό.
10. Να είστε αληθινοί
Το πιο δύσκολο μέρος όλων αυτών είναι ότι και εσείς, ως γονέας, πενθείτε. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν πολλοί άνθρωποι, είναι εντάξει να αφήσετε τα παιδιά σας να σας δουν να κλαίτε. Δεν χρειάζεται να είστε “δυνατοί”. Αντίθετα, να είστε αληθινοί. Όταν η σορός της Κάσι ήταν έτοιμη για παραλαβή, κι όταν βγάλαμε την τεφροδόχο από τη σακούλα, ο πατέρας μου λίγυσε . Έκλαιγε σαν παιδάκι. Μετά, όλοι μας. Ξέρετε κάτι; Ήμασταν εντάξει. Στηρίξαμε ο ένας τον άλλον και εμείς δεν σημαδευτήκαμε βλέποντάς τον πατέρα μας να κλαίει. Αντίθετα, είχαμε την ευκαιρία να τον δούμε να εκφράζει με ασφάλεια τα πραγματικά του συναισθήματα και τον είδαμε επανέρχεται παλιό του εαυτό- παρά το γεγονός ότι το πένθος του διήρκησε αρκετούς μήνες. Να είστε ένα καλό παράδειγμα για τα παιδιά σας ως προς τη διαχείριση της θλίψης.
Για τους περισσότερους ανθρώπους, πολλά από αυτά που προτάθηκαν, πιθανόν να φανούν παράξενα και υπερβολικά. Το καταλαβαίνω. Είναι πολύ πιθανό οι προτάσεις αυτές να είναι εντελώς αντίθετες από αυτό που μπορεί να σας λέει το ένστικτό σας να κάνετε. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μάθει να μην πενθούμε ανοιχτά, να μη μιλάμε για τα συναισθήματά μας. Σκεφτείτε πώς εμείς, ως κοινωνία, αντιμετωπίζουμε το θάνατο και τη θλίψη. Αποσιωποιούμε τον θάνατο, αποφεύγουμε το πένθος, και θάβουμε τη θλίψη μας κάτω από το χαλί. Δίνουμε το πολύ 3 ημέρες άδεια σε κάποιον να πενθήσει και στη συνέχεια στέλνουμε μηνύματα στους πενθούντες ότι πρέπει να βιαστούν και να προχωρήσουν, να το ξεπεράσουν. Πιστεύω ακράδαντα ότι αυτά τα μηνύματα είναι λάθος.
Δεν υπάρχει “τέλος”. Ποτέ δεν θεραπευόμαστε μετά από μια απώλεια. Υπάρχει ακόμα μια τρύπα στην καρδιά μας και μερικές φορές κάτι μας κεντρίζει, στέλνοντάς μας πίσω στα σκοτεινά βάθη της θλίψης. Αυτό είναι ένα φυσιολογικό πένθος. Ως γονείς, μπορείτε να επιλέξετε να περάσετε στα παιδιά σας ένα διαφορετικό μήνυμα για τη θλίψη. Μπορείτε να τους διδάξετε ότι το να νιώθουν πόνο και θλίψη μετά από μια απώλεια είναι φυσιολογικό, αποδεκτό και υγιές. Μπορείτε να παρέχετε ευκαιρίες στα παιδιά σας να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, καθησυχάζοντάς τους παράλληλα, ότι η θλίψη, αν και οδυνηρή, άβολη και τρομακτική, είναι φυσιολογική.
❈Δείτε επίσης: Πορνογραφία του θανάτου, μια άκρως ιδιωτική υπόθεση
