Η περίοδος των Χριστουγέννων προσφέρει την ευκαιρία να αναλογιστούμε τη σχέση μας με τον ουρανό. Για πολλούς, ο ουρανός παραμένει ιερός, καθώς αποτελεί το βασίλειο του Θεού ή των θεών. Τι συνέβη όμως πριν από 2.000 χρόνια; Τι ήταν το αστέρι της Βηθλεέμ, αν ήταν όντως κάτι τέτοιο; Οι μελετητές έχουν πολλά να πουν γι’ αυτό. Όποιες κι αν είναι οι πεποιθήσεις σας, η επανασύνδεση με το δέος και το θαύμα των ουράνιων φαινομένων είναι μια καλή ιδέα.

Ο ουρανός αποτελούσε πάντα μια γέφυρα μεταξύ του γνωστού και του αγνώστου. Στην αρχαιότητα, οι ουρανοί ήταν το βασίλειο των θεών, οι οποίοι υπαγόρευαν τις τύχες των ανθρώπων που ζούσαν κάτω από αυτόν. Σε όλες τις διαφορετικές θρησκείες, τα θρησκευτικά τελετουργικά και οι πρακτικές είναι ένας τρόπος να καθιερωθεί ένα είδος διαλόγου με δυνάμεις πολύ πέρα από τον έλεγχό μας. Είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορούμε να τραβήξουμε την προσοχή τους. Και αν ο ουρανός είναι το βασίλειο των θεών, τότε τα ουράνια φαινόμενα πρέπει να είναι ένα είδος μηνύματος, ο τρόπος με τον οποίο οι θεοί μας μιλούν. Μέσα στις χιλιετίες, αυτή ήταν η πεποίθηση αμέτρητων θρησκειών σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και τώρα, που λόγω της επιστημονικής γνώσης αυτού του είδους η υπερφυσική σχέση με τον ουρανό εξασθενεί, αμέτρητοι άνθρωποι πιστεύουν στην αστρολογία, έναν άλλο τρόπο εξαγωγής νοήματος από τα ουράνια φαινόμενα που υποτίθεται ότι επηρεάζουν τη ζωή μας.

Αναζητώντας τους ουρανούς του παρελθόντος

Για πολλούς, ένας κομήτης ή μια έκλειψη μπορεί να είναι κακός οιωνός, ενώ ένα ουράνιο τόξο μπορεί να σηματοδοτεί την άφιξη καλού καιρού και ευημερίας. Μετά τον 17ο αιώνα, τα φαινόμενα αυτά έγιναν μέρος της επιστήμης, έστω και αν αυτή η επιστήμη ήταν ιστορικά φορτισμένη με θρησκευτικές προεκτάσεις. Ο Κέπλερ και ο Νεύτωνας, για παράδειγμα, ήταν και οι δύο αφοσιωμένοι στις ενέργειες του Θεού προς τους ανθρώπους. Είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς την έλξη μιας επιστήμης που είναι ταυτόχρονα προφητική και αποκαλυπτική για αυτούς και πολλούς άλλους επιστήμονες, και για το κοινό γενικότερα. Εξάλλου, έχουμε ανάγκη να προβλέψουμε τι θα συμβεί παρατηρώντας και ερμηνεύοντας τη φύση. Και το ζήτημα του «τέλους» κατέχει εξέχουσα θέση σε ερευνητικά πεδία όπως η κοσμολογία και η αστροφυσική, όπως ακριβώς και σε πολλά θρησκευτικά κείμενα.

Δεδομένου ότι πλησιάζουμε στα Χριστούγεννα, είναι επίκαιρο να εξετάσουμε ένα από τα πιο διάσημα από αυτά τα ουράνια σύμβολα: το Αστέρι της Βηθλεέμ και τους τρεις Μάγους που το ακολούθησαν.

Η συσχέτιση της βιβλικής αφήγησης με τα ιστορικά γεγονότα είναι ένα σύνθετο πεδίο της επιστήμης, που προσελκύει το ενδιαφέρον εντός και εκτός του ακαδημαϊκού χώρου. Από τη μία πλευρά, ο πιστός ιστορικός ή αστρονόμος θέλει να αποδείξει ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ των όσων αφηγείται η Βίβλος και όσων συνέβησαν στον ουρανό. Αν υπάρχει, αυτό θα νομιμοποιούσε τη Βίβλο ως ιστορικό ντοκουμέντο, που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, συμπεριλαμβανομένων των αστρονομικών γεγονότων. Από την άλλη πλευρά, ο άπιστος θέλει να διαψεύσει οτιδήποτε τέτοιο. Ανάμεσα σε αυτές τις δύο ομάδες βρίσκονται εκείνοι που θέλουν να ερευνήσουν -όσο πιο ψύχραιμα κι επιστημονικά γίνεται- τα ιστορικά και αστρονομικά δεδομένα αναζητώντας φαινόμενα ή γεγονότα που να δικαιολογούν τις βιβλικές αναφορές.

Το κυριότερο από αυτά τα γεγονότα είναι η εμφάνιση, όπως αναφέρεται στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου, του Άστρου της Βηθλεέμ. Σηματοδότησε τη γέννηση του Ιησού και οδήγησε τους τρεις Μάγους από την Ανατολή προς τον τόπο γέννησής του.

Ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 2016, «Το αστέρι της Βηθλεέμ και οι Μάγοι», με επιμέλεια του αστρονόμου Peter Barthel και του θεολόγου George Van Kooten, συγκεντρώνει ένα ευρύ φάσμα διεπιστημονικών απόψεων, συμπεριλαμβανομένων ειδικών για την αρχαία Εγγύς Ανατολή, τον ελληνορωμαϊκό κόσμο και τη σύγχρονη αστρονομία. Το βιβλίο είναι τα πρακτικά διεθνούς συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε το 2014 στο Πανεπιστήμιο του Groningen, στις Κάτω Χώρες.

Τα άρθρα του βιβλίου αποτελούν απάντηση σε μια προηγούμενη μελέτη του αστρονόμου Michael Molnar, η οποία δημοσιεύθηκε στο βιβλίο του “The Star of Bethlehem: The Legacy of the Magi”. Ο Molnar ισχυρίζεται ότι το άστρο ήταν στην πραγματικότητα ένα αστρονομικό γεγονός, δηλαδή η εμφάνιση του Δία σε σύνοδο με τον Ήλιο, τη Σελήνη και τον Κρόνο στον αστερισμό του Κριού, η οποία σύμφωνα με τους σύγχρονους υπολογισμούς της ουράνιας μηχανικής συνέβη στις 17 Απριλίου του έτους 6 π.Χ.. To εν λόγω βιβλίο επανεκδόθηκε το 2013. Σύμφωνα με τον Molnar, οι αστρολόγοι θα ερμήνευαν ένα τέτοιο ουράνιο γεγονός ως σημαντικό προμήνυμα, που θα σηματοδοτούσε ένα είδος βασιλικής γέννησης. Αν συνδυάσουμε την εντυπωσιακή και σπάνια ουράνια διάταξη με την προσδοκία ενός Μεσσία που θα γεννιόταν από τον οίκο του Δαβίδ, προκύπτει η σύνδεση μεταξύ ενός ουράνιου γεγονότος και της γέννησης. Σύμφωνα με τον Molnar, οι Τρεις Μάγοι ήταν αστρολόγοι που γνώριζαν καλά την κίνηση του ουρανού, και ως εκ τούτου ήθελαν να δουν τέτοια ισχυρά αστρολογικά σημάδια να σχετίζονται με ένα πραγματικό γεγονός, το οποίο στην προκειμένη περίπτωση ήταν η γέννηση του Ιησού.

Τι μας λέει το άστρο της Βηθλεέμ

Οι Barthel και Van Kooten ταξινόμησαν τα αποτελέσματα τους σε τέσσερα ερωτήματα. Τι, πότε, πώς και γιατί; Αντίστοιχα, διερευνούν τη φύση του πραγματικού αστρονομικού φαινομένου που έλαβε χώρα, αν υπήρξε, τη χρονολογία των γεγονότων, τον ρόλο της αστρονομίας και της αστρολογίας εκείνη την εποχή και το κίνητρο του ευαγγελιστή να συνδέσει τον ουρανό και τη γέννηση του Ιησού για να νομιμοποιήσει μια πράξη του Θεού.

Σχετικά με τη φύση του αστρονομικού φαινομένου που έλαβε ή δεν έλαβε χώρα, υπήρξαν τρεις διαφορετικές αντιδράσεις: Molnar, περιορισμένη συμφωνία και ριζική διαφωνία. Όσον αφορά τη χρονολογία των γεγονότων, οι περισσότεροι συμφώνησαν ότι η γέννηση του Ιησού έλαβε χώρα μεταξύ 7-5 π.Χ. Όσον αφορά τη σχέση μεταξύ αστρονομίας και αστρολογίας, υπήρξε διαφωνία σχετικά κυρίως με τις προθέσεις και τις ερμηνείες των αστρολόγων από διάφορες περιοχές της Μέσης Ανατολής. Ένα δύσκολο ζήτημα ήταν να δικαιολογηθεί η επίσκεψη τριών μόνο ανδρών, δεδομένης της υποτιθέμενης δύναμης των ουράνιων προφητειών. Γιατί όχι ένα πλήθος ευσεβών; Όσον αφορά το «γιατί», ο Ματθαίος ήταν ο μόνος ευαγγελιστής που εξέτασε σοβαρά τα ουράνια προμηνύματα, χρησιμοποιώντας τα ευρέως στην αφήγησή του. Για παράδειγμα, στην προφητεία για το τέλος του κόσμου, συνέδεσε περίφημα την αποκάλυψη με το ουράνιο χάος (Ματθαίος 24:29): «Τα άστρα θα πέσουν από τον ουρανό, και οι δυνάμεις των ουρανών θα κλονιστούν».

Αν και οι απόψεις διίστανται ως προς τις λεπτομέρειες, δραματικά ουράνια γεγονότα προφανώς συνέβησαν γύρω από τη γέννηση του Ιησού. Η πρόκληση είναι ότι συμβαίνουν συχνά, αν και ορισμένα είναι πιο θεαματικά από άλλα. Όταν αποτελούν το πλαίσιο σε μια θρησκευτική αφήγηση, δημιουργούν μια συμβολή μεταξύ μυθοποίησης και προσδοκίας, καθώς ο ουρανός είναι το βασίλειο του Θεού και συνεπώς ιερός, στέλνοντας μας μηνύματα για το τι πρόκειται να συμβεί.

Αν μη τι άλλο, το Αστέρι της Βηθλεέμ μας μιλάει για μια εποχή που το να κοιτάμε τον ουρανό με δέος και θαυμασμό ήταν μέρος της ζωής των ανθρώπων, κάτι που σήμερα λίγοι από εμάς συνηθίζουμε να κάνουμε. Τα Χριστούγεννα προσφέρουν το τέλειο πλαίσιο για να αναζωπυρώσουμε αυτή την αρχαία φωτιά και να αναζητήσουμε τη δική μας σύνδεση με τον ουρανό, θρησκευτική ή μη.