Να τη! Κάθε πρωί τέτοια ώρα αραχτή απολαμβάνει το φως του ήλιου που εισχωρεί από το παράθυρο της κουζίνας. Ποιες σκέψεις μπορεί να περνούν από το γατίσιο μυαλό της καθώς σκύβει για να γλείψει την πατούσα της ή να στρέψει το αυτί της προς το απορριμματοφόρο που περνάει με ορμή από το δρόμο; Η πολυπλοκότητα της ζωής, το κάρμα, η επικείμενη θνησιμότητά της, ή μήπως η πτώση του bitcoin;
Ο χρόνος, το κάρμα, η θνητότητα (και σίγουρα το bitcoin) δεν περνάνε καν από το μυαλό της, ή τουλάχιστον έτσι ισχυρίζεται ο Άγγλος πολιτικός φιλόσοφος John Gray. Ο πρώην καθηγητής του LCE έχει γράψει σημαντικά βιβλία για τον παγκόσμιο καπιταλισμό και τον αθεϊσμό. Τώρα στρέφει το βλέμμα του στους πιο βαθυστόχαστους δασκάλους μας – τόσο βαθυστόχαστους που δεν τους απασχολεί καν αν εν τέλει διδασκόμαστε κάτι από αυτούς ή όχι.
Στο βιβλίο του «Η Φιλοσοφία των αιλουροειδών: Οι γάτες και το νόημα της ζωής», ο Gray γράφει:
«Οι άνθρωποι δεν μπορούν να γίνουν γάτες. Ωστόσο, αν αφήσουν στην άκρη κάθε ιδέα ότι είναι ανώτερα όντα, μπορεί να καταλάβουν πώς οι γάτες μπορούν να ευημερούν χωρίς να ρωτούν με αγωνία με πιο τρόπο να ζήσουν».
Το μεγαλύτερο μέρος του φανταστικού βιβλίου του Gray δεν αφορά, ωστόσο, τις γάτες. Σίγουρα προσφέρουν ένα φιλόδοξο μοντέλο, ωστόσο ο συγγραφέας εστιάζει στις ακόρεστες (και κατά κύριο λόγο άκαρπες) προσπάθειες της ανθρωπότητας για ευτυχία και στην αδυναμία μας να αναμετρηθούμε με την ψευδαίσθηση της ηθικής. Σε αντίθεση με τη σύγχρονη αναβάπτιση των ανατολικών πρακτικών ως φάρμακο για τον πόνο, επισημαίνει ότι ειδικά ο Ταοϊσμός, ήταν πάντα περισσότερο πραγματιστικός παρά μεταφυσικός.
Αναφερόμενος στο σχόλιο του Λάο Τσε για την ασημαντότητα των ανθρώπων και το γεγονός ότι δεν είμαστε ξεχωριστοί- ο Gray γράφει,
«Το σύμπαν δεν έχει ευνοούμενα όντα, και δεν είναι επικεντρωμένο στα ανθρώπινα ζώα. Αφορά μια διαδικασία αέναων αλλαγών. Το σύμπαν δεν έχει στόχο».
Οι γάτες, όπως οι άνθρωποι και όλα τα άλλα ζώα, έχουν στόχους: τροφή, σεξ, καταφύγιο. Σίγουρα όχι υπαρξιακοί προβληματισμοί. Ο Gray αναφέρει ότι η τεχνολογική έξαρση που ονειρεύονται οι μετα-ανθρωπιστές στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν ασώματη συνείδηση, δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα θεοσοφικό όνειρο. Στην πραγματικότητα δεν έχουμε προχωρήσει τόσο πολύ μπροστά όσο νομίζουμε.
Οι άνθρωποι δεν έχουν σχεδιαστεί για να κατανοούν τις πολυπλοκότητες του σύμπαντος, ούτε καν αυτές που αφορούν τη δική μας βιολογία. Ακόμα και η έννοια της ηθικής, όπως συχνά πλασάρεται από τις θρησκευτικές παραδόσεις, είναι μια φάρσα, αφού οι άνθρωποι στην πραγματικότητα απλώς «εκφράζουν τα συναισθήματά τους». Το μόνο μέσο που έχουμε για να συζητήσουμε τα συναισθήματα -φυσιολογικές αλλαγές που διαταράσσουν την ομοιόσταση και απαιτούν εξήγηση- είναι η γλώσσα, και η γλώσσα είναι ένας ισχυρός αλλά περιορισμένος μηχανισμός για τη συζήτηση της πραγματικότητας.
Και ποια είναι η πραγματικότητα;
Γυρίζει ανάσκελα για να εκθέσει την κοιλιά της στο φως του ήλιου.
Η μεταγνωστική ικανότητα, που συχνά προβάλλεται ως η μεγάλη θεϊκή αναβάθμιση που εξυψώνει τον άνθρωπο πάνω από την αγέλη, είναι στην πραγματικότητα όπως το διατυπώνουν οι Ταοϊστές, τα «κύρια εμπόδια για μια καλή ζωή».
Ο Gray στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε διάφορους στοχαστές -τον Αριστοτέλη, τον Χιουμ, αλλά και σε ιδιοφυίες όπως ο Πασκάλ και ο Σπινόζα που στην πράξη αποδεικνύεται ότι η σκέψη τους είναι πολύ κοντά στα αιλουροειδή χνουδωτά πλάσματα. Ο Πασκάλ πολύ πριν τη δημιουργία του smartphone, γνώριζε ότι το να κάθεσαι σιωπηλός σε ένα δωμάτιο είναι βασανιστικό! Χρειαζόμαστε αντιπερισπασμούς, ήξερε, ότι η όλη βιομηχανία της ψυχαγωγίας και της διασκέδασης δημιουργήθηκε για να αποσπά την προσοχή ενός μυαλού τόσο απροσάρμοστου στο περιβάλλον του όσο το δικό μας.
Ο Σπινόζα είναι ο πιο ταοϊστής δυτικός στοχαστής που έχει υπάρξει. Ο Gray εντοπίζει μια αλληλεγγύη μεταξύ του Λάο Τζου και του γερο-Σπινόζα στην έννοια του τελευταίου για το conatus, «την τάση των ζωντανών όντων να διατηρούν και να ενισχύουν τη δραστηριότητά τους στον κόσμο». Δυστυχώς, οι «βελτιώσεις» μας κοστίζουν ακριβά. Παρά τα όσα πιστεύουμε, τα άλλα ζώα δεν έχουν στόχο να γίνουν πιο ανθρωπόμορφα, ούτε η εξέλιξη ολοκλήρωσε τη διαδικασία της με εμάς. Άλλα είδη δεν έχουν μεγάλο πρόβλημα να γίνουν απλά αυτό που είναι. Αυτό το χαρακτηριστικό αφορά μια μοναδικά ανθρώπινη ανεπάρκεια.
Οι άνθρωποι, γράφει ο Gray, εφαρμόζοντας μια «σπινοζιστική-ταοϊστική ηθική» μπορούν να βρουν την πραγματική ολοκλήρωση. Μπορούμε πραγματικά να είμαστε ευτυχισμένοι με το να είμαστε ο εαυτός μας.
«Στις γάτες η καλή ζωή δεν διαμορφώνεται από τα συναισθήματά τους, αλλά αντιθέτως, τα συναισθήματά τους διαμορφώνονται από το πόσο καλά έχουν συνειδητοποιήσει τη φύση τους».
Μόνο οι άνθρωποι εφευρίσκουν ιστορίες που δεν αντικατοπτρίζουν καθόλου την πραγματικότητα. Ο εγκέφαλός μας εδώ και αιώνες συμπληρώνει τα κενά γνώσης- τα κενά αυτά συχνά προσφέρουν λανθασμένες εκτιμήσεις κι ανθρωποκεντρικές. Η ύπαρξή μας εξαρτάται από το περιβάλλον μας, ανεξάρτητα από το πώς προσπαθούμε να το χειραγωγήσουμε προς όφελός μας. Μπορείς να εκμεταλλευτείς τη φύση μόνο για ένα χρονικό διάστημα προτού βαρεθεί ή θυμώσει από τις παρεμβάσεις μας – αλλά να που επιβάλλουμε ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε μια διαδικασία που δεν θα παίξει ποτέ με τους δικούς μας κανόνες.
Αυτό το ξέρει η γάτα -χωρίς να ξέρει ή να νοιάζεται καθόλου.
Παρά τον επίμονο μύθο, οι γάτες δείχνουν στοργή- μπορούν να μάθουν να αγαπούν τους ανθρώπους με τους οποίους ζουν μαζί. Οι τρεις γάτες μου σκαρφαλώνουν κάθε βράδυ στο κρεβάτι μαζί με τη μαμά μου και τον μπαμπά μου για συντροφιά ή απλώς για να ζεσταθούν; Δεν έχει καμία σημασία. Οι άνθρωποι είναι επίσης ζώα υπό όρους. Τουλάχιστον οι γάτες δεν μπερδεύουν τον πραγματισμό με το συναίσθημα. Είναι ευχαριστημένες με αυτό που έρχεται. Εμείς δεν είμαστε.
«Αν οι γάτες μπορούσαν να καταλάβουν την ανθρώπινη αναζήτηση νοήματος, θα γουργούριζαν με ευχαρίστηση για τον παραλογισμό της. Η ζωή ως γάτα εμπεριέχει από μόνη της αρκετό νόημα γι’ αυτές. Οι άνθρωποι, από την άλλη πλευρά, δεν μπορούν να μην αναζητούν νόημα πέρα από τη ζωή τους».
Ο Gray προσφέρει μια συνταγή για την ψυχαναγκαστική μας κατάσταση. Σκεφτείτε τις ακόλουθες τρεις συμβουλές που απευθύνονται σε αγχώδη ζώα σαν εμάς. Η ειρωνεία: για να τις πετύχετε πρέπει να σταματήσετε να προσπαθείτε να τις πετύχετε – άλλο ένα παράδοξο που οι γάτες δεν έχουν κανένα πρόβλημα να ενσαρκώσουν.
- Μην προσκολλάστε στον πόνο σας και αποφύγετε όσους το κάνουν.
- Πάψτε να επιδιώκετε την ευτυχία, και τότε ίσως να τη βρείτε.
- Προσοχή σε όποιον σας υπόσχεται να σας κάνει ευτυχισμένους.
Να τη! Κάθε πρωί τέτοια ώρα αραχτή απολαμβάνει το φως του ήλιου που εισχωρεί από το παράθυρο της κουζίνας. Ποιες σκέψεις μπορεί να περνούν από το γατίσιο μυαλό της καθώς σκύβει για να γλείψει την πατούσα της ή να στρέψει το αυτί της προς το απορριμματοφόρο που περνάει με ορμή από το δρόμο; Η πολυπλοκότητα της ζωής, το κάρμα, η επικείμενη θνησιμότητά της, ή μήπως η πτώση του bitcoin;
Ο χρόνος, το κάρμα, η θνητότητα (και σίγουρα το bitcoin) δεν περνάνε καν από το μυαλό της, ή τουλάχιστον έτσι ισχυρίζεται ο Άγγλος πολιτικός φιλόσοφος John Gray. Ο πρώην καθηγητής του LCE έχει γράψει σημαντικά βιβλία για τον παγκόσμιο καπιταλισμό και τον αθεϊσμό. Τώρα στρέφει το βλέμμα του στους πιο βαθυστόχαστους δασκάλους μας – τόσο βαθυστόχαστους που δεν τους απασχολεί καν αν εν τέλει διδασκόμαστε κάτι από αυτούς ή όχι.
Στο βιβλίο του «Η Φιλοσοφία των αιλουροειδών: Οι γάτες και το νόημα της ζωής», ο Gray γράφει:
«Οι άνθρωποι δεν μπορούν να γίνουν γάτες. Ωστόσο, αν αφήσουν στην άκρη κάθε ιδέα ότι είναι ανώτερα όντα, μπορεί να καταλάβουν πώς οι γάτες μπορούν να ευημερούν χωρίς να ρωτούν με αγωνία με πιο τρόπο να ζήσουν».
Το μεγαλύτερο μέρος του φανταστικού βιβλίου του Gray δεν αφορά, ωστόσο, τις γάτες. Σίγουρα προσφέρουν ένα φιλόδοξο μοντέλο, ωστόσο ο συγγραφέας εστιάζει στις ακόρεστες (και κατά κύριο λόγο άκαρπες) προσπάθειες της ανθρωπότητας για ευτυχία και στην αδυναμία μας να αναμετρηθούμε με την ψευδαίσθηση της ηθικής. Σε αντίθεση με τη σύγχρονη αναβάπτιση των ανατολικών πρακτικών ως φάρμακο για τον πόνο, επισημαίνει ότι ειδικά ο Ταοϊσμός, ήταν πάντα περισσότερο πραγματιστικός παρά μεταφυσικός.
Αναφερόμενος στο σχόλιο του Λάο Τσε για την ασημαντότητα των ανθρώπων και το γεγονός ότι δεν είμαστε ξεχωριστοί- ο Gray γράφει,
«Το σύμπαν δεν έχει ευνοούμενα όντα, και δεν είναι επικεντρωμένο στα ανθρώπινα ζώα. Αφορά μια διαδικασία αέναων αλλαγών. Το σύμπαν δεν έχει στόχο».
Οι γάτες, όπως οι άνθρωποι και όλα τα άλλα ζώα, έχουν στόχους: τροφή, σεξ, καταφύγιο. Σίγουρα όχι υπαρξιακοί προβληματισμοί. Ο Gray αναφέρει ότι η τεχνολογική έξαρση που ονειρεύονται οι μετα-ανθρωπιστές στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν ασώματη συνείδηση, δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα θεοσοφικό όνειρο. Στην πραγματικότητα δεν έχουμε προχωρήσει τόσο πολύ μπροστά όσο νομίζουμε.
Οι άνθρωποι δεν έχουν σχεδιαστεί για να κατανοούν τις πολυπλοκότητες του σύμπαντος, ούτε καν αυτές που αφορούν τη δική μας βιολογία. Ακόμα και η έννοια της ηθικής, όπως συχνά πλασάρεται από τις θρησκευτικές παραδόσεις, είναι μια φάρσα, αφού οι άνθρωποι στην πραγματικότητα απλώς «εκφράζουν τα συναισθήματά τους». Το μόνο μέσο που έχουμε για να συζητήσουμε τα συναισθήματα -φυσιολογικές αλλαγές που διαταράσσουν την ομοιόσταση και απαιτούν εξήγηση- είναι η γλώσσα, και η γλώσσα είναι ένας ισχυρός αλλά περιορισμένος μηχανισμός για τη συζήτηση της πραγματικότητας.
Και ποια είναι η πραγματικότητα;
Γυρίζει ανάσκελα για να εκθέσει την κοιλιά της στο φως του ήλιου.
Η μεταγνωστική ικανότητα, που συχνά προβάλλεται ως η μεγάλη θεϊκή αναβάθμιση που εξυψώνει τον άνθρωπο πάνω από την αγέλη, είναι στην πραγματικότητα όπως το διατυπώνουν οι Ταοϊστές, τα «κύρια εμπόδια για μια καλή ζωή».
Ο Gray στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε διάφορους στοχαστές -τον Αριστοτέλη, τον Χιουμ, αλλά και σε ιδιοφυίες όπως ο Πασκάλ και ο Σπινόζα που στην πράξη αποδεικνύεται ότι η σκέψη τους είναι πολύ κοντά στα αιλουροειδή χνουδωτά πλάσματα. Ο Πασκάλ πολύ πριν τη δημιουργία του smartphone, γνώριζε ότι το να κάθεσαι σιωπηλός σε ένα δωμάτιο είναι βασανιστικό! Χρειαζόμαστε αντιπερισπασμούς, ήξερε, ότι η όλη βιομηχανία της ψυχαγωγίας και της διασκέδασης δημιουργήθηκε για να αποσπά την προσοχή ενός μυαλού τόσο απροσάρμοστου στο περιβάλλον του όσο το δικό μας.
Ο Σπινόζα είναι ο πιο ταοϊστής δυτικός στοχαστής που έχει υπάρξει. Ο Gray εντοπίζει μια αλληλεγγύη μεταξύ του Λάο Τζου και του γερο-Σπινόζα στην έννοια του τελευταίου για το conatus, «την τάση των ζωντανών όντων να διατηρούν και να ενισχύουν τη δραστηριότητά τους στον κόσμο». Δυστυχώς, οι «βελτιώσεις» μας κοστίζουν ακριβά. Παρά τα όσα πιστεύουμε, τα άλλα ζώα δεν έχουν στόχο να γίνουν πιο ανθρωπόμορφα, ούτε η εξέλιξη ολοκλήρωσε τη διαδικασία της με εμάς. Άλλα είδη δεν έχουν μεγάλο πρόβλημα να γίνουν απλά αυτό που είναι. Αυτό το χαρακτηριστικό αφορά μια μοναδικά ανθρώπινη ανεπάρκεια.
Οι άνθρωποι, γράφει ο Gray, εφαρμόζοντας μια «σπινοζιστική-ταοϊστική ηθική» μπορούν να βρουν την πραγματική ολοκλήρωση. Μπορούμε πραγματικά να είμαστε ευτυχισμένοι με το να είμαστε ο εαυτός μας.
«Στις γάτες η καλή ζωή δεν διαμορφώνεται από τα συναισθήματά τους, αλλά αντιθέτως, τα συναισθήματά τους διαμορφώνονται από το πόσο καλά έχουν συνειδητοποιήσει τη φύση τους».
Μόνο οι άνθρωποι εφευρίσκουν ιστορίες που δεν αντικατοπτρίζουν καθόλου την πραγματικότητα. Ο εγκέφαλός μας εδώ και αιώνες συμπληρώνει τα κενά γνώσης- τα κενά αυτά συχνά προσφέρουν λανθασμένες εκτιμήσεις κι ανθρωποκεντρικές. Η ύπαρξή μας εξαρτάται από το περιβάλλον μας, ανεξάρτητα από το πώς προσπαθούμε να το χειραγωγήσουμε προς όφελός μας. Μπορείς να εκμεταλλευτείς τη φύση μόνο για ένα χρονικό διάστημα προτού βαρεθεί ή θυμώσει από τις παρεμβάσεις μας – αλλά να που επιβάλλουμε ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε μια διαδικασία που δεν θα παίξει ποτέ με τους δικούς μας κανόνες.
Αυτό το ξέρει η γάτα -χωρίς να ξέρει ή να νοιάζεται καθόλου.
Παρά τον επίμονο μύθο, οι γάτες δείχνουν στοργή- μπορούν να μάθουν να αγαπούν τους ανθρώπους με τους οποίους ζουν μαζί. Οι τρεις γάτες μου σκαρφαλώνουν κάθε βράδυ στο κρεβάτι μαζί με τη μαμά μου και τον μπαμπά μου για συντροφιά ή απλώς για να ζεσταθούν; Δεν έχει καμία σημασία. Οι άνθρωποι είναι επίσης ζώα υπό όρους. Τουλάχιστον οι γάτες δεν μπερδεύουν τον πραγματισμό με το συναίσθημα. Είναι ευχαριστημένες με αυτό που έρχεται. Εμείς δεν είμαστε.
«Αν οι γάτες μπορούσαν να καταλάβουν την ανθρώπινη αναζήτηση νοήματος, θα γουργούριζαν με ευχαρίστηση για τον παραλογισμό της. Η ζωή ως γάτα εμπεριέχει από μόνη της αρκετό νόημα γι’ αυτές. Οι άνθρωποι, από την άλλη πλευρά, δεν μπορούν να μην αναζητούν νόημα πέρα από τη ζωή τους».
Ο Gray προσφέρει μια συνταγή για την ψυχαναγκαστική μας κατάσταση. Σκεφτείτε τις ακόλουθες τρεις συμβουλές που απευθύνονται σε αγχώδη ζώα σαν εμάς. Η ειρωνεία: για να τις πετύχετε πρέπει να σταματήσετε να προσπαθείτε να τις πετύχετε – άλλο ένα παράδοξο που οι γάτες δεν έχουν κανένα πρόβλημα να ενσαρκώσουν.
- Μην προσκολλάστε στον πόνο σας και αποφύγετε όσους το κάνουν.
- Πάψτε να επιδιώκετε την ευτυχία, και τότε ίσως να τη βρείτε.
- Προσοχή σε όποιον σας υπόσχεται να σας κάνει ευτυχισμένους.
