Η προστασία του περιβάλλοντος έχει συχνά θεωρηθεί ως πολυτέλεια των εύπορων κοινωνιών. Η κλιματική αλλαγή συνέβαλε στη συνειδητοποίηση ότι το περιβάλλον δεν είναι κάτι αόριστο, αλλά ότι είμαστε μέρος του και ότι η υποβάθμισή του βλάπτει άμεσα όλους μας.

Υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον από την επιστημονική κοινότητα του τρόπου με τον οποίο η κλιματική αλλαγή ενέχει κινδύνους για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων πιθανών μελλοντικών πανδημιών. Πόσο μεγάλος είναι λοιπόν ο κίνδυνος;

Η πιθανότητα μιας ακραίας επιδημίας, ή μιας παρόμοιας με τον COVID-19, θα τριπλασιαστεί τις επόμενες δεκαετίες, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences.

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν δεδομένα από επιδημίες των τελευταίων 400 ετών, συγκεκριμένα ποσοστά θανάτων, διάρκεια προηγούμενων επιδημιών και το ποσοστό νέων μολυσματικών ασθενειών.  Διαπίστωσαν επίσης ότι η πιθανότητα ένα άτομο να βιώσει μια πανδημία όπως το COVID-19 στη διάρκεια της ζωής του είναι περίπου 38% κάτι που θα μπορούσε να διπλασιαστεί στα επόμενα χρόνια.

Στην ταινία Contagion του 2011, ο σκηνοθέτης Steven Soderbergh ζήτησε επιστημονικές συμβουλές από ειδικούς για να απεικονίσει μια φανταστική πανδημία με αξιέπαινο ρεαλισμό. Το ξέσπασμα ξεκίνησε όταν η αποψίλωση των δασών ανάγκασε τις νυχτερίδες που μεταφέρουν ιούς να καταφύγουν σε μια φάρμα, όπου μόλυναν τους χοίρους, οι οποίοι στη συνέχεια μόλυναν έναν μάγειρα που χειριζόταν το κρέας τους.

Είναι αληθοφανές ένα τέτοιο σενάριο;

Παράγοντες Κινδύνου

Οι ζωονόσοι προκαλούνται από μικρόβια που εξαπλώνονται μεταξύ ζώων και ανθρώπων. Οι ζωονόσοι αντιπροσωπεύουν πλέον το 60% όλων των ασθενειών και το 75% των αναδυόμενων ασθενειών, σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC). Σύμφωνα με το CDC, τα ζώα μπορούν να μεταφέρουν ιούς και βακτήρια που οι άνθρωποι μπορούν να συναντήσουν άμεσα, μέσω επαφής ή έμμεσα, μέσω πραγμάτων όπως η παροχή εδάφους ή νερού.

Αυτός ο κίνδυνος για οποιεσδήποτε ζωονοσογόνες ή αναδυόμενες ιογενείς λοιμώξεις θα αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου.

Ο ιός SARS-CoV-2 στο COVID-19 προέρχεται από κοροναϊούς νυχτερίδων. Και ενώ δεν είναι ακόμη γνωστό πώς μεταπήδησε στους ανθρώπους ή ποιοι ήταν οι ενδιάμεσοι ξενιστές, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η καταπάτηση και η καταστροφή των οικοσυστημάτων, η επέκταση της γεωργίας και της αστικής ανάπτυξης και το εμπόριο ζώων αυξάνουν τον κίνδυνο έκθεσης του ανθρώπου σε αναδυόμενες ζωονοσογόνων ιών.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, μια μελέτη στο Nature ανέλυσε σχεδόν 7.000 οικοσυστήματα σε όλο τον κόσμο και διαπίστωσε ότι οι πιθανοί ξενιστές παθογόνων, όπως τα τρωκτικά, οι νυχτερίδες και τα πουλιά, ήταν πολύ πιο άφθονοι σε περιοχές που είχαν εισβάλει άνθρωποι παρά σε εκείνες που ήταν ακόμα άθικτα.

Υπάρχουν πραγματικά παραδείγματα αυτού του κινδύνου: στη Βόρεια Αμερική, ο SARS-CoV-2 βρέθηκε να εξαπλώνεται στα ελάφια και υπάρχει φόβος ότι αυτά τα ζώα μπορεί να χρησιμεύσουν ως δεξαμενή και πηγή νέων παραλλαγών του ιού. Ή στη Δυτική Αφρική το πρόσφατο ξέσπασμα του Έμπολα.

«Υπάρχουν ενδείξεις ότι υπάρχει απώλεια δασών στη Δυτική Αφρική για το φοινικέλαιο. Υπάρχει μια ολόκληρη ιστορία γύρω από τη βιομηχανία φοινικέλαιου, που καταστρέφει τις τροπικές περιοχές των δασών για να φυτέψει φοινικέλαιο», δήλωσε ο  Dr. Aaron Bernstein, διευθυντής του προγράμματος Climate MD στο Κέντρο για το Κλίμα, την Υγεία και το Παγκόσμιο Περιβάλλον στο Chan School of Public Health του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.

«Σε αυτή την περίπτωση, υπάρχουν νυχτερίδες που ζουν σε αυτά τα δάση, αλλά δεν μπορούν να ζήσουν σε φυτείες φοινικέλαιου. Και έτσι αυτές οι νυχτερίδες μετακόμισαν σε ένα μέρος της Δυτικής Αφρικής όπου μόλυναν τους ανθρώπους με Έμπολα», είπε ο Bernstein.

Θα μπορούσαν αυτοί οι κίνδυνοι να αυξηθούν με την κλιματική αλλαγή;

Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ένας άλλος παράγοντας που θα μπορούσε να ωθήσει τα είδη από τα θερμότερα κλίματα σε πιο εύκρατες περιοχές.

«Αυτό που έχουμε παρατηρήσει είναι ότι τα ζώα, ακόμη και τα φυτά μεταναστεύουν προς τους πόλους για να ξεφύγουν από τη ζέστη. Και καθώς το κάνουν αυτό, μπορεί να συναντήσουν πλάσματα που δεν έχουν συναντήσει ποτέ πριν. Και αυτό δημιουργεί μια ευκαιρία για να συμβεί διάχυση». υποστηρίζει ο Bernstein.

Μια μελέτη μοντελοποίησης που δημοσιεύτηκε στο Nature προσομοίωσε τις μεταναστεύσεις περισσότερων από 3.000 ειδών θηλαστικών σε επόμενα 50 χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής και της καταστροφής των οικοτόπων, με περισσότερες από 4.000 περιπτώσεις μετάδοσης των ειδών που είχαν προηγουμένως διαχωριστεί. Οι εύκρατες χώρες της Αμερικής και της Ευρώπης βλέπουν ήδη αύξηση των τροπικών μολυσματικών ασθενειών.

Στις αρχές αυτού του αιώνα, διαμορφώθηκε μια ολιστική προσέγγιση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας που ονομάζεται One Health, φέρνοντας σε επαφή φορείς, ερευνητές και υγειονομικές αρχές σε όλο τον κόσμο για να εξετάσουν την υγεία των ανθρώπων, των ζώων και των οικοσυστημάτων ως μέρος ενός συνόλου. Θα καταφέρει αυτή η διεπιστημονική προσπάθεια, με γνώμονα την εμπειρία της πρόσφατης πανδημίας, να αντιμετωπίσει τη νέα απειλή και να προετοιμαστεί για μελλοντικά ξεσπάσματα;

Η πρόληψη αυτών των ασθενειών δεν απαιτεί μόνο παγκόσμια συνεργασία, αλλά προσοχή στην πηγή του προβλήματος.

«Πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις διαρροές. Και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προστατεύσουμε τους οικοτόπους. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο μεγάλης κλίμακας κτηνοτροφικής παραγωγής, επειδή πολλά από τα παθογόνα μεταφέρονται από τα άγρια ζώα στα ζώα και στη συνέχεια στον άνθρωπο», υποστηρίζει ο Bernstein.

Δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις πανδημίες με μπαλώματα, δηλαδή αφού περιμένουμε μέχρι να εμφανιστούν ασθένειες και μετά προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς να τις λύσουμε.

Οι παγκόσμιες δαπάνες για τα εμβόλια κατά του COVID προβλέπεται να φτάσουν τα 157 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με το Reuters. Οι ετήσιες δαπάνες για τη διατήρηση των δασών είναι πολύ λιγότερες.