Σκεφτείτε πώς φαντάζεστε μια γυναίκα που ακούει στο όνομα «Αγλαΐα». Μήπως σας έρχεται η εικόνα μια μεσήλικης, πιθανόν ανύπαντρης γυναίκας με παχουλούς αστραγάλους, έντονες γωνίες και οβάλ μακρουλό πρόσωπο, που φοράει φλοράλ αέρινα φορέματα και σαγιονάρες το καλοκαίρι και έχει τσιριχτή φωνή. Φανταστείτε τώρα τον «Φώντα»: 60ρης, μετρίου αναστήματος, με γυμνασμένα πόδια αλλά μπυροκοίλι, τριχωτό στέρνο, δέρμα καψαλισμένο από τον ήλιο μέχρι το μπράτσο, μουστάκι, περισσότερες ρυτίδες από ότι αναλογούν στην ηλικία του, κουρασμένο βλέμμα, αλλά αθώα, ζεστή έκφραση.
Ναι, προφανώς το όνομα μας δίνει μια πρώτη πληροφορία για έναν άνθρωπο που γνωρίζουμε, οπότε κάπως στο μυαλό μας –όπως είναι αναμενόμενο- έχουμε συνδέσει τα ονόματα με συγκεκριμένα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αυτές οι στερεοποιήσεις μας βοηθούν ώστε να μπορούμε να προσανατολιζόμαστε.
Επομένως, είτε πρόκειται για ένα κλασικό όνομα όπως το «Μαρία», είτε για μια πιο εκκεντρική επιλογή όπως το «Μελισσάνθη», πολλοί μελλοντικοί γονείς ξοδεύουν μήνες ολόκληρους για να αποφασίσουν τι όνομα θα δώσουν στο παιδί τους. Πλέον, μια μελέτη θα μπορούσε να κάνει αυτή την απόφαση ακόμη πιο δύσκολη.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Ράιχμαν υποστηρίζουν ότι το πρόσωπο του παιδιού σας θα εξελιχθεί ώστε να ταιριάζει με το όνομά του. Τα ευρήματα αυτά μπορεί να υποδηλώνουν τον βαθμό στον οποίο άλλοι προσωπικοί παράγοντες που είναι ακόμη πιο σημαντικοί από τα ονόματα, όπως το φύλο ή η εθνικότητα, μπορούν να διαμορφώσουν το ποιος θα γίνει ο άνθρωπος όταν μεγαλώσει.
Αυτή η μελέτη διερευνά την περίπτωση ενός φαινομένου αυτοεκπληρούμενης προφητείας, κατά το οποίο η εμφάνιση του προσώπου των ατόμων αναπτύσσεται με την πάροδο του χρόνου ώστε να μοιάζει με τα κοινωνικά στερεότυπα που συνδέονται με τα ονόματα.
Οι ερευνητές προσπάθησαν να προσδιορίσουν εάν οι γονείς επιλέγουν ένα όνομα για το μωρό τους με βάση αυτό που φαίνεται κατάλληλο για την εμφάνιση του παιδιού ή αν η διαδικασία είναι αντίστροφη -ότι, με τα χρόνια, η εμφάνιση του προσώπου του ατόμου αλλάζει για να ταιριάζει με το όνομα, που του δίνεται από τους γονείς του. Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό PNAS.
Στη μελέτη, ζητήθηκε από παιδιά 9 έως 10 ετών και ενήλικες να αντιστοιχίσουν πρόσωπα με ονόματα. Τα ευρήματα αποκάλυψαν ότι τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες ταίριαξαν σωστά τα πρόσωπα των ενηλίκων με τα αντίστοιχα ονόματά τους.
Ωστόσο, όσον αφορά τα πρόσωπα και τα ονόματα των παιδιών, οι συμμετέχοντες δεν μπόρεσαν να κάνουν ακριβείς συσχετισμούς. Σε ένα άλλο μέρος της μελέτης, ένα σύστημα μηχανικής μάθησης τροφοδοτήθηκε με μια μεγάλη βάση δεδομένων εικόνων ανθρώπινων προσώπων.
Ο υπολογιστής αναγνώρισε ότι οι αναπαραστάσεις των προσώπων των ενηλίκων με το ίδιο όνομα ήταν σημαντικά πιο παρόμοιες μεταξύ τους από τις αναπαραστάσεις των προσώπων ενηλίκων με διαφορετικά ονόματα. Αντίθετα, δεν βρέθηκε σημαντική ομοιότητα μεταξύ των παιδιών με το ίδιο όνομα σε σύγκριση με τα παιδιά με διαφορετικά ονόματα.
Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ομοιότητα μεταξύ του προσώπου ενός ατόμου και του ονόματός του προκύπτει από μια «αυτοεκπληρούμενη προφητεία». Η εμφάνιση του προσώπου αλλάζει για μεγάλο χρονικό διάστημα για να ευθυγραμμιστεί με τα κοινωνικά στερεότυπα που σχετίζονται με το όνομα.
Τέτοια στερεότυπα μπορούν να διαμορφωθούν με πολλούς τρόπους, για παράδειγμα επειδή το όνομα συνδέεται με μια διάσημη περσόνα ή λόγω των εννοιών ενός βιβλικού ονόματος.
Αξιοποιώντας το αποτέλεσμα αντιστοίχισης προσώπου-ονόματος, το οποίο καταδεικνύει την ικανότητα να ταιριάζουν τα ονόματα των ενηλίκων με τα πρόσωπά τους, οι επιστήμονες διατύπωσαν τη θεωρία ότι τα άτομα θα έμοιαζαν με το κοινωνικό τους στερεότυπο (όνομα) στην ενήλικη ζωή αλλά όχι στην παιδική ηλικία.
Για να ελεγχθεί αυτή η υπόθεση, ζητήθηκε, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, από παιδιά και ενήλικες να αντιστοιχίσουν πρόσωπα και ονόματα παιδιών και ενηλίκων. Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι τόσο οι ενήλικες όσο και τα παιδιά ταίριαξαν σωστά τα πρόσωπα των ενηλίκων με τα αντίστοιχα ονόματά τους, σημαντικά πάνω από το επίπεδο πιθανοτήτων.
Συμπληρώνοντας τις εργαστηριακές μελέτες, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα πλαίσιο μηχανικής μάθησης για την επεξεργασία δεδομένων εικόνων προσώπου και διαπίστωσαν ότι οι αναπαραστάσεις προσώπου ενηλίκων με το ίδιο όνομα ήταν πιο παρόμοιες μεταξύ τους παρά με εκείνες ενηλίκων με διαφορετικά ονόματα.
Συνδυαστικά, αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι ακόμη και η εμφάνιση του προσώπου μας μπορεί να επηρεαστεί από έναν κοινωνικό παράγοντα όπως το όνομά μας, επιβεβαιώνοντας τον ισχυρό αντίκτυπο των κοινωνικών προσδοκιών.
Συνολικά, οι ερευνητές λένε ότι τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι τα πρόσωπα των ανθρώπων εξελίσσονται ώστε να ταιριάζουν με τα ονόματά τους. «Τα παιδιά δεν μοιάζουν ακόμη με τα ονόματά τους, αλλά οι ενήλικες που έχουν ζήσει με το όνομά τους περισσότερο καιρό τείνουν να μοιάζουν με τα ονόματά τους», κατέληξε η ομάδα.
Συνεπώς, τα αποτελέσματα αυτά υποδηλώνουν ότι οι άνθρωποι αναπτύσσονται σύμφωνα με το στερεότυπο που τους αποδίδεται κατά τη γέννηση. Είμαστε κοινωνικά πλάσματα που επηρεάζονται από την ανατροφή: Ένα από τα πιο μοναδικά και ατομικά μας φυσικά στοιχεία, η εμφάνιση του προσώπου μας, μπορεί να διαμορφωθεί από έναν κοινωνικό παράγοντα, το όνομά μας.
