Η ψυχογλωσσολογία -ή ψυχολογία της γλώσσας- είναι ένας τομέας που βρίσκεται στη διασταύρωση της ψυχολογίας και της γλωσσολογίας, και μία από τις πρόσφατες ανακαλύψεις της είναι ότι οι γλώσσες που μιλάμε επηρεάζουν τις κινήσεις των ματιών μας. Για παράδειγμα, οι αγγλόφωνοι όταν ακούνε τη λέξη «candle» (κερί) συχνά κοιτάζουν μια καραμέλα (candy) επειδή οι δύο λέξεις έχουν την ίδια πρώτη συλλαβή. Η έρευνα, με ανθρώπους που μιλάμε διαφορετικές γλώσσες μεταξύ τους, αποκάλυψε ότι οι δίγλωσσοι δεν κοιτάζουν μόνο τις λέξεις που μοιράζονται ήχους στη μία γλώσσα αλλά και τις λέξεις που μοιράζονται ήχους και στις δύο γλώσσες που μιλάνε. Για παράδειγμα, όταν αυτοί που μιλάνε αγγλικά και ρωσικά ακούνε την αγγλική λέξη «marker» (δείκτης), κοιτάζουν επίσης ένα γραμματόσημο, επειδή η ρωσική λέξη για το γραμματόσημο είναι «marka».

Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι οι ομιλητές διαφορετικών γλωσσών διαφέρουν στα μοτίβα των οφθαλμικών κινήσεων όταν δεν χρησιμοποιείται καθόλου γλώσσα. Σε ένα απλό έργο οπτικής αναζήτησης, στο οποίο οι άνθρωποι έπρεπε να βρουν ένα αντικείμενο που είχαν δει προηγουμένως ανάμεσα σε άλλα αντικείμενα, τα μάτια τους κινούνταν διαφορετικά ανάλογα με τις γλώσσες που γνώριζαν. Για παράδειγμα, όταν αναζητούσαν ένα ρολόι (clock), οι αγγλόφωνοι κοίταζαν επίσης ένα σύννεφο (cloud). Οι ισπανόφωνοι, από την άλλη πλευρά, όταν έψαχναν το ίδιο ρολόι, κοίταζαν ένα δώρο, επειδή τα ισπανικά ονόματα για το ρολόι και το δώρο -reloj και regalo- συμπίπτουν στην αρχή τους.

To θέμα, όμως, δεν τελειώνει εκεί. Όχι μόνο οι λέξεις που ακούμε “ενεργοποιούν” άλλες, παρόμοιες λέξεις -και όχι μόνο κοιτάμε αντικείμενα των οποίων τα ονόματα έχουν κοινούς ήχους ή γράμματα ακόμη και όταν δεν ακούμε καμία γλώσσα- αλλά και οι μεταφράσεις αυτών των σε άλλες γλώσσες “ενεργοποιούνται” επίσης σε ανθρώπους που μιλάνε περισσότερες από μία γλώσσες. Για παράδειγμα, όταν οι δίγλωσσοι που μιλάνε ισπανικά-αγγλικά ακούνε τη λέξη «duck» (πάπια) στα αγγλικά, κοιτάζουν επίσης ένα φτυάρι (shovel), επειδή οι μεταφράσεις των λέξεων «duck» και «shovel» -«pato» και «pala», αντίστοιχα- συμπίπτουν στα ισπανικά.

Λόγω του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλός μας οργανώνει και επεξεργάζεται τις γλωσσικές και μη γλωσσικές πληροφορίες, μια και μόνο λέξη μπορεί να προκαλέσει ένα ντόμινο που διαχέεται σε όλο το γνωστικό μας σύστημα. Και αυτή η διαδραστικότητα και η συνενεργοποίηση δεν περιορίζεται στις ομιλούμενες γλώσσες. Οι δίγλωσσοι ομιλούμενων και νοηματικών γλωσσών παρουσιάζουν επίσης συνενεργοποίηση. Για παράδειγμα, δίγλωσσοι που γνωρίζουν την Αμερικανική Νοηματική Γλώσσα (ASL) και την αντίστοιχη στα Αγγλικά κοιτάζουν το «τυρί» (cheese) όταν ακούν την αγγλική λέξη «paper» επειδή το τυρί και το χαρτί μοιράζονται τρία από τα τέσσερα στοιχεία νοήματος στην ASL (σχήμα χεριού, θέση και προσανατολισμός αλλά όχι κίνηση).

Τι μας λένε ευρήματα όπως αυτά; Το γλωσσικό σύστημα δεν είναι μόνο απόλυτα διαδραστικό με υψηλό βαθμό συνενεργοποίησης μεταξύ λέξεων και εννοιών, αλλά επηρεάζει επίσης την επεξεργασία μας σε άλλους τομείς, όπως η όραση, η προσοχή και ο γνωστικός έλεγχος. Καθώς ζούμε την καθημερινή μας ζωή, ο τρόπος με τον οποίο κινούνται τα μάτια μας, αυτό που κοιτάμε και αυτό στο οποίο δίνουμε προσοχή επηρεάζονται με άμεσους και μετρήσιμους τρόπους από τις γλώσσες που μιλάμε.

Οι επιπτώσεις αυτών των ευρημάτων σε εφαρμοσμένα περιβάλλοντα κυμαίνονται από τη συμπεριφορά των καταναλωτών (τι κοιτάμε σε ένα κατάστημα) έως και την τέχνη (τι “τραβάει” τα μάτια μας). Με άλλα λόγια, είναι ασφαλές να πούμε ότι η γλώσσα που μιλάμε επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο, όχι μόνο μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά, μέχρι και τη μηχανική των κινήσεων των ματιών σας.

Με πληροφορίες από: Scientific American, Wikipedia