Να ‘μαστε πάλι: η χαρούμενη, εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων με τα φωτεινά λαμπάκια, τις πούλιες και το διάσημο «Χο Χο Χο» του Άη βασίλη. Κρατώντας την κόκκινη κοιλιά του, ο Άγιος Βασίλης μας χαμογελάει και γελάνε και τ’αφτιά του. Όπως οι κολοκύθες του Halloween και οι κλόουν, ο Άγιος Βασίλης είναι ένα από τα πιο δημοφιλή πολιτιστικά σύμβολα που συνδέονται με το γέλιο. Στην πραγματικότητα, ο Άγιος Βασίλης, οι κλόουν και οι δαιμονικές βερμπαλιστικές φατσούλες έχουν περισσότερα κοινά απ’ ό,τι νομίζετε! Οι απεικονίσεις της ποπ κουλτούρας για το γέλιο του Άγιου Βασίλη μάς λένε πολλά για τις παγίδες και τις υποσχέσεις του χιούμορ, καθώς και για τους όχι προφανείς δεσμούς μεταξύ χιούμορ και γέλιου.
Το γέλιο του Άγιου Βασίλη είναι συχνά καλοήθες.
Στο μιούζικαλ φαντασίας του 1970 Santa Claus Is Coming to Town, σχεδόν κάθε μια από τις καλές πράξεις του χαρούμενου κυρίου συνοδεύεται από γέλιο, είτε πρόκειται για τη διανομή των παιχνιδιών στα παιδιά στο αφιλόξενο Sombertown, είτε για το λιώσιμο της καρδιάς του Mάγου του Χειμώνα. Το γέλιο υπογραμμίζει έτσι την ευγένεια των δραστηριοτήτων του Άγιου Βασίλη και προσθέτει ένα χαρούμενο στοιχείο τόσο στα ζοφερά αστικά όσο και στα δασικά τοπία. Το γέλιο του Άγιου Βασίλη μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος στον Άρη στην ταινία του 1964 Ο Άγιος Βασίλης κατακτά τους Αρειανούς.
Η σουρεαλιστική μεξικανική ταινία φαντασίας του 1959 Santa Claus vs. the Devil είναι ένα άλλο σπουδαίο παράδειγμα. Η ταινία, η οποία είναι εξωφρενικά ξεκαρδιστική, δείχνει τον Άγιο Βασίλη ως έναν καλοκάγαθο, παχουλό τύπο που ζει στο διάστημα και δεν λέει σχεδόν τίποτα. Είτε κρυφοκοιτάζει στα δωμάτια των παιδιών στη Γη μέσα από το κοσμικό του τηλεσκόπιο, είτε τους δίνει υπνωτικά για να βγουν νοκ-άουτ, ώστε να μπορεί να μοιράζει ανενόχλητος τα δώρα του, το μοναδικό του σχόλιο και η καθολική του αντίδραση σε όλα είναι ένα ζουμερό «Χο χο χο χο!».
Αυτός ο μεγαλόσωμος «χαρούμενος γέρος κύριος» μπορεί να είναι ένας τεμπέλης 364 ημέρες το χρόνο, αλλά γενικά θεωρείται ως ένα άκακο πλάσμα. Το γέλιο του μοιάζει να είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την εορταστική χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ηχητικά ερεθίσματα σε κάθε γιορτινή ταινία. Ωστόσο, ακόμη και ο πιο καλοπροαίρετος κινηματογραφικός Άγιος Βασίλης δεν μπορεί να μην κάνει κόλπα και γκάφες και να γελάει εγκάρδια καθώς τα καταφέρνει. Έτσι σηματοδοτεί την ευτυχία, αλλά αποκαλύπτει επίσης ότι ο ίδιος και το γέλιο του δεν είναι τόσο ακίνδυνοι όσο φαίνονται εκ πρώτης όψεως.
Η ζοφερή πλευρά του Άγιου Βασίλη
Σε ιστορίες όπου ο Άγιος Βασίλης είναι ένα γελαστό ρομπότ-δολοφόνος (π.χ. στο επεισόδιο “Xmas” του Futurama) ή επιτίθεται με ακροβατικά σε έναν απλό οικογενειάρχη που υποδύεται ο Arnold Schwarzenegger στο Jingle all the Way, η όχι πάντα καλοήθης φύση του γέλιου του Άγιου Βασίλη γίνεται ακόμη πιο εμφανής. Σε αντίθεση με πολλές άλλες περιπτώσεις, το χιούμορ και το γέλιο εδώ δεν αποσκοπούν στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και του κοινοτικού πνεύματος. Μάλλον σηματοδοτούν τη δύναμη που έχει κανείς πάνω στους εχθρούς του, την κακόβουλη και σκανδαλιάρικη απόλαυση των αποτυχιών τους ή ακόμη και την πρόθεση να τους σκοτώσει.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, το γέλιο του Αϊ-Βασίλη απηχεί το θανατηφόρο γέλιο του Τζόκερ και άλλων κακών χαρακτήρων- είναι ένα ψυχολογικό όπλο, ένας ακόμη τρόπος επίθεσης κι εξολόθρευσης του εχθρού. Το γέλιο συνοδεύεται συχνά από ένα χαμόγελο, και την εμφάνιση των δοντιών που εύκολα μπορεί να γίνει απειλητικό όπως τις «χαμογελαστές» κολοκύθες του Halloween που σε μερικούς ανθρώπους προκαλούν όντως ρίγη! Στην πραγματικότητα, αυτά τα κακόβουλα γελαστά τέρατα μπορούν να εμφανιστούν πριν από τα Χριστούγεννα, προσθέτοντας μια τρομακτική υπόσταση σε αυτές τις γιορτές. Ο Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης του Tim Burton απεικονίζει πώς τα κακά πλάσματα μπορεί να προσπαθήσουν να καταλάβουν τα Χριστούγεννα – συμπεριλαμβανομένου του να κλέψουν το γέλιο του Άγιου Βασίλη, το οποίο είναι σαφώς αναγνωρίσιμο, αλλά ακούγεται ακόμα πιο τρομακτικό όταν το ακούμε από τον Κολοκυθοβασιλιά Skellington. Ένα τέτοιο γέλιο δεν έχει καμία σχέση με το χιούμορ και έρχεται μάλλον πιο κοντά στο risus sardonicus.
Οι διαφορετικές αποχρώσεις του γέλιου του Άγιου Βασίλη αντικατοπτρίζουν τους διάφορους ρόλους που παίζει το γέλιο στις ανθρώπινες κοινωνίες. Μπορεί να αντιπροσωπεύει και να προσφέρει ευχαρίστηση, αλλά μπορεί επίσης να έχει και μια πιο σκοτεινή πλευρά: όταν για παράδειγμα γελάμε για κάποιον, τον αποκλείουμε από την ομάδα, τον ταπεινώνουμε και τον υποτιμούμε. Το γέλιο μπορεί να σηματοδοτεί συμφωνία, αμηχανία, ανωτερότητα, επιθετικότητα – και παραδόξως, αυτά τα συναισθήματα μπορούν να αναμειχθούν όλα μαζί στην ενιαία έκφραση του γέλιου. Έτσι, δεν υπάρχει σαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο χαρούμενο και το τρομακτικό στο γέλιο.
Ακριβώς όπως οι Άγιοι Βασίληδες και τα τέρατα, απολαμβάνουμε την ασάφεια του γέλιου μας και γνωρίζουμε ότι μερικές φορές μπορεί να πει πολύ περισσότερα κι από χίλιες λέξεις. Το γέλιο είναι συχνά στενά συνδεδεμένο με το χιούμορ, αλλά είναι ακόμη πιο στενά συνδεδεμένο με τις ανθρώπινες σχέσεις. Ο χρόνος και το πλαίσιο του γέλιου μας – ή, αντίθετα, το άλαλο γέλιο μας όταν θέλουμε να δείξουμε ξεκάθαρα ότι δεν διασκεδάζουμε – είναι επίσης καθοριστικής σημασίας.
Ακούστε λοιπόν προσεκτικά το «Χο Χο Χο!» του Άγιου Βασίλη αυτό το Σαββατοκύριακο και προσέξτε αν είναι ένας καλοκάγαθος γλυκούλης ή ένας κακόβουλος Τζόκερ. Και καθώς γελάτε μαζί του, σκεφτείτε πόσα πολλά μπορεί να σημαίνει το γέλιο για εσάς και τους ανθρώπους γύρω σας.
Να ‘μαστε πάλι: η χαρούμενη, εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων με τα φωτεινά λαμπάκια, τις πούλιες και το διάσημο «Χο Χο Χο» του Άη βασίλη. Κρατώντας την κόκκινη κοιλιά του, ο Άγιος Βασίλης μας χαμογελάει και γελάνε και τ’αφτιά του. Όπως οι κολοκύθες του Halloween και οι κλόουν, ο Άγιος Βασίλης είναι ένα από τα πιο δημοφιλή πολιτιστικά σύμβολα που συνδέονται με το γέλιο. Στην πραγματικότητα, ο Άγιος Βασίλης, οι κλόουν και οι δαιμονικές βερμπαλιστικές φατσούλες έχουν περισσότερα κοινά απ’ ό,τι νομίζετε! Οι απεικονίσεις της ποπ κουλτούρας για το γέλιο του Άγιου Βασίλη μάς λένε πολλά για τις παγίδες και τις υποσχέσεις του χιούμορ, καθώς και για τους όχι προφανείς δεσμούς μεταξύ χιούμορ και γέλιου.
Το γέλιο του Άγιου Βασίλη είναι συχνά καλοήθες.
Στο μιούζικαλ φαντασίας του 1970 Santa Claus Is Coming to Town, σχεδόν κάθε μια από τις καλές πράξεις του χαρούμενου κυρίου συνοδεύεται από γέλιο, είτε πρόκειται για τη διανομή των παιχνιδιών στα παιδιά στο αφιλόξενο Sombertown, είτε για το λιώσιμο της καρδιάς του Mάγου του Χειμώνα. Το γέλιο υπογραμμίζει έτσι την ευγένεια των δραστηριοτήτων του Άγιου Βασίλη και προσθέτει ένα χαρούμενο στοιχείο τόσο στα ζοφερά αστικά όσο και στα δασικά τοπία. Το γέλιο του Άγιου Βασίλη μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος στον Άρη στην ταινία του 1964 Ο Άγιος Βασίλης κατακτά τους Αρειανούς.
Η σουρεαλιστική μεξικανική ταινία φαντασίας του 1959 Santa Claus vs. the Devil είναι ένα άλλο σπουδαίο παράδειγμα. Η ταινία, η οποία είναι εξωφρενικά ξεκαρδιστική, δείχνει τον Άγιο Βασίλη ως έναν καλοκάγαθο, παχουλό τύπο που ζει στο διάστημα και δεν λέει σχεδόν τίποτα. Είτε κρυφοκοιτάζει στα δωμάτια των παιδιών στη Γη μέσα από το κοσμικό του τηλεσκόπιο, είτε τους δίνει υπνωτικά για να βγουν νοκ-άουτ, ώστε να μπορεί να μοιράζει ανενόχλητος τα δώρα του, το μοναδικό του σχόλιο και η καθολική του αντίδραση σε όλα είναι ένα ζουμερό «Χο χο χο χο!».
Αυτός ο μεγαλόσωμος «χαρούμενος γέρος κύριος» μπορεί να είναι ένας τεμπέλης 364 ημέρες το χρόνο, αλλά γενικά θεωρείται ως ένα άκακο πλάσμα. Το γέλιο του μοιάζει να είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την εορταστική χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ηχητικά ερεθίσματα σε κάθε γιορτινή ταινία. Ωστόσο, ακόμη και ο πιο καλοπροαίρετος κινηματογραφικός Άγιος Βασίλης δεν μπορεί να μην κάνει κόλπα και γκάφες και να γελάει εγκάρδια καθώς τα καταφέρνει. Έτσι σηματοδοτεί την ευτυχία, αλλά αποκαλύπτει επίσης ότι ο ίδιος και το γέλιο του δεν είναι τόσο ακίνδυνοι όσο φαίνονται εκ πρώτης όψεως.
Η ζοφερή πλευρά του Άγιου Βασίλη
Σε ιστορίες όπου ο Άγιος Βασίλης είναι ένα γελαστό ρομπότ-δολοφόνος (π.χ. στο επεισόδιο “Xmas” του Futurama) ή επιτίθεται με ακροβατικά σε έναν απλό οικογενειάρχη που υποδύεται ο Arnold Schwarzenegger στο Jingle all the Way, η όχι πάντα καλοήθης φύση του γέλιου του Άγιου Βασίλη γίνεται ακόμη πιο εμφανής. Σε αντίθεση με πολλές άλλες περιπτώσεις, το χιούμορ και το γέλιο εδώ δεν αποσκοπούν στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και του κοινοτικού πνεύματος. Μάλλον σηματοδοτούν τη δύναμη που έχει κανείς πάνω στους εχθρούς του, την κακόβουλη και σκανδαλιάρικη απόλαυση των αποτυχιών τους ή ακόμη και την πρόθεση να τους σκοτώσει.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, το γέλιο του Αϊ-Βασίλη απηχεί το θανατηφόρο γέλιο του Τζόκερ και άλλων κακών χαρακτήρων- είναι ένα ψυχολογικό όπλο, ένας ακόμη τρόπος επίθεσης κι εξολόθρευσης του εχθρού. Το γέλιο συνοδεύεται συχνά από ένα χαμόγελο, και την εμφάνιση των δοντιών που εύκολα μπορεί να γίνει απειλητικό όπως τις «χαμογελαστές» κολοκύθες του Halloween που σε μερικούς ανθρώπους προκαλούν όντως ρίγη! Στην πραγματικότητα, αυτά τα κακόβουλα γελαστά τέρατα μπορούν να εμφανιστούν πριν από τα Χριστούγεννα, προσθέτοντας μια τρομακτική υπόσταση σε αυτές τις γιορτές. Ο Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης του Tim Burton απεικονίζει πώς τα κακά πλάσματα μπορεί να προσπαθήσουν να καταλάβουν τα Χριστούγεννα – συμπεριλαμβανομένου του να κλέψουν το γέλιο του Άγιου Βασίλη, το οποίο είναι σαφώς αναγνωρίσιμο, αλλά ακούγεται ακόμα πιο τρομακτικό όταν το ακούμε από τον Κολοκυθοβασιλιά Skellington. Ένα τέτοιο γέλιο δεν έχει καμία σχέση με το χιούμορ και έρχεται μάλλον πιο κοντά στο risus sardonicus.
Οι διαφορετικές αποχρώσεις του γέλιου του Άγιου Βασίλη αντικατοπτρίζουν τους διάφορους ρόλους που παίζει το γέλιο στις ανθρώπινες κοινωνίες. Μπορεί να αντιπροσωπεύει και να προσφέρει ευχαρίστηση, αλλά μπορεί επίσης να έχει και μια πιο σκοτεινή πλευρά: όταν για παράδειγμα γελάμε για κάποιον, τον αποκλείουμε από την ομάδα, τον ταπεινώνουμε και τον υποτιμούμε. Το γέλιο μπορεί να σηματοδοτεί συμφωνία, αμηχανία, ανωτερότητα, επιθετικότητα – και παραδόξως, αυτά τα συναισθήματα μπορούν να αναμειχθούν όλα μαζί στην ενιαία έκφραση του γέλιου. Έτσι, δεν υπάρχει σαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο χαρούμενο και το τρομακτικό στο γέλιο.
Ακριβώς όπως οι Άγιοι Βασίληδες και τα τέρατα, απολαμβάνουμε την ασάφεια του γέλιου μας και γνωρίζουμε ότι μερικές φορές μπορεί να πει πολύ περισσότερα κι από χίλιες λέξεις. Το γέλιο είναι συχνά στενά συνδεδεμένο με το χιούμορ, αλλά είναι ακόμη πιο στενά συνδεδεμένο με τις ανθρώπινες σχέσεις. Ο χρόνος και το πλαίσιο του γέλιου μας – ή, αντίθετα, το άλαλο γέλιο μας όταν θέλουμε να δείξουμε ξεκάθαρα ότι δεν διασκεδάζουμε – είναι επίσης καθοριστικής σημασίας.
Ακούστε λοιπόν προσεκτικά το «Χο Χο Χο!» του Άγιου Βασίλη αυτό το Σαββατοκύριακο και προσέξτε αν είναι ένας καλοκάγαθος γλυκούλης ή ένας κακόβουλος Τζόκερ. Και καθώς γελάτε μαζί του, σκεφτείτε πόσα πολλά μπορεί να σημαίνει το γέλιο για εσάς και τους ανθρώπους γύρω σας.
